Przedstaw dwie powstałe w oświeceniu pieśni, które pełniły rolę hymnów.
Komentarz
Niby prosty temat, a zawiera w sobie zagadkę, której rozwiązanie nie powinno być jednak trudne. Twoim zadaniem jest oczywiście przedstawienie Hymnu do miłości ojczyzny Ignacego Krasickiego i Pieśni legionów polskich we Włoszech (częściej używana jest nazwa Mazurek Dąbrowskiego) Józefa Wybickiego. Nie da się uniknąć cytowania. W wypadku Hymnu do miłości ojczyzny wystarczy znajomość kilku pierwszych wersów, jednak nieznajomość Mazurka Dąbrowskiego, hymnu naszego kraju, będzie kompromitacją.
Forma pracy
Twoja praca powinna zawierać odpowiedzi na następujące pytania:
- Dlaczego akurat te pieśni pełniły tak ważną rolę w życiu narodu?
- Jaki obraz Polski i Polaków kreowały?
- Jakie wartości akcentowały?
Ubarwi twoją wypowiedź przeprowadzenie swego rodzaju porównania obu pieśni: nastroju, melodii, propagowanych przez nie wartości i postaw.
Jak zacząć?
Możesz zacząć od refleksji nad tym, jaką rolę w życiu danego narodu pełni jego hymn. Jaką rolę w naszym kraju pełni nasz obecny hymn? Zastanów się nad tymi zagadnieniami. Niestety, odpowiedź, że hymn pełni w życiu narodu funkcję bardzo ważną to rzecz jasna odpowiedź dobra, lecz… oczywista (!), przez co może wydawać się niedojrzała. We wstępie możesz także zastanowić się, dlaczego akurat w oświeceniu powstały dwie ważne pieśni patriotyczne.
Przykład I
Hymn państwowy to najważniejsza pieśń danego narodu; jego melodia towarzyszy nam podczas ważnych uroczystości państwowych i zawodów sportowych. Jest swego rodzaju wizytówką kraju, jego słowa dotyczą najważniejszych momentów w historii danego narodu. Hymny narodowe to także swego rodzaju charakterystyką obywateli danego państwa. Zauważyłam, że nasz hymn, Mazurek Dąbrowskiego, wyróżnia się na tle innych pieśni narodowych – jego melodia jest weselsza, bardziej skoczna i dziarska. Za to nasz hymn zawiera podobne przesłania i idee do zawartych w innych pieśniach – kładzie nacisk na pojęcie ojczyzny i gotowość obywateli do walki o wolność w razie zagrożenia kraju.
Przykład II
Ludzie żyjący w epoce oświecenia twierdzili, że to im właśnie przyszło zapłacić wysoką cenę za beztroski egoizm i brak patriotyzmu Sarmatów. Nie można zupełnie odmówić im racji. To ludzie epoki rozumu byli świadkami trzech rozbiorów Polski, które przeżyli bardzo głęboko. Już pierwszy z nich był dla ówczesnych olbrzymim szokiem. Powstające w owych czasach pieśni i wiersze patriotyczne akcentowały nową sytuację narodu – narodu w niewoli i podkreślały szansę na zachowanie godności nawet w tak trudnych warunkach (np. Hymn do miłości ojczyzny Ignacego Krasickiego); inne przypominały dawną chwałę narodu polskiego, wielkich bohaterów i wzywały do czynu (np. Pieśń legionów polskich we Włoszech Józefa Wybickiego).
Co w rozwinięciu?
Analiza obu pieśni, w której zwróć uwagę także na okoliczności ich powstania. Jeśli uda Ci się zdobyć wiadomości na ten temat, napisz krótko, jakie znaczenie miały te dzieła dla obu autorów, jak się sytuowały na tle ich dotychczasowej (a także późniejszej) twórczości. Nie to jest jednak najważniejsze – największe znaczenie mają słowa obu pieśni.
Hymn do miłości ojczyzny Ignacego Krasickiego
Pierwszy rozbiór Polski był wielkim wstrząsem dla ówczesnej Rzeczpospolitej. Uświadomił, że niebezpieczeństwo całkowitej likwidacji państwa jest bardzo realne. Świadomość tego zagrożenia wyraziła się m. in. w akcentowaniu sytuacji Polski jako kraju podbitego, zniewolonego. Starano się znaleźć odpowiedź na pytanie, jak sobie radzić w tej nowej, bardzo trudnej sytuacji. Poddanie się, rezygnacja czy obojętność nie wchodziły jednak w grę.
