Tego się naucz!
Musisz wiedzieć co nieco o pieśni, która przez pewien czas pełniła rolę hymnu – podobnie jak powinieneś posiadać choćby podstawowe wiadomości na temat Bogurodzicy czy Mazurka Dąbrowskiego. Warto znać choćby w przybliżeniu czas i okoliczności powstania Hymnu… i choć w odróżnieniu od Bogurodzicy nie ma sensu uczyć się tego utworu na pamięć, trzeba mniej więcej wiedzieć, o co w nim chodzi. Powinieneś umieć odpowiedzieć na pytanie, jaki obraz ojczyzny wyłania się tej pieśni, jakie wartości są propagowane przez autora i szczególnie przez niego cenione, a w końcu także dlaczego ta pieśń odegrała tak ważną rolę w życiu narodu polskiego.
Hymn do miłości ojczyzny
Święta miłości kochanej ojczyzny,
Czują cię tylko umysły poczciwe!
Dla ciebie zjadłe smakują trucizny,
Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe.
Kształcisz kalectwo
przez chwalebne blizny,
Gnieździsz w umyśle rozkosze
prawdziwe,
Byle cię można wspomóc,
byle wspierać,
Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.
1774
Hymn do miłości ojczyzny jako hymn narodowy
Ignacy Krasicki – wybitny reprezentant polskiego klasycyzmu, zadebiutował w wieku około czterdziestu lat hymnem Święta miłości kochanej ojczyzny. Autor odczytał utwór podczas jednego z obiadów czwartkowych. Tekst ten został ogłoszony anonimowo w roku 1774 w piśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, które było nieoficjalnym organem prasowym obiadów czwartkowych. Kolportowany był również tekst hymnu w formie druku ulotnego – ulotki patriotycznej. Z czasem dołączył go Krasicki do poematu heroikomicznego Myszeida (1775) (5 oktawa IX pieśni).
Tekst ten przez długie lata (szczególnie w czasach zaborów) pełnił rolę hymnu narodowego. Ignacy Krasicki sformułował tu uniwersalną ideę patriotyzmu wyrażoną stylem wysokim i wzniosłym tonem. Ten utwór stał się popularną pieśnią patriotyczną – m.in. hymnem kadetów Szkoły Rycerskiej.
Aby prawidłowo odczytać utwór, wystarczy zwrócić uwagę na jego tytuł. Tak jak w wielu innych wierszach także w tym tytuł jest kluczem do właściwego odczytania i zrozumienia utworu.
Hymn – określenie użyte w tytule jednoznacznie ukierunkowuje tok analizy – cechą hymnu jest podniosły, uroczysty charakter. Hymn powstaje ku czci jakiejś wyższej wartości, może nią być np. Bóg, bóstwo, (Prawda, Sprawiedliwość, Wolność) czy, tak jak w naszym przypadku, Ojczyzna.
Utwór Krasickiego nie jest długi, liczy zaledwie osiem wersów. Został napisany regularnym jedenastozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie. Krasicki zastosował w nim rymy żeńskie, dokładne, końcowe.
Hymn do miłości ojczyzny jako utwór powstały w czasach niewoli i zagrożenia bytu narodowego
Czasy niewoli i zagrożenia ze strony wrogów powodują konieczność ponoszenia ofiar, które przyczynią się do odzyskania przez ojczyznę wolności. Wiersz powstał po pierwszym rozbiorze Polski (jednoznacznym nawiązaniem do rozbiorów są przywołane w tekście atrybuty niewoli „więzy”, „pęta”) – obywatele zrozumieli wówczas, że na ich ojczyznę czyhają rzeczywiste niebezpieczeństwa. Dlatego podmiot liryczny utworu jednoznacznie mówi, że każda ofiara złożona na ołtarzu ojczyzny przynosi chlubę, staje się powodem do dumy, dlatego
byle ją można wspomóc,
byle wspierać,
Nie żal żyć w nędzy,
nie żal i umierać.
Prawdziwemu patriocie to wystarczy. Krasicki w sposób bardzo prosty i zwięzły określił istotę patriotyzmu – ofiarę powinien być gotów złożyć każdy obywatel.
Wiersz rozpoczyna apostrofa do ojczyzny: „Święta miłości kochanej ojczyzny”, którą „Czują (…) tylko umysły poczciwe!”. Te pierwsze słowa wyraźnie wskazują nam najważniejsze osoby w wierszu – nadawcę i odbiorcę, a także temat utworu. Osoba wypowiadająca się w hymnie – podmiot liryczny wiersza – zwraca się do czytelnika wprost, ale się nie ujawnia. Miłość ojczyzny – według nadawcy wypowiedzi poetyckiej – nie jest czymś zwykłym, powszednim, jest wyjątkowym darem, radością wybrańców – „umysłów poczciwych”, czyli szlachetnych, prawych.
Ojczyzna została ukazana jako najwyższa wartość, dla której należy wiele ofiarować. Przede wszystkim jest ona jednoznacznie wspaniała i wyjątkowa, z miłości do niej człowiek może wiele poświęcić: Dla ciebie zjadłe smakują trucizny/ Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe. Wszystkie te „niewygody” i przeciwności: „pęta”, „więzy” w kontekście miłości ojczyzny zostają uszlachetnione, nabierają wyjątkowego charakteru, ponieważ są tym, co kochający ją obywatele zniosą, jeśli zostaną wystawieni na taką próbę. Ojczyzna to ideał, doskonałość, której nic nie jest w stanie zniszczyć. Nawet czyny wynikające z najniższych pobudek mogą jej tylko zaszkodzić, nie zniszczyć. To potwierdzają kolejne dwa wersy:
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny
Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe
– osoba mówiąca w wierszu pokazując wyjątkowość i wspaniałość Ojczyzny, stara się podnieść jej znaczenie, rangę.
Te wersy podkreślają również, że miłość do ojczyzny i nieszczęścia spotykające naród to droga do jego doskonalenia. W tym miejscu samo narzuca się hasło Polska Chrystusem narodów czy cytat z Grobu Agamemnona:
[Polsko] A wstań jak wielkie posągi bezwstydne,
Naga – w styksowym wykąpana mule,
Nowa – nagością żelazną bezczelna –
Niezawstydzona niczym – nieśmiertelna.
Odczytanie metafor użytych w wierszu może nastręczyć współczesnemu czytelnikowi kłopotów choćby z powodu wielu archaizmów (wyrazów, które wyszły z użycia). Poprzez zestawienie szeregu oksymoronicznych wyrażeń, np.: „zjadłe trucizny” „smakują”, cierpienie i ofiara poniesione dla ojczyzny stają się, zdaniem podmiotu lirycznego, przejawem szczęścia tych obywateli – patriotów, którzy mogą je na rzecz swojego kraju przeżywać, mogą je złożyć na ołtarzu ojczyzny. Podmiot liryczny uważa, że prawdziwe umiłowanie swojego kraju przejawia się w gotowości do bezgranicznych poświęceń.
Szukaj powiązań
Przede wszystkim z utworami, które pełniły rolę hymnu państwowego:
- Bogurodzicą
- Rotą Marii Konopnickiej
- Mazurkiem Dąbrowskiego, obecnym hymnem Polski
Oraz z utworami, które ukazują ojczyznę zupełnie inaczej, jako małą, śmieszną i żałosną, np. z Pejzażem Stanisława Grochowiaka czy Modlitwą dziękczynną z wymówką Andrzeja Bursy, w której osoba mówiąca dziękuje Bogu, że nie uczynił jej np. karłem, epileptykiem czy wodogłowcem, ale i pyta z wyrzutem: Ale dlaczego uczyniłeś mnie Polakiem?
Tematy, z którymi można powiązać Hymn do miłości ojczyzny Krasickiego
- patriotyzm,
- ojczyzna,
- Polska i Polacy,
- hymny narodowe.
Zapamiętaj!
Hymn do miłości Ojczyzny to utwór nawiązujący do liryki patriotycznej konfederatów. Tekst ten zapoczątkował nurt poezji, który rozwinął się w warunkach niewoli narodowej – w romantyzmie. Każda ofiara złożona na ołtarzu ojczyzny przynosi chlubę. Ignacy Krasicki zapoczątkował nowy typ liryki – lirykę patriotyczną czasów niewoli. Heroizm narodowy następnych pokoleń czerpie z ducha Krasickiego. Do dziś wiersz zaskakuje odbiorców aktualnością treści – można go traktować jako wykładnię tego, co nazywamy prawdziwym patriotyzmem.
Tak o hymnie Krasickiego pisał Kazimierz Krajewski
Jest to wiersz o charakterze rozumowym, utrzymany w stylu retorycznym. Ma on formę monologu retorycznego, a tworzy go oktawa napisana sylabicznym jedenastozgłoskowcem o budowie 5+6 (…). Uderza niezwykle harmonijna i przejrzysta budowa wiersza; odpowiada jej język prosty, naturalny, zwięzły i treściwy, a zarazem wytworny, bo zdaniem poety „słowa […] nadęte i nieznajome ćmić tylko myśl umieją”.
Ignacy Krasicki 1735-1801
Jeden z najważniejszych twórców polskiego oświecenia; nazwany przez sobie współczesnych księciem poetów, przyjaciel i bliski współpracownik Stanisława Augusta Poniatowskiego, zwolennik reform w państwie. To nie tylko wybitny poeta, ale i publicysta – brał udział w powstawaniu i redagowaniu Monitora. W swoich utworach realizował postulaty epoki: kształtował postawy członków społeczeństwa, piętnował wady narodowe, bawił i uczył. Świadomie wybierał gatunki, w których można było realizować funkcję dydaktyczną, np. bajki i satyry. Chętnie posługiwał się ironią i parodią. Był obdarzony specyficznym, ostrym i błyskotliwym humorem, miał wszechstronne zainteresowania. Uchodził za niezwykle eleganckiego, światowego człowieka. Umiał docenić smak dobrego wina i uwielbiał słodycze, zwłaszcza czekoladę, której był prawdziwym smakoszem.
Zobacz:
Przedstaw dwie powstałe w oświeceniu pieśni, które pełniły rolę hymnów
36. Scharakteryzuj pisarstwo Ignacego Krasickiego – gatunki, tematy, bohaterowie.
Jaki liryczny utwór Krasickiego uważa się za wyraz patriotyzmu?