Parada postaci fantastycznych w Balladach i romansach Adama Mickiewicza.
Wstęp I
Literatura doby romantyzmu bardzo często i bardzo chętnie sięgała do przebogatego świata fantastyki, do zjawisk niezwykłych, nadprzyrodzonych i niemających oparcia w rzeczywistości. Ta fantastyka w literaturze romantyzmu jest związana bardzo często z odwołaniami do wierzeń ludowych.
Wstęp II
W romantyzmie wykorzystywanie zjawisk niemieszczących się w racjonalnej wizji świata, fantastycznych to nie tylko stylistyczne ozdobniki! Te zjawiska nie tylko dodają kolorytu opisywanym wydarzeniom, ale przede wszystkim pogłębiają postrzeganie świata i człowieka.
Rozwinięcie
W jakim celu Adam Mickiewicz w swych balladach umieszcza fantastyczne zjawy?
Na pewno nie ma na celu przestraszenia czytelnika – chce go raczej przekonać, że do zrozumienia świata i człowieka nie wystarczy „mędrca szkiełko i oko”. Podważa racjonalistyczną wizję świata, która powinna ustąpić miejsca wizji irracjonalnej.
Czytelnik Romantyczności nie powinien mieć żadnych wątpliwości, czy Karusia mówiąca o tym, że widzi swego zmarłego kochanka, jest obłąkana, czy też faktycznie rozmawia z duchem ukochanego. Gromadzący się wokół dziewczyny lud bez zastrzeżeń wierzy w obecność Jasieńka. Z tym stanowiskiem utożsamia się narrator ballady, który mówi: „I ja tak wierzę”. Zupełnie inne zdanie ma jednak obecny w tłumie starzec, który mówi obecnym: „Ufajcie memu oku i szkiełku, / Nic tu nie widzę dokoła”. Podważa on istnienie innego świata prócz tego realnego, który można ogarnąć rozumem. Z taką postawą polemizuje narrator – podkreśla wyższość czucia i wiary od rozumu i nauki, według niego prawdy wyznawane przez prostych ludzi są ważniejsze.
W balladzie Rybka wiejska dziewczyna zostaje uwiedziona przez pana. Zamieniona w rybkę codziennie przypływa na brzeg jeziora, aby nakarmić swe dziecko. Ale tytułowa rybka nie jest jedyną fantastyczną postacią – panicz – uwodziciel wraz ze swą żoną zamienili się w głaz – w ten sposób spotkała ich zasłużona kara.
Natomiast w Świteziance występuje tajemnicza postać nimfy wodnej i strzelca, dwojga zakochanych w sobie osób. Miejscem ich spotkań jest brzeg jeziora Świtezi. Młodzieniec obiecuje dziewczynie miłość i wierność, ta postanawia go jednak wystawić na próbę i sprawdzić, czy był z nią szczery. Pod postacią nimfy z jeziora, nierozpoznana, zaczyna kusić strzelca, chcąc sprawdzić, czy dotrzyma słowa. Młodzieniec jest zauroczony piękną nimfą i zdradza ukochaną. Oszukana i zraniona kochanka przepowiada mu karę, która go spotka za niedotrzymanie przysięgi:
„Surowa ziemia ciało pochłonie,
Oczy twe żwirem zagasną.
A dusza przy tym świadomym drzewie
Niech lat doczeka tysiąca,
Wieczne piekielne cierpiąc żarzewie
Nie ma czym zgasić gorąca”.
Ballada Świteź nawiązuje do ludowych legend o tajemniczym jeziorze. Wyłowiona z wody kobieta – duch opowiada historię zatopionego miasta. W dawnych czasach, kiedy władca Świtezi pospieszył z pomocą obleganemu w Nowogrodzie przez siły carskie Mendogowi, ruskie wojska napadły na Świteź, w której pozostali jedynie starcy, kobiety i dzieci. Zrozpaczona księżniczka zaczęła prosić Stwórcę o śmierć, a Bóg zatopił miasto i jego mieszkańców zamienił w kwiaty:
„Takeśmy uszły zhańbienia i rzezi;
Widzisz to ziele dokoła,
To są małżonki i córki Świtezi,
Które Bóg przemienił w zioła”.
Wprowadzone przez Adama Mickiewicza w Świtezi elementy fantastyki to przede wszystkim sceneria tajemniczej przyrody, niewytłumaczalne zjawiska oraz tajemnicza postać dziewczyny – rusałki. Wymowa ballady – jak zresztą i pozostałych utworów z tego tomiku – odwołuje się do ludowej moralności i wiary w istnienie niewytłumaczalnych sił.
Zakończenie
W „Balladach i romansach” Adam Mickiewicz przyjął ludową koncepcję świata. Oparta jest ona na „tajemnej wiedzy”, ma charakter spirytualistyczny. Świat ducha i nadprzyrodzone siły mają tutaj takie samo prawo bytu, jak cały realny, „namacalny” świat, przenikają się one i uzupełniają, a istnienie jednego świata nie wyklucza współistnienia drugiego.
Zobacz:
Dlaczego Ballady i romanse uznawane są za praktyczny początek romantyzmu?
Wykaż, że Ballady i romanse Mickiewicza są realizacją programu romantyków.
Które ballady Mickiewicza podejmują rozważania natury moralnej?