Cechy twórczości
- Zbigniew Herbert wypracował własny, łatwo rozpoznawalny język poetycki, który jest połączeniem awangardowej oszczędności słowa z wysoką problematyką moralną i filozoficzną, a także metafizyczną i egzystencjalną.
- Twórczość Herberta wiąże się także z konfliktami II połowy XX (np. totalitaryzmem) wieku oraz z historycznymi i cywilizacyjnymi przemianami świata.
- Aby przedstawić problemy współczesnego świata – np. człowieka wobec zła, zniewolenia, upokorzenia i prób odebrania mu godności. Przykładami takich utworów mogą być Do Marka Aurelego i Pan Cogito o postawie wyprostowanej – postawa mieszkańców Uttyki wobec najazdu obcych wojsk może być odczytywana metaforycznie – jako postawa ludzi wobec totalitaryzmu.
- Zbigniew Herbert często bywa odczytywany przez krytyków jako przedstawiciel odnowionego klasycyzmu, pełnego dystansu i szlachetnego umiaru spadkobiercę kultury śródziemnomorskiej.
- W swojej twórczości poeta bardzo często nawiązuje do Biblii (np. Hakeldama, Domysły na temat Barabasza), antyku i mitologii greckiej (np. Historia Minotaura) oraz znanych tekstów kultury (np. Tren Fortynbrasa jest, rzecz jasna, nawiązaniem do Hamleta Williama Szekspira)
- Inny wybitny poeta, Stanisław Barańczak, nazwał Herberta ironistą korzystającego z inspiracji romantyzmem.
Bohaterem znanego cyklu wierszy Herberta jest Pan Cogito – inteligent, który szuka sensu życia. To ktoś w rodzaju współczesnego everymana. Nazwisko zawdzięcza Kartezjuszowi i jego słynnym słowom: „Cogito ergo sum”.
Nurty, pojęcia
- klasycyzm
- klasyk, klasycysta
- moralista
- ironia
Możliwe tematy
- Przesłanie Pana Cogito jako credo Herberta.
- Reinterpretacja mitów – pamiętając o treści antycznego mitu, zinterpretuj Apolla i Marsjasza.
- Porównaj, jak postrzegają cnotę i jej znaczenie w życiu człowieka barokowy i współczesny poeta. Analiza i interpretacja porównawcza wierszy Cnota grunt wszytkiemu Daniela Naborowskiego i Pan Cogito o cnocie Zbigniewa Herberta.
- Jaki związek dostrzegasz między podanymi utworami? Czy lansują one podobne, czy zupełnie inne postawy? Interpretacja porównawcza Potęgi smaku i Przesłania Pana Cogito Zbigniewa Herberta.
- W zniszczonej Warszawie. Porównaj jej obraz zawarty w O Troi Zbigniewa Herberta i w Pierwszej przechadzce Leopolda Staffa.
- Dwie wizje końca świata – porównaj je na podstawie U wrót doliny Zbigniewa Herberta i Piosenki o końcu świata Czesława Miłosza.
- Wobec klasycyzmu – jaka definicja klasycyzmu wyłania się z Klasyka Wisławy Szymborskiej i Dlaczego klasycy Zbigniewa Herberta?
Co wtedy pisać?
- Dlaczego klasycy możemy uznać za utwór programowy, metaforycznie sformułowany manifest. Istota klasycyzmu według poety to: wierność określonym wartościom (zwłaszcza prawdzie) oraz formie ich wyrażania – lapidarnej, jasnej, eleganckiej.
- W liryce Herberta współczesność została ukazana w perspektywie uniwersalnej. Z mitów greckich, faktów starożytnej historii i opowieści biblijnych poeta wyprowadza sensy i znaczenia, które mają ponadczasową wartość.
- Herbert jest jednym z wielkich moralistów naszej literatury (obok np. Żeromskiego i Miłosza). W swojej twórczości stawia pytania o sens egzystencji i postawę humanisty w sytuacjach krańcowych, takich jak totalitaryzm, przemoc i śmierć.
- W cyklu o panu Cogito poprzez tytułowego bohatera poeta odnosi się do podstawowych problemów współczesnego człowieka, ukazuje go z żartobliwego dystansu, unika patosu.
- Pan Cogito jest bohaterem, który próbuje znaleźć swoje miejsce w życiu, przeżywa dylematy i wahania – zawsze jednak stara się zachować godność. PaCogito nie jest specjalnie atrakcyjny fizycznie – jak dowiadujemy się z jednego z wierszy, ma podwójny podbródek, ślady po ospie i odstające uszy. Nie jest geniuszem ani filozofem. Ale próbuje szukać własnej drogi i sensu w życiu – i dlatego jest tak bliski Herbertowi – to alter ego poety.
Najważniejsze wiersze
Przesłanie Pana Cogito – wiersz o dochowaniu wierności własnym ideałom i zachowaniu godności w niesprzyjających temu warunkach.
Dlaczego klasycy – manifest programowy, w którym poeta formułuje cele swojej twórczości.
Apollo i Marsjasz – historia rywalizacji tytułowych bohaterów jest pretekstem do rozważań o powinności sztuki.
Zobacz:
Funkcje nawiązań do Biblii i mitologii w twórczości Zbigniewa Herberta
Nieprzemijalne dwory… nieśmiertelny prokonsul, umiłowanie władzy. Poezja Herberta.