Zbigniew Herbert jeden ze swoich wierszy zatytułował Dlaczego klasycy. Jak ty mógłbyś odpowiedzieć na to pytanie? Co, twoim zdaniem, dała nam literatura antyku?
Zwróć uwagę, że chociaż w temacie występują dwa pytania, odpowiedź dotyczy właściwie jednego zagadnienia. Temat wymaga spojrzenia z nieco szerszej perspektywy na dorobek antyku. Warto w nim podkreślić kulturowe zakorzenienie nas, Europejczyków, w dziedzictwie grecko-rzymskim.
Uwaga!
Kim jest klasyk?
Autor antyczny, którego dzieła stały się wzorami do naśladowania. Także autorytet: wódz, myśliciel, władca, który może być wzorem.
Zasługi starożytnych w dziedzinie etyki
- w dziedzinie literatury
- w zakresie stworzonych przez nich norm literackich
- w osobach twórców na miarę Homera, Safony, Horacego
Zajrzyj do wiersza
Nie powinno się pisać na taki temat w oderwaniu od cytowanego utworu. Herbert swój szacunek do klasyków w pewien sposób obrazuje, jakoś dowodzi. Sam odpowiada na pytanie „dlaczego klasycy?”, na przykładzie Tucidydesa, sztuki starożytnej, porównania ze współczesnością.
Pomyśl:
- Czy z porównania Tucydydesa ze współczesnym generałami wynika odpowiedź na pytanie, dlaczego to klasycy są wzorcami i autorytetami dla potomnych?
- Jaka ocena współczesnych wynika z utworu?
Rada:
Zacznij od wiersza! Nie skupiaj się tylko na drugim pytaniu zawartym w temacie. Wspaniale byłoby, gdybyś znał dość dobrze twórczość Zbigniewa Herberta i orientował się w sposobach odwoływania się do kultury antycznej obecnej w jego utworach.
Propozycja wstępu:
Zacznij od przypomnienia, że Grecja i Rzym, czyli antyk to jedno ze źródeł europejskiej kultury. We wstępie możesz wymienić, jakie, twoim zdaniem, wartości przekazał antyk następnym epokom. Może to być np.: klasyfikacja rodzajów i gatunków literackich, zasada decorum, pojęcie tragizmu, postawy moralne i wzory zachowań, a także walory estetyczne. Takie wstępne „uporządkowanie” argumentów pozwoli Ci zachować spójność pracy i konsekwencje logicznego wywodu.
Przykład:
Co jest źródłem kultury kręgu śródziemnomorskiego? Właśnie dorobek starożytnej Grecji i Rzymu. Dawne kultury stworzyły zręby naszej etyki, estetyki, poetyki… To najkrótsza odpowiedź na pytanie – dlaczego klasycy są wzorem, źródłem, wielkim dziedzictwem…
Rozwinięcie:
Argumenty sformułuj na przykład tak:
- Śmiało można by powiedzieć, że dzisiejsza literatura wyglądałaby inaczej, gdyby nie starożytna Grecja i Rzym. Poznając liczne rodzaje i gatunki literackie, nie zawsze zdajemy sobie sprawę, że ich rodowód sięga aż greckiej starożytności. A przecież to właśnie Grecy dokonali podziału na trzy podstawowe rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat. Również ze starożytności pochodzą takie gatunki, jak oda, hymn, pieśń, epos, idylla czy epigramat, obecne w literaturze po dziś dzień.
- Arystoteles w Poetyce, a w Rzymie Horacy w Liście do Pizonów stworzyli podwaliny teorii literatury.
- Arystoteles stworzył podział na tragedię i komedię, zdefiniował także pojęcia tragizmu oraz winy tragicznej.
- To dzięki niemu tragizm rozumiemy dziś w literaturze jako sytuację wyboru bohatera, w której każde rozwiązanie jest niekorzystne, gdyż nad postacią wisi złowieszcze Fatum – przeznaczenie.
- Również Arystoteles podzielił gatunki na wysokie i niskie. Te pierwsze to tragedia i epos, te drugie zaś to komedia i liryka.