Jednym z tego typu utworów był Hymn do miłości ojczyzny Ignacego Krasickiego, który ukazał się w 1774 rok na łamach Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych. Ten utwór pełnił rolę hymnu szkoły kadetów, jednej z najważniejszych i najbardziej postępowej instytucji edukacyjnej. Ta szkoła kładła ogromny nacisk na wartości patriotyczne, na wykształcenie w uczniach postawy obywatelskiej i poczucia (także indywidualnej) odpowiedzialności za losy ojczyzny. Już sama analiza tytułu wiele może powiedzieć o treści utworu i zawartych w nim ideach.
W hymnie Ignacego Krasickiego po raz pierwszy dokonała się nobilitacja „akcesoriów niewoli”, kojarzących się ze spętaniem i męką. W słowach hymnu pojawiają się więc „pęta”, „więzy niezelżywe” i „zjadłe trucizny”. Ta pieśń wyrażała sytuację narodu żyjącego w niewoli. Tylko poczciwi (czyli szlachetni) obywatele są w stanie docenić powagę sytuacji i tylko oni kochają swój kraj; pierwszy wers hymnu brzmi: „Święta miłości kochanej ojczyzny, czują cię tylko umysły poczciwe. To dla niej „zjadłe smakują trucizny” oraz znoszą „pęta niezelżywe”.
Wiersz Ignacego Krasickiego jest zwięzły i krótki. Dla autora jest sprawą oczywistą, że dla ojczyzny człowiek powinien być gotów do wszelkich ofiar i do poświęcenia. Sakralizuje patriotyzm – miłość do ojczyzny to „święta miłość”, a patriota to człowiek wyjątkowy, gotów poświęcić dla ojczyzny nawet życie.
Pieśń legionów polskich we Włoszech Józefa Wybickiego
Pieśń powstała po III rozbiorze Polski w 1797 roku w Reggio we Włoszech; została napisana dla polskich żołnierzy walczących pod wodzą generała Dąbrowskiego. Polacy wiązali nadzieje na odzyskanie niepodległości z Napoleonem Bonaparte, który to francuski wódz i strateg obiecał im wyzwolenie. Ponieważ pieśń pisana była z myślą o żołnierzach, ma żywy, marszowy rytm (w refrenie pojawia się słowo „marsz”). Mazurek Dąbrowskiego jest niezwykłym połączeniem aktualności i ponadczasowości. W słowach pieśni wymienieni są dowódcy legionów – generał Dąbrowski (Marsz, marsz, Dąbrowski) i Napoleon Bonaparte (dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy).
Oprócz nich pojawiają się bohaterowie narodowi, tacy jak Stefan Czarniecki i Tadeusz Kościuszko oraz ważne wydarzenia i symbole narodowe, np. „racławickie kosy”.
Jak zakończyć?
Można zakończyć odpowiedzią na pytanie, co zadecydowało o sukcesie Mazurka Dąbrowskiego. Inny sposób to przedstawienie własnego stosunku do hymnu Polski.
Przykład
Nie ośmieliłbym się powiedzieć, że hymn Polski nie podoba mi się. Jak każdy chyba Polak czuję coś na kształt wzruszenia, gdy słyszę jego dźwięki np. podczas olimpiady. W naszym hymnie cenię skoczną i wpadającą w ucho melodię, proste żołnierskie słowa, w których jest jednak pewien patos. Podoba mi się zawarte w nim przesłanie, że Polacy poradzą sobie w każdej sytuacji i gotowi są zrobić wszystko dla ratowania ojczyzny. Podkreślona została także bardzo ważna cecha narodowa Polaków – umiłowanie wolności. Mimo to, wstyd się przyznać, nie znam na pamięć wszystkich sześciu zwrotek, lecz zaledwie trzy.
Obywatel prawy Tomasza Kajetana Węgierskiego
To wiersz o podobnej trochę do Hymnu… tematyce. Jeśli chcesz zabłysnąć, możesz go przywołać. Ten utwór powstał w tym samym roku, co Hymn do miłości ojczyzny – w 1774 r. Dedykowany był wielkiemu patriocie bardzo szanowanemu przez współczesnych mu ludzi – Feliksowi Oraczewskiemu. Wiersz porusza problem, że oto nadszedł czas „nieszczęścia i hańby”, a w kraju więcej jest sprzedawczyków niż prawdziwych patriotów. Pierwsza część wiersza to charakterystyka takiego sprzedawczyka. Przeciwstawiona jest mu postać patrioty, który
Czuje krzywdę i zbrodnię, hańbę niżej kładzie
Niż śmierć i niewolę, i w skutku, i w radzie.
Ten utwór wraz z hymnem Krasickiego tworzy nowy wzór patriotyzmu; patriotyzmu w niewoli. Oba dzieła nobilitują „akcesoria niewoli”.
