Arystotelesowska koncepcja bohatera tragicznego.
Arystoteles sam nie był dramatopisarzem, jednak jako teoretyk zajmował się analizą wielkich eposów i greckich tragedii. Swoje spostrzeżenia zapisał w dwóch tomach Poetyki. Materiału dostarczały mu m.in. sztuki Sofoklesa.
Jakie podać przykłady
Arystotelesowską koncepcję bohatera tragicznego można przedstawić na przykładzie Antygony Sofoklesa.
Zacznij od naszkicowania tragicznych losów bohaterki greckiego dramatu. Warto zaznaczyć, że od początku trwania tebański ród dotknięty był złym przeznaczeniem. Edyp, ojciec Antygony, miał, zgodnie z przepowiednią, zabić własnego ojca i poślubić matkę. Uciekając przed wyrokami fatum, popełnia zbrodnię ojcobójstwa i strasznego kazirodztwa. Nieświadom niczego morduje przypadkiem swego ojca Lajosa i poślubia matkę – Jokastę. Z ich związku przychodzi na świat czworo dzieci: Polinejkes i Eteokles, Antygona i Ismena. Kiedy Edyp odkrywa wstrząsającą prawdę, nie mogąc znieść hańby, oślepia się i rusza jako żebrak na wygnanie (losy Edypa przedstawiały inne zachowane sztuki Sofoklesa – Król Edyp i Edyp w Kolonie). W tułaczce towarzyszy mu kochająca córka (i zarazem siostra) – Antygona. Cierpienia Antygony nie kończą się wraz ze śmiercią ojca.
Oto dwaj jej bracia – Polinejkes i Eteokles – stają do walki o tron Teb (na ten temat sztuka Ajschylosa Siedmiu przeciw Tebom). Obaj giną. Władzę przejmuje Kreon, brat Jokasty. Zgodnie z obowiązującym prawem państwowym nie pozwala na pochowanie Polinejkesa, który uchodzi za zdrajcę ojczyzny. W braterskim pojedynku to on bowiem wystąpił przeciw Tebom, próbując odebrać Eteoklesowi tron. I tu zaczyna się tragedia dwóch bohaterów: Kreona i Antygony. Antygona bowiem, kierując się świętym nakazem bogów i miłością do brata (zacytuj słynne słowa, które przytacza bohaterka dla poparcia swoich racji: „Współkochać przyszłam, nie współnienawidzieć”) grzebie jego zwłoki tak, by Polinejkes mógł dotrzeć do Krainy Zmarłych. Za Kreonem zaś stoi niewzruszone prawo państwowe, prawo rozumu. Jaki jest więc wybór? Wyboru nie ma i na tym polega dramat. Cokolwiek czynią bohaterowie, to wszystko zbliża ich do ostatecznej katastrofy. Antygona ginie, ginie jej narzeczony Hajmon (syn Kreona), ginie matka Hajmona – Eurydyka. Kreon zbyt późno żałuje i wzywa śmierci, by uwolniła go od cierpienia.
To właśnie widział uczestnik dramatu greckiego w teatrze Dionizosa. Zgodnie z teorią Arystotelesa wstrząsające losy bohaterów miały wzbudzić w nim litość i trwogę. Oprócz tragicznych losów widz obserwował niesamowite postaci aktorów; na koturnach, w powłóczystych szatach. Obserwował twarze-maski nadludzkiej wielkości i miał przeżyć to, co Arystoteles określił mianem katharsis, czyli oczyszczenie prowadzące do odmiany.
.
Jak zakończyć?
Zbierając wątki, które przewijały się w Twojej wypowiedzi o losach tragicznych bohaterów Sofoklesa.
Arystotelesowski bohater tragiczny to postać, która znajduje się w nierozwiązywalnej sytuacji, dotyka ją taki konflikt wartości, który nie ma żadnego fortunnego rozwiązania. Prowadzi to do nieuchronnej katastrofy. Bohater sam ściąga na siebie zgubę, stając się zarazem winowajcą i ofiarą. Jego losy są zdeterminowane przez siły wyższe: przeznaczenie, fatum, wyroki boskie, prawa natury czy prawa społeczne. Musi wybierać między honorem a miłością, uczuciem a rozumem, obowiązkami rodzinnymi a narodowymi, prawami jednostki a wymogami społeczności. Taka konstrukcja bohatera miała wstrząsnąć wyobraźnią odbiorcy i dokonać jej oczyszczenia.
Jak zabłysnąć?
Możesz na koniec pochwalić się wiadomością, iż Arystoteles wyżej cenił tragedię niż epos. Uważał bowiem, że tragedia, wywołując „litość i trwogę”, silniej działa na widza. Miarą zaś wartości poezji – zgodnie ze słowami pierwszej księgi Poetyki – nie jest prawda, lecz reakcja odbiorcy.
Warto też przypomnieć anegdotę związaną z drugą częścią Arystotelesowskiej Poetyki. Jak pierwsza, znana, księga dotyczyła tragedii, tak druga, zaginiona, miała mówić o komedii. O drugiej zaginionej księdze Poetyki mówi Imię Róży Umberto Eco – księga o komedii była pilnie strzeżona w średniowiecznym klasztorze, a za próbę jej znalezienia i odczytania ciekawscy zapłacili życiem (stronice Poetyki nasączono trującym atramentem). Ostatecznie zazdrośnie strzeżoną księgę śmiechu pochłonęły języki ognia.
Zobacz: