W jaki sposób literatura późniejszych epok nawiązuje do romantyzmu?
Od krytyki po pochwałę i sentyment – doba romantyzmu polskiego była tak silna i znacząca, że żadna z późniejszych epok nie pozostała wobec niej obojętna. Już jej następcy – pozytywiści skrytykowali ideały romantyczne, lecz zarazem zdradzili się ze swojego rodzaju „kompleksem romantycznym” – złożyli bowiem hołd tej epoce.
Prześledźmy losy literatury:
Pozytywizm
Z założenia odrzuca walkę powstańczą, głosi praktycyzm i realizm w działaniu.
- Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – wyśmiewa romantyków w osobie Emilii Korczyńskiej i Teresy – jej przybocznej, Różyca i kuzynka Zygmunta – arystokratycznego, przeżywającego swoisty weltschmerz, malarza.
- Bolesław Prus w Lalce ukazuje niszczącą siłę romantycznej miłości, w Emancypantkach woła o kształcenie i równouprawnienie kobiet.
- Lecz ci sami pisarze zdradzają też sentyment wobec romantyzmu. Rola natury w Nad Niemnem, szacunek dla powstańczej mogiły i nawiązanie do Pana Tadeusza są niepodważalne.
- Idealiści Prusa są niepoprawni, lecz sympatyczni.
- Sienkiewicz w Trylogii ożywia wiele romantycznych mitów: miłość, walkę, bohaterstwo, patriotyzm.
- Maria Konopnicka każe „wierzyć wbrew nadziei” – a z taką tezą mogli się zgodzić tylko romantycy – realiści nigdy.
Młoda Polska – to inaczej „neoromantyzm.” Wskrzeszenie ideologii i technik pisarskich.
Oto dowody:
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer – głosił kult sztuki, poety i natury.
- Jan Kasprowicz – występuje w Hymnach przeciw Bogu jak Konrad w Wielkiej Improwizacji.
- Tadeusz Miciński i Leopold Staff – przywołują motyw szatana bliski romantykom.
- Stanisław Wyspiański – wskrzesza ideę wyzwoleńczą i zasady romantycznego dramatu wraz z ich wizyjnością, fantastyką i podejmuje temat powstania i poezji (Wesele, Warszawianka, Noc listopadowa, Wyzwolenie).
- Stefan Żeromski – historia XIX w. jest tematem wielu jego powieści, szereg bohaterów-społeczników nosi znamiona bohatera romantycznego – jego samotności, nieszczęśliwej miłości i tragicznego wyboru (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka itd.).
Dwudziestolecie międzywojenne
Krytyka w młodej poezji – hasło „odrzucenia płaszcza Konrada” (Antoni Słonimski), postulat innych tematów niż cierpienie i wyzwolenie ojczyzny, upowszechnienia, „ściągnięcia z piedestału” poezji.
- Krytyka w prozie – stereotyp myślenia o romantycznych wieszczach wyśmiewa Witold Gombrowicz w Ferdydurke.
- Lecz jednocześnie Jan Lechoń pisze utwór pt. Mochnacki, Władysław Broniewski nawiązuje do technik i symboli romantycznych, Bolesław Leśmian występuje z heroicznym humanizmem przeciw Bogu – czyli romantyzm żyje w literaturze.
Literatura współczesna
Lata wojny to odrodzenie romantycznego tyrteizmu. Poetami romantycznymi są przecież Kolumbowie, często wskazuje się na analogie między Baczyńskim a Słowackim. Po wojnie wielu twórców poddało rozliczeniom i krytyce ideały romantyczne.
- Warto wspomnieć poezję Ernesta Brylla, który głosił, „że zbyt wielu szło pod wodę”, że idea ta wyniszczyła najlepszych, że Polska powinna zacząć myśleć realistycznie, że potrzeba Polsce „tych, co potrafią płynąć, zabić – nie mdlejących w progu sypialni carskiej” (aluzja do Kordiana).
- Podobnie Sławomir Mrożek – poddaje ocenie nasze odwieczne mity romantyczne i pyta o pozycję Polaka wobec Europy.
- Stanisław Grochowiak w dyskusji o poezji (Rozmowa o poezji) szydzi z pięknej, uduchowionej, lecz nieprawdziwej poezji romantycznej.
- Lecz to tylko część wypowiedzi. Czesław Miłosz w świetnym wierszu W Warszawie wyjaśnia, że poeta nie może milczeć w kraju, w którym „stopa potrąca o kości”, musi być piewcą romantycznym, wskrzeszać ideały i pamięć poległych.
Powtarza to w wierszu Który skrzywdziłeś. Poeta jest sumieniem i pamięcią narodu – jest w takim razie wybitną jednostką.
- Stanisław Barańczak powraca do romantycznych problemów emigranta-Polaka, dyskusji z Bogiem, mitu poety walczącego.
- Do ideałów, do epoki romantyzmu zwracają się pisarze: Tadeusz Konwicki ze swoim sentymentem litewskim (dowodem może być film Konwickiego – Lawa. Opowieść o Dziadach Adama Mickiewicza).
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c163-romantzym/nawiazania-do-epoki-romantyzmu-2
Jakie nawiązania do epoki romantyzmu możesz wskazać w literaturze Młodej Polski?