Ważny problem
Mazurek Dąbrowskiego aż po dziś dzień jest hymnem Polski; ta niewiele później powstała pieśń „wygrała” z utworem Ignacego Krasickiego, „zdetronizowała” go. Jak myślisz, co było tego przyczyną? Możesz się także zastanowić nad dramatycznymi dziejami obecnego hymnu polskiego. I on miał przecież złe chwile – na pewien okres zszedł z areny narodowej, ustępując miejsca Rocie Marii Konopnickiej. A jednak wrócono do niego… Dlaczego? Refleksje na wymienione tematy mogą się okazać dobrym pomysłem na zakończenie.
W tej pieśni więcej jest optymizmu i nadziei niż w hymnie Ignacego Krasickiego. Mocniej podkreślana jest gotowość Polaków do walki, np.
Jeszcze Polska nie zginęła,
Kiedy my żyjemy
Co nam obca moc wydarła
Szablą odbijemy.
Ten utwór przynosi nowe, romantyczne już rozumienie ojczyzny. Ojczyzna to Polacy, którzy póki żyją będą walczyć o wolność swego kraju. Nie mamy tu do czynienia z nobilitacją „akcesoriów niewoli”; przeciwnie, przywoływane są wielkie czyny oręża polskiego i wielcy bohaterowie – ich przykład ma dać Polakom siłę do zwycięstwa.
Co zadecydowało o sukcesie Mazurka Dąbrowskiego?
- Prostota i zwięzłość stylu.
- Wyrazisty rytm – autor naprzemiennie stosował zdania sześcio- i ośmiowersowe, które łatwo wpadają w ucho, np.
Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę
Będziem Polakami
Dał nam przykład Bonaparte
Jak zwyciężać mamy
- Wybicki był przede wszystkim publicystą w Mazurku przekonuje do optymizmu i propaguje idee niepodległościowe; hymn Polski to… arcydzieło publicystycznej propagandy.
- Wyczucie psychologiczne autora – przywołuje bohaterów i wydarzenia, z których Polacy byli dumni.
Józef Wybicki
W przeciwieństwie do Ignacego Krasickiego, którego uważamy za jednego z największych poetów polskiego oświecenia i kojarzymy z wieloma utworami – bajkami, satyrami, poematami heroikomicznymi itd., Józef Wybicki kojarzy nam się wyłącznie z tym jednym utworem, choć jego twórczość była dość bogata. Był autorem Listów patriotycznych, w których poparł reformy prawa w Polsce, oraz dzieł teatralnych: niezłej komedii Kulig, trochę słabszej tragedii Zygmunt August i oper, takich jak Polka czy Kmiotek. W niektórych jego utworach można odnaleźć motywy i idee zapowiadające Mazurka Dąbrowskiego; np. w Polce przywoływał wspaniałe sukcesy oręża polskiego (w Mazurku przypomina bohaterską walkę Stefana Czarnieckiego), a w wierszu Jeszczem Polak tematem wiodącym jest chęć i obowiązek „pozostania Polakiem” mimo niesprzyjających okoliczności.
Pieśń bardzo się spodobała i od razu zdobyła dużą popularność. Zawdzięczała ją wpadającej w ucho podlaskiej melodii ludowej zbliżonej do mazurka i myśli o trwaniu narodu mimo utraty bytu państwowego, która bardzo przypadła do gustu ówczesnym Polakom. Myśl zawarta w pierwszych dwóch wersach Jeszcze Polska nie zginęła,/ Kiedy my żyjemy, była w zasadzie obca oświeceniowym koncepcjom historiozoficznym i wydawała się nielogiczna. Było to bardzo nowoczesne, niemal rewolucyjne pojmowanie państwowości. Tłumaczył te początkowe wersy hymnu Adam Mickiewicz podczas jednego z wykładów w College de France: Słowa te znaczą, że ludzie zachowujący w sobie to, co stanowi istotę narodowości polskiej, zdolni są przedłużyć byt ojczyzny niezależnie od wszelkich warunków politycznych i mogą dążyć do jego przywrócenia.
Dzieje Mazurka Dąbrowskiego w skrócie
Przez jakiś czas Mazurek Dąbrowskiego i Hymn do miłości ojczyzny współistniały obok siebie. Były to tak samo ważne pieśni. Potem „na prowadzenie” wysunął się utwór Wybickiego, ale jego popularność spadła w latach 1815 – 1830. Jednak już w czasie powstania listopadowego wysunął się na czoło pieśni patriotycznych, zyskując rangę hymnu narodowego. Miał bardzo silną konkurencję: Hymn (Boże, coś Polskę…) Alojzego Felińskiego, Warszawiankę, Chorał Kornela Ujejskiego i Rotę Marii Konopnickiej. Jako hymn Polski został zatwierdzony w 1926 roku, a następnie po II wojnie światowej (1948).
Zobacz:
Jakie były okoliczności powstania i znaczenie Pieśni Legionów Polskich we Włoszech?