Omów fantastyczne elementy świata przedstawionego w dziełach romantyków.

Analiza tematu

Temat ten porusza zagadnienie inspiracji poetów romantycznych. Dla romantyków jednym z podstawowych źródeł natchnienia były bowiem: natura, wieś, ludowe baśnie i opowieści fantastyczne. Romantyzm wyrasta z fascynacji kulturą wiejską, która dla poetów była czymś najbardziej naturalnym i ludzkim, w której przechowały się „czyste” prawdy o człowieku. Należy przy tym pamiętać, że fascynacja magicznym światem ludowym właściwa jest wczesnemu romantyzmowi polskiemu – w okresie popowstaniowym ustąpi ona miejsca kwestii niepodległoś­ci Polski.

Przydatne sformułowania

  • Romantyzm przeciwstawił oświeceniowemu racjonalizmowi ludową fantastykę, rozumowi serce, a miastu wieś.
  • Nad balladami Mickiewicza unosi się aura tajemniczości i magii, nastrojowe opisy przyrody są wyrazem romantycznego umiłowania natury.
  • Elementy fantastyczne wprowadzone do literatury odgrywają także rolę filozoficzną: pokazują, że poznanie nie ma granic, że świat składa się z wielu wymiarów i że należy postrzegać go „oczyma duszy”, a nie chłodnym rozumem.

 

Propozycje wstępu

Możliwość 1:

Zacznij od odpowiedzi na pytanie: „dlaczego romantycy fascynowali się fantastyką ludową”? Możesz napisać, że wpływały na nich tradycje oświeceniowej sielanki oraz myśl Jeana Jacques’a Rousseau. Do tego: wieś została w romantyzmie utożsamiona z miejscem, gdzie rządzą uczucia, człowiek zaś kieruje się sercem, a nie rozumem. Po oświeceniowej fascynacji racjonalizmem, a co za tym idzie także miejskoś­cią, przyszła pora na romantyczną miłość do poznania irracjonalnego oraz wsi – jako przeciwieństwa miasta. W prostym ludzie drzemią – według romantyków – zasadnicze prawdy o naturze ludzkiej, prawdy pierwotne, niejako zakonserwowane i odporne na zgubny wpływ kultury miejskiej. Ludowe opowieści stały się dla romantyków także ciekawym materiałem do poetyckiej obróbki.

Możliwość 2:

Możesz również we wstępie pracy pokazać, w jaki sposób ludowa fantastyka przejawia się w dziełach romantyków. Po pierwsze zaznacz, który z romantycznych gatunków poetyckich jest najbardziej ludowy. Oczywiście, jest to ballada, a jej najlepszym literackim przejawem są ballady Goethego i Schillera, w literaturze polskiej zaś Ballady i romanse Adama Mickiewicza. W Mickiewiczowskich Balladach… znajdziemy opowieści ludowe ubrane w kunsztowny język poetycki, autor Pana Tadeusza umieścił w swym cyklu poetyckim całą gamę zjaw, duchów, rusałek i widm. Za tak swobodne i bezpośrednie korzystanie z twórczości ludowej romantycy byli często ganieni – zarzucano im używanie potocznego języka i opisywanie rzeczy zupełnie „niepoetyckich” – to znaczy niegodnych poezji. Zaznacz także, iż, charakterystyczna dla wczesnego romantyzmu, fascynacja światem pozazmysłowym wywarła wpływ na całą epokę.

Ballada
Warto pamiętać, że ten gatunek poetycki romantyzm „pożyczył” z ustnej literatury ludowej. Ballada jest gatunkiem z pogranicza epiki i liryki – opowiada historię poetyckim językiem. Pierwotnie była przeznaczona do śpiewania, stąd charakterystyczny dla niej regularny układ rymów, wersów oraz rytm.

 

Propozycje rozwinięcia

Możliwość 1

Skup się przede wszystkim na Balladach i romansach Adama Mickiewicza – tu znajdziesz wystarczającą ilość elementów fantastycznych. Rozpocznij rozwinięcie pracy od analizy ­ballady Romantyczność. Utwór ten jest swego rodzaju manifestem romantyzmu i doskonale odpowiada na pytanie: „dlaczego romantycy fascynowali się kulturą ludową?”. Możesz napisać, że Romantyczność przeciwstawia martwym i bezdusznym prawdom oświeceniowego racjonalizmu – „prawdy żywe”, drzemiące w sercu i uczuciach prostego człowieka. Dalej możesz omówić inne ballady Mickiewicza, zwracając uwagę na ich konstrukcję fabularną, występujących w nich bohaterów fantastycznych oraz niezwykłe i pełne tajemnicy opisy przyrody.

Oto utwory, których nie możesz przeoczyć:

  • Lilie
  • Świteź
  • Świtezianka

Możesz zastanowić się nad korzeniami, z których wyrosła ballada romantyczna. Poza pieśniami ludowymi należą do nich również oświeceniowe sielanki, które jednak w przeciwieństwie do romantycznych ballad traktowały wieś bardzo po „miejsku”, używały języka wytwornego i nadawały bohaterom ludowym nazbyt wyrafinowane cechy charakteru. Nie zapomnij także o balladach, które zainspirowały Mickiewicza, są to, rzecz jasna, utwory Goethego (na przykład Król olch) oraz Schillera (Rękawiczka).

Wokół duchów, upiorów i potworów
Koniec wieku XVIII i wiek XIX były okresem panowania tak zwanej powieści gotyckiej. Za jedną z twórców nurtu uważa się Mary Shelley, autorkę słynnego Frankensteina. Duże zasługi na polu literatury fantastycznej położył także Edgar Allan Poe, autor Opowieści niesamowitych. Wampiry, duchy oraz zjawy fascynowały także artys­tów Młodej Polski, ciekawą ­pozycją jest tu powieść Władysława Stanisława Reymonta Wampir.

Możliwość 2

Obierz metodę chronologiczną. Rozpocznij więc od tradycji oświeceniowej – myśli Rousseau i sielanek. Pamiętaj: mimo że romantycy prog­ramowo walczyli z oświeceniem – sielanka miała na ich poetykę wielki wpływ. Zwłaszcza na poetów okresu Sturm und Drang: Goethego i Schillera. To właśnie utwory niemieckich poetów inspirowały wszystkich późniejszych pisarzy romantycznych. Tajemniczy Król olch Goethego ustalił poetycką normę ballady romantycznej.

Omów krótko najważniejsze ballady Adama Mickiewicza, zwróć uwagę, że jest on prekursorem tego gatunku w Polsce i że epoka romantyzmu zaczyna się od wydania jego Ballad i romansów. Więcej miejsca poświęć balladzie Romantyczność – gdyż utwór ten mówi nam najwięcej o stosunku Mickiewicza do kultury wiejskiej. Możesz także omówić Lilie oraz Świteziankę.

Kolejnym utworem, który możesz przywołać, są Dziady Adama Mickiewicza, zwłaszcza ich część II. W dramacie tym ukazany przez poetę został starosłowiański obrzęd ku czci zmarłych, na dziadach – dzięki misteriom odprawianym przez Guślarza – pojawiają się duchy pokutujące na ziemi, dostając od ludzi wsparcie w postaci modlitwy i pokarmu. Dziady, które wyrosły z fascynacji ludową fantastyką stały się utworem traktującym o istocie romantyzmu i zagadnieniu niepodległości Polski.

Możesz również posłużyć się utworami innych niż Mickiewicz poetów romantycznych. Ciekawie wykorzystują fantastykę Balladyna Juliusza Słowackiego oraz powieść poetycka Maria Antoniego Malczewskiego.

 

Propozycje zakończenia

Możliwość 1

Zwróć uwagę na kunszt poetów romantycznych, polegający na umiejętności przekazania prostych (prymitywnych wręcz) opowieści ludowych w niezwykle kunsztowny poetycko sposób. Możesz powiedzieć, że romantycy ożywili niejako literaturę, wprowadzając do niej elementy fantastyczne.

Możliwość 2

Spójrz na dzisiejsze konsekwencje romantycznej fascynacji ludową fantastyką. To przecież dzięki romantykom mamy dziś powieść (a także film) fantasy, historie o wampirach, horrory. Poeci romantyczni spowodowali, że sztuka wysoka zwróciła uwagę na opowieści nieprawdopodobne.

 

Szlachetny dzikus

Jean Jacques Rousseau – filozof doby oświecenia, stworzył teorię mówiącą, że kultura europejska jest wylęgarnią zła i nieludzkich instynktów. Według niego prawdziwe człowieczeństwo odnaleźć można tylko w dzikich oraz dzieciach – czyli ludziach nieskażonych cywilizacją. Koncepcja Rousseau wywarła duży wpływ na romantyków, którzy w poszukiwaniu prawdy o człowieku wyruszyli na wieś.

Zobacz:

Parada postaci fantastycznych w Balladach i romansach Adama Mickiewicza.

Które ballady Mickiewicza podejmują rozważania natury moralnej?

50. Pokaż, w jaki sposób Adam Mickiewicz wykorzystuje wzorce ­ludowe na przykładzie wybranej ballady.

Motyw zbrodni i kary w balladach Mickiewicza

Wykaż, że Ballady i romanse Mickiewicza są realizacją programu romantyków.