Dobro i zło w III cz. Dziadów Adama Mickiewicza.
Komentarz do tematu
Temat ogranicza autora do jednego tylko tytułu i „rzuca” mu hasło do rozważenia. Temat taki wymaga pracy – analizy badawczej, i zawsze w takich przypadkach myślimy:
- Czy dobro i zło są w tym utworze?
- Jeśli tak – to przez co wyrażone? – Szukamy, szukamy, szukamy.
- Jaki rozkład sił zauważamy?
- Czy wykładnia jest jednoznaczna, czy odbywa się tu jakaś dyskusja?
- Jeśli tak – to jaka wykładnia, jaki wynik dyskusji?
- I na koniec – nasza refleksja o tej lekturowej dyskusji.
Polecamy porządny, dość typowy wstęp tym, którzy nie mają ochoty na twórcze eksperymenty. Określenie zagadnienia, cofnięcie się do autorytetów sprzed wieków, motywacja umieszczenia go w tej, a nie w innej epoce.
Ważne terminy
- profetyzm
- prometeizm
- „rząd dusz”
- teodycea
Rada
Nawiąż do zestawień kontrastowych:
- bunt – pokora
- kat – ofiara
- zdrajcy – patrioci
- Polacy – Rosjanie
- diabły – anioły
Symbolizują walkę dobra i zła, rozgrywającą się na wielu poziomach: realnym, historycznym, etycznym i metafizycznym.
Jak zacząć?
Przykład:
Pojęcie dobra i zła było odwiecznym tematem wszelkich rozważań, dysput, traktatów. Już w starożytności pierwsi filozofowie (Demokryt, Arystoteles, Platon) zajmowali się zgłębianiem tajników etyki i rozprawiali na temat moralności. Sokrates, najbardziej nowatorski w swych poglądach, pierwszy uczył rozróżniania dobra od zła, wzywał do zastanowienia się nad celem życia i jego wartościami, nad tym, co jest cenniejsze – dobra moralne czy materialne. Twierdził, że najważniejszą cnotą człowieka jest jego mądrość i wiedza.
Niepodważalnym autorytetem w zakresie zasad moralnych, uniwersalnym wyznacznikiem wartości etycznych jest Biblia. A do niej chętnie nawiązywali romantycy!
Co w rozwinięciu?
Trzeba przeanalizować walkę dobra ze złem w Dziadach, pokazać reprezentantów obu stron, wskazać sceny prezentujące dobro lub obnażające zło. Ponieważ temat zbudowany został na kontraście, również i argumenty można zestawiać kontrastowo: bohaterów męczenników przeciwstawić ich oprawcom, Konradowski bunt przeciw Bogu, pokorze księdza Piotra, mękę Rollisona – postawie Senatora. W III części Dziadów dobro zostaje przeciwstawione złu także w sferze metafizycznej – anioły przeciw diabłom pojawiają się choćby nad nieprzytomnym Konradem. Kto zwycięża? Chwilowo i realnie zło. Dopiero czekamy na wybawcę, poetę, który przybędzie… A imię jego będzie czterdzieści i cztery…
Przykłady sformułowań:
Typowym oskarżycielem, sędzią i katem ludu polskiego, a przede wszystkim młodzieży wileńskiej, był Nowosilcow, wpływowy dygnitarz rosyjski – prawa ręka cara. Wraz z Pelikanem i Doktorem (postaciami historycznymi wprowadzonymi przez Mickiewicza na karty dramatu) w sposób bezwzględny prześladował młodzież. Powszechnymi metodami represji były aresztowania, kajdany i masowe wywózki na Syberię. Jeden ze skazańców, Sobolewski, opowiada współwięźniom o tym, jak był świadkiem deportacji ludzi, wśród których znalazły się dzieci.
Męczeństwo i ofiary nie poszły na marne, mają one głębszy sens. Zło nie zatryumfuje, nie dojdzie do władzy. Przyjdzie kres niewoli, zapanuje wolność. Umęczony Chrystus, przeszedłszy swą Drogę Krzyżową, też zmartwychwstał, by dalej poprzez apostołów głosić dobro.
Prześladowani i prześladowcy, kaci i ofiary, szatańska pomoc i bezbronni ludzie – to właśnie chciał przedstawić czytelnikowi Adam Mickiewicz w swym dramacie. Zestawienie tych obrazów na zasadzie kontrastu jeszcze bardziej wyolbrzymia siłę zła, która nie tylko Polaków, ale i „swoje morduje narody”.
Jak zakończyć?
Wnioskiem podsumowującym. Można w nim dokonać wyboru i własnej oceny – które z wcieleń zła i dobra w utworze uważamy za najważniejsze. Poziom uniwersalnej moralności czy aluzję do ówczesnej historycznej sytuacji ojczyzny?
Przykład – zakończenie:
Mickiewicz napisał III część „Dziadów” bezpośrednio po klęsce powstania listopadowego. Utwór stał się dowodem zbrodni dokonanej na polskim narodzie. Ale zawiera też wartości ponadczasowe, świadczy o nieustannej walce despotyzmu z wolnością, dobra ze złem. Ta walka wciąż trwa, a „Dziady” zawsze będą ją wspierać.
Polemika z romantycznym pojmowaniem poezji
- Ojczyzna moja wolna, wolna…
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada.
Antoni Słonimski, Czarna wiosna
- A wiosną – niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę.
Jan Lechoń, Herostrates
Inne ważne utwory polemizujące z koncepcją poezji romantycznej to „święta trójca” Tadeusza Różewicza: Moja poezja, Kto jest poetą i O pewnych właściwościach tak zwanej poezji.
Coraz rzadziej zdarza się, by poeci hołdowali romantycznej koncepcji poezji i poety. Romantyczną „konfesyjność” i dramatyczne zwierzenia, „wywewnętrznianie się” zastąpił „wstyd uczuć” – emocje, refleksje – tak, ale za mgiełką ironii, prowokacyjnie lub prześmiewczo. Ważny jest dystans i szyfrowanie własnych emocji – choć oczywiście nie zawsze.
Zobacz:
Przedstaw i oceń Konrada z III części Dziadów jako bohatera romantycznego i oceń jego postawę
Wskaż w postaci Konrada typowe cechy bohatera romantycznego.