Wesele jest dramatem realistyczno-symbolicznym, dziełem artysty, który z „małej sensacji towarzyskiej stworzył dramat narodowy”.
Na ogół mówi się, upraszczając nieco sprawę, że:
- I akt ma charakter realistyczny,
- II akt – fantastyczny,
- III akt – symboliczny.
Warstwa realistyczna przypomina jasełka
Oglądamy szopkę-izbę, do której zmęczeni goście wychodzą wypocząć, przysiadają, prowadzą rozmowy. Bohaterowie, rozmawiający na ogół w parach, czasem w kilka osób, po zakończeniu dialogu znikają ze sceny, ustępując miejsca innym. Często są to pary mieszane – chłopi i inteligenci. Cała ciżba weselna, tańce, są obok. W tej „sali” rozmowę prowadzą dwie, trzy osoby. Dialogi te ujawniają odległość, jaka dzieli warstwę chłopską i inteligencką mimo pozornej bliskości. Rozmowy te i osoby to realistyczna warstwa.
Dramat otwiera dość ostre starcie między Dziennikarzem a Czepcem – chłop domaga się uwagi, rozmowy o polityce, docenienia jego zainteresowania, potraktowania jak równego partnera w dialogu. I słusznie… Natomiast Dziennikarz, ku jego irytacji (Czepiec do bardzo krewki człowiek) opędza się przed nim, lekceważy go. To, że chłopi mogą interesować się polityką nie mieści mu się w głowie – pielęgnował bowiem model „wsi zacisznej, wsi wesołej” opiewanej w Pieśni świętojańskiej o sobótce Kochanowskiego. Zbywa Czepca słynnymi słowami:
Niech na całym świecie wojna,
Byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna.
Dialogi chłopów i inteligentów ujawniają olbrzymią przepaść między nimi. Czasem są dramatyczne i ostre, a czasem… przypominają komedię obyczajową!
Realizm
- Większość aktu I to sceny realistyczne – weselne. Odbywa się wesele, na którym goście bawią się, jedzą, tańczą, piją, rozmawiają – jak na Polaków przystało również na tematy polityczne.
- W akcie II Jaśkowi zostaje powierzone zadanie porwanie chłopów do walki.
- W akcie III realistyczną sceną wydaje się oczekiwanie gości weselnych na dalszy ciąg zdarzeń, na rozpoczęcie zrywu narodowego.
Warstwa symboliczna
Po zakończeniu I aktu pojawia się symbol, wizja i fantazja. Spotkania gości z widmami to właśnie ta druga, symboliczna warstwa dramatu. Te sceny mają wymowę i psychologiczną, i narodową. Poruszają ogromny zakres spraw – od prywatnej miłości, po politykę i ocenę stanów.
Końcowa scena, zamykająca akt III – symboliczny taniec – jest bardzo nośnym symbolem.
Fantastyka
Fantastyczne elementy pojawiają się od momentu zaproszenia na weselną biesiadę Chochoła – od tej chwili zaczynają działać dziwne moce.
- W akcie II pojawiają się tzw. Osoby Dramatu, czyli postacie fantastyczne rozmawiające ze zwykłymi weselnikami.
- W finale aktu III weselnicy pogrążają się w dziwnym letargu – tańczą w rytm melodii przygrywanej przez Chochoła.
Postacie fantastyczne
- Chochoł – przywołany przez Rachelę.
- Widmo (duch zmarłego na gruźlicę malarza Ludwika de Laveaux) – ukazuje się Marysi, bo był jej narzeczonym.
- Stańczyk (błazen ostatnich Jagiellonów) – ukazuje się Dziennikarzowi, gdyż należy on do grupy tzw. stańczyków (ale wcale nie jest pewien swych poglądów).
- Rycerz (średniowieczny rycerz) – ukazuje się Poecie (autorowi dramatu Zawisza Czarny).
- Hetman (targowicki zdrajca Franciszek Ksawery Branicki) – ukazał się Panu Młodemu, który ma wątpliwości, czy przez ożenek z chłopką nie popełnił zdrady społecznej.
- Upiór (Jakub Szela – przywódca powstania chłopskiego, zwanego rzezią galicyjską) – ukazał się Dziadowi, dawnemu uczestnikowi powstania z 1846 roku.
- Wernyhora (legendarna postać z poezji ukraińskiej symbolizująca wezwanie do walki) – ukazuje się Gospodarzowi, by powierzyć mu zadanie zorganizowania powstania. Pomocne mają być w tym: złoty róg, złota podkowa i czapka z pawich piór.
Obie warstwy dramatu są bardzo ważne.
- Realistyczna ukazuje obyczaje, charakteryzuje bohaterów i stosunki chłopi – szlachta oraz ironizuje z ludomanii, ważnego wówczas zjawiska kulturowego.
- Warstwa symboliczna niesie zaś ponadczasowe narodowe przesłanie.
Trzy pory doby
Zauważmy też, że kompozycja dramatu oparta jest na trzech porach doby – są to wieczór, noc i świt.
- W I akcie – wieczornym – goście świetnie się bawią. Atmosfera jest normalna, jak to na weselu: żarty, docinki, nieporozumienia, ale i dobra zabawa.
- Nadchodzi północ – tradycyjna godzina duchów. I zaczyna się akt II. Goście stają się skłonni do refleksji. Chata bronowicka przestaje być miejscem hucznej zabawy, a staje się symbolem Polski. Wtedy to pojawiają się widma.
- W III akcie świt przywołuje zebranych do rzeczywistości, a jednak wszyscy są senni, odurzeni.
Zobacz:
77. Przedstaw Wesele Stanisława Wyspiańskiego jako dramat realistyczno-symboliczny.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego pytaniem o świadomość narodową Polaków.