- Przyporządkował im również określone style.
- Wzorując się na nim, Horacy stworzył zasadę decorum – czystości gatunków i odpowiedniości formy do treści – zasada ta obowiązywała aż do XVIII w. i wyznaczała kanony piękna w literaturze.
- Mity greckie, czyli najpierw przekazywane ustnie, a później opracowane literacko opowieści o bogach i bohaterach są skarbnicą mądrości uniwersalnej. Zawarte w nich archetypy, czyli niezmienne wzorce ludzkich postaw, determinują działania ludzi niezależnie od epoki. Na przykład:
- mit o Ikarze ukazuje odwieczną ludzką tęsknotę do absolutnej wolności i przekraczania granic tego, co niemożliwe;
- mit o Korze i Demeter dziś już nie tłumaczy nam następstw pór roku, ale jest archetypem miłości macierzyńskiej, pokazuje, czym dla matki jest strata dziecka i do czego zdolna jest opuszczona matka.
- Mity greckie zawierają uniwersalne prawdy o ludzkiej naturze i naszych motywacjach. Warto uświadomić sobie, że nie zmieniliśmy się aż tak bardzo od czasów starożytnych i spostrzeżenia antycznych Greków pozostają nadal aktualne.
- Lektura mitów, a także opartych na nich Iliady i Odysei, wielkich eposów homeryckich pozwala poznać wzory postaw wobec życia, niekiedy całkowicie odmiennych.
- Hektor, książę trojański, to uosobienie niezłomnego bohatera, honorowego i odważnego do końca. Chociaż wie, że musi zginąć, walczy do ostatka w imię ideałów patriotyzmu.
- Inną zgoła postawę reprezentuje sprytny i podstępny Odyseusz. Ten poszukiwacz utraconej Itaki wszedł na stałe do kanonu najpopularniejszych motywów literackich – jest on uosobieniem intelektu, który zwycięża tępą siłę i pozwala wyjść cało nawet z najgorszych opresji.
- I w końcu Prometeusz – wzór altruizmu i poświęcenia własnego życia w imię współczucia i miłości do wszystkich ludzi.
- Gdy wspomnieliśmy poetę, czyli Homera, warto też przywołać poetkę – czyli Safonę. Stworzyła ona zasady poezji lirycznej, podejmując odważnie tematy miłosne, ukazując psychologiczną i emocjonalną głębię przeżyć zakochanej kobiety. Wiele poetek, np. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska utożsamiało się w jakiś sposób z wrażliwością greckiej poetki.
- Trzeba również stwierdzić, że dzięki literaturze antycznej wiele motywów literackich zyskało stałą kulturową obecność. Tak jest z arkadią, pasterską krainą beztroskiej szczęśliwości, obecną w sielankach wszystkich czasów. Dotyczy to również horacjańskiej zasady carpe diem – była ona wyrazem epikurejskiej radości życia i stała się mottem dla wielu twórców m.in. dla Jana Kochanowskiego.
Propozycja zakończenia:
W zakończeniu takiej pracy zawsze można odwołać się do utworu, który został zacytowany w temacie pracy, i przywołać inny cytat. Można też połączyć cytat z innego wiersza i innego autorytetu z własną podsumowującą refleksją.
- Wydaje się, że powyższe przykłady w dużej mierze odpowiadają na pytanie „dlaczego klasycy?”. Nie można przecenić wagi tego, co zostało stworzone w antyku. Właśnie ta epoka zadecydowała o naszym rozumieniu świata i wrażliwości na piękno, dała również wiele reguł i zasad, dzięki którym powstały gatunki i style literackie. Co więcej, jest ona na tyle uniwersalna, że czytając dzieła Homera czy Horacego, a także tragików greckich, nie czujemy olbrzymiego przedziału ponad 2000 lat. O wiecznej żywotności toposów literatury antycznej niech świadczą słowa Czesława Miłosza.
Ale ten płacz Antygony,
Co szuka swojego brata
To jest zaiste nad miarę
Wytrzymałości.
Powróć więc do pytania z tematu i zakończ efektownie tym cytatem.
Zobacz: