Wesele Stanisława Wyspiańskiego pytaniem o świadomość narodową Polaków.
Budowa Wesela Stanisława Wyspiańskiego przypomina jasełka, ludową szopkę. W jednym pomieszczeniu pojawiają się różne postacie – przedstawiciele różnych warstw ówczesnego społeczeństwa zaboru austriackiego. Na weselu poety Rydla rzeczywiście zebrali się ludzie reprezentatywni dla tej społeczności. Możemy bowiem wyróżnić wśród uczestników wesela grupę inteligencji, reprezentowaną przez Poetę, Dziennikarza, Pana Młodego, Gospodarza. Jest tu także grupa chłopów bronowickich: Czepiec, Klimina, Dziad, Ojciec, Panna Młoda, Marysia. Warunki społeczno-ekonomiczne Galicji spowodowały, że nie rozwijał się tu przemysł. Była więc Galicja terenem Polski, na którym najlepiej rozwijał się ruch chłopski. Tak więc chłopi i inteligencja pochodzenia ziemiańskiego to grupy, które decydowały o społecznym i politycznym obrazie zaboru. Dlatego te właśnie grupy są ukazane przez Wyspiańskiego w dramacie.
Wesele pytaniem o świadomość narodową Polaków
Inteligencja
Wyspiański ukazuje marazm ówczesnej inteligencji, która według autora powinna objąć w narodzie rolę przywódczą; jej bierność wobec najistotniejszych problemów: „Panowie dziś mogliby mieć, ino oni nie chcom chcieć”. Inteligenci nie patrzą na życie w sposób realny – marzą o sprawach wielkich, lecz są to tylko marzenia: „Tak by nam się serce śmiało do ogromnych, wielkich rzeczy”. Uciekają bowiem od udręki życia, chroniąc świat pozorów. Szukając ucieczki od rzeczywistości, przedstawiciele tej grupy społecznej interesują się folklorem, wsią, która ma się stać azylem spokoju. Jednocześnie wieś jest przez nich niemal mitologizowana.
Na weselu pojawiają się kolejno duchy wielkich Polaków. Dziennikarzowi ukazuje się błazen króla Zygmunta Augusta – Stańczyk. Nie jest zbiegiem okoliczności, że to właśnie Dziennikarz rozmawia z królewskim błaznem. Pod postacią Dziennikarza ukazał bowiem Wyspiański Rudolfa Starzewskiego, redaktora konserwatywnego dziennika krakowskiego Czas. Dziennikarz reprezentuje więc poglądy konserwatywne, powstałej na przełomie XIX i XX wieku tzw. szkoły krakowskiej, która zajmowała się opisywaniem zwłaszcza tych faktów z historii Polski, które przyczyniły się do klęski kraju. Dziennikarz zakłada, że naród będzie tkwił w niemocy i bierności, nie dopuszcza myśli o walce narodowowyzwoleńczej. Skoro przez setki lat nad dziejami Polski wisiało fatum, czemu miałoby opuścić kraj w przyszłości? Odchodząc, Stańczyk daje Dziennikarzowi laskę błazeńską – symbol misji. Słowa błazna nie nastrajają jednak czytelnika optymistycznie:
Masz tu kaduceus polski,
mąć nim wodę, mąć.
Poeta rozmawia z Rycerzem – Zawiszą Czarnym, który jest postacią charakterystyczną dla silnej, piętnastowiecznej Polski. Poeta zaś to człowiek żyjący w świecie marzeń, niepotrafiący, jak wielu innych, czerpać wzorców z historii. Zawisza ukazuje Poecie, jak potrzebne są społeczeństwu te właśnie pozytywne przykłady postępowania, aby mogło ono obudzić w sobie chęć do narodowego zrywu.
W kontraście do mężnego przodka, jakim był Zawisza, ukazany został hetman Branicki. Jeden z twórców konfederacji targowickiej, sprzedawczyk, rozmawia z Panem Młodym, przedstawicielem inteligencji, która przecież wywodzi się ze szlachty. Branicki radzi panu Młodemu, aby nie przejmował się sprawami narodu. Jest przecież szlachcicem, stoi wyżej, jego to nie musi obchodzić:
Asan mi tu Polski nie żałuj,
jesteś szlachcic, to się z nami pocałuj.
Tak więc wśród inteligencji żyją wizje walki, lecz są bardzo mgliste, niekonkretne. Inteligencja waha się, ujawnia niedojrzałość polityczną.
Chłopi
Druga warstwa społeczeństwa ukazana w Weselu to chłopi – ludzie żądni wiedzy, otwarci na otaczające ich sprawy. Chociaż nie są wykształceni, wykazują zainteresowanie Polską. To właśnie Panna Młoda, chłopka, pyta swego męża, gdzie jest Polska. Miała bowiem sen o ojczyźnie i nie wie, gdzie jej szukać. Chłopi i inteligencja to jednak warstwy nierozumiejące się wzajemnie. Ci pierwsi zarzucają inteligencji, że to właśnie z jej winy nie mogą się porozumieć. Inteligencja demonstracyjnie brata się na weselu z chłopami, ale jest to tylko przejaw panującej wówczas mody, chłopomanii. Chłopi zdają sobie sprawę, że to tylko zabawa, której nie trzeba traktować poważnie:
Pan dzisiaj w kolorach się mieni,
Pan to przecie jutro zruci?”.
Kiedy zaś dochodzi do zrywu narodowego, gdy chłopi czekają, aby inteligencja objęła dowództwo w walce przeciw zaborcom, grupa ta nie przejawia zainteresowania. Czepiec przychodzi do Gospodarza, by oznajmić mu, iż chłopi uzbrojeni w kosy czekają gotowi do walki, lecz ten, obudziwszy się w środku nocy, nie wie, o co chodzi. Jest zaskoczony. Nie pamięta wizyty Wernyhory – wieszcza, który przyjechał do niego wcześniej i dał rozkaz rozesłania wici.
To symboliczne ukazanie braku świadomości narodowej wśród inteligencji mogłoby oskarżać tę grupę, że z jej właśnie winy nie doszło do walki. Wyspiański jednak o nieprzystąpienie do buntu przeciwko wrogom oskarża także chłopów, którzy martwią się o swoją przyszłość materialną. Jasiek, który miał rozesłać wici, gubi złoty róg – symbol jedności narodu, podnosząc czapkę z pawimi piórami, stanowiącą symbol pewnej stabilności chłopskiego życia. Tak więc Wyspiański obarcza winą za ówczesny stan ojczyzny obie grupy, których znaczenie w Galicji jest najważniejsze. Świadomość narodowa obu tych grup jest, zdaniem autora, niedojrzała.
Zobacz:
Wesele Wyspiańskiego, realistyczno-symboliczny dramat narodowy
Wesele Stanisława Wyspiańskiego pytaniem o świadomość narodową Polaków.