Motyw podróży w literaturze oświecenia.
Wstęp I
Podróż to bardzo ważny motyw w literaturze oświecenia. Pozwalała bohaterom dojrzeć, dorosnąć, sprawdzić się w trudnych warunkach z dala od bliskich, przemyśleć wiele spraw, spojrzeć z dystansu na siebie i na otaczający ich świat. Ten motyw pojawia się w wielu ważnych dziełach epoki – „Kandydzie” Woltera, „Podróżach Guliwera” Jonathana Swifta, „Przypadkach Robinsona Crusoe” Daniela Defoe, „Kubusiu Fataliście..” Denisa Diderota czy „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach” Ignacego Krasickiego.
Wstęp II
Podróż jest sposobem na poszerzenie swojej wiedzy o świecie i swoich horyzontów. Jest dobrą okazją do tego, by lepiej poznać siebie. Podróżując, zdobywamy doświadczenia, które na pewno przydadzą się w późniejszych latach. Analizując motyw podróży w literaturze oświecenia, powinniśmy wziąć pod uwagę kilka kwestii – czy bohater podróżował sam, jaki wpływ na jego osobowość miała ta podróż, czy jej skutkiem była przemiana wewnętrzna postaci, czego nauczyła wędrówka i jaki był cel podróży.
Rozwinięcie
Celem podróży Kandyda było odnalezienie ukochanej Kunegundy, z którą rozdzielił go zły los. Ta podróż obfitowała w liczne niebezpieczeństwa – np. wcielenie do armii, trzęsienie ziemi – ale cel został osiągnięty. Kandyd odnalazł ukochaną, ale… jakże brzydką (niegdyś śliczną) i zniszczoną! W podróży towarzyszyli mu dwaj myśliciele antagoniści – Pangloss (optymista) i Marcin (pesymista – twierdził, że świat został stworzony po to, „abyśmy się wściekali”). Podróż nauczyła Kandyda wiele – wyleczyła z nadmiernego optymizmu i doprowadziła do wniosku, że trzeba uprawiać swój ogródek. Marcin mówi: „Pracujmy, nie rozumując (…). To jedyny sposób, by uczynić życie znośnym”.
Guliwer, bohater powieści Jonathana Swifta, w czasie swych podróży trafia do fantastycznych krain – liliputów, olbrzymów oraz mądrych i sprawiedliwych koni. W ich wyniku bohater przekonał się, że świat ludzi rządzi się okrutnymi prawami, stał się rozgoryczony i melancholijny. Zaczął inaczej patrzeć na świat, ale stał się też bardziej tolerancyjny.
Ważny bohater podróżnik to Robinson Crusoe, marynarz. Trafił na bezludną wyspę w wyniku katastrofy statku. Pobyt na wyspie pozwolił mu pokonać własne słabości, nauczył bycia twardym i świetnie zorganizowanym. Crusoe uczyni z wyspy własne królestwo, dość zasobne i wygodne. Pokazuje nam to triumf rozumu i silnej woli człowieka nad naturą (nie do końca da się ją ujarzmić).
Podróż Mikołaja Doświadczyńskiego to taki etap w życiu bohatera, który ukształtował jego osobowość i charakter, przemienił z egoistycznego, nieodpowiedzialnego hulaki w spokojnego, refleksyjnego człowieka, odpowiedzialnego i mądrego. Po powrocie do Polski bohater wzorowo zarządza majątkiem, dobrze traktuje poddanych, nie zmusza ich do pracy ponad siły. Nie spotyka się z uznaniem szlachty, która uważa go za szaleńca i dziwaka, ale Doświadczyński „uprawia swój ogródek” i przestaje się tym przejmować.
Ważny etap w podróży oświeceniowych postaci to utopijne krainy, gdzie panuje idealny ustrój, a wszyscy mieszkańcy są szczęśliwi, szlachetni, postępują etycznie. Obserwując te idealne krainy, bohaterowie sporo się uczą. Mimo tak wspaniałych warunków nie decydują się osiąść tam na stałe… Wracają do własnego, niedoskonałego państwa, do którego coś ich ciągnie.
Guliwer przebywał w krainie mądrych i dobrych koni, Kandyd trafił do Eldorado (krainy bogactwa i niewyobrażalnego dobrobytu, złoto leżało tam na ulicy). Król tego kraju był monarchą oświeconym, uczeni cieszyli się wielkim poważaniem… Dla bohatera to szok! Z kolei Mikołaj Doświadczyński gościł na wyspie Nipu. Mieszkańcy wyspy nie znali takich pojęć, jak zdrada, kłamstwo, kradzież…
Zakończenie
Oświeceniowe powieści uczą nas, że w życiu nie ma lekko i nie można iść na łatwiznę. Życie nie pieści, a żeby się czegoś nauczyć i dowiedzieć o czymś, trzeba się solidnie napracować. Bohaterowie tacy jak Kandyd czy Doświadczyński nie wybierają łatwego życia w utopijnych krainach, lecz podejmują wyzwanie życia w normalnym – czyli nieidealnym – świecie.
Zobacz:
Guliwer, Doświadczyński, Robinson – bohaterowie powieści XVIII w.
Podróż jako motyw i pretekst do przekazania przesłań oświeceniowych autorów