Klara i Podstolina – dwa typy kobiece z „Zemsty” Aleksandra Fredry (charakterystyka porównawcza).
…Klara młoda, płocha,
Chociaż dzisiaj i pokocha,
Któż za jutro mi zaręczy!
– mówi o swej młodziutkiej wychowanicy (rozpatrywanej także jako kandydatka na żonę!) Cześnik. Podstolina na zasadzie kontrastu jawi mu się jako
…wdowa doświadczona,
Zna proporcją, mocium panie,
I nie każe fircykować,
Po kulikach balansować.
Z relacji Cześnika wyłania się zatem obraz dwu zupełnie różnych typów kobiet: młodziutkiej panny, atrakcyjnej, radosnej trzpiotki, obdarzonej sporym posagiem, ale pozbawionej doświadczenia, umiaru i rozsądku oraz rozważnej, doświadczonej, ale także „niestarej” wdowy, zapewne atrakcyjnej i w dodatku bardzo majętnej.
Czy obraz ten jest prawdziwy? Trudno odmówić racji Cześnikowi co do wieku, urody i doświadczenia obu pań.
Klara niewątpliwie jest piękna, młoda i atrakcyjna. Kocha ją Wacław, podkochuje się w niej niemający najmniejszych szans u dziewczyny śmieszny Papkin. A i stryj zauważa jej urodę. Podstolina także jest atrakcyjna i cieszy się zainteresowaniem mężczyzn. Wiemy, że Anna miała trzech mężów (niedawno właśnie pochowała podstolego Czepiersińskiego), a w dawnych czasach romansowała z… Wacławem, który podawał się za litewskiego księcia. Rejent mówi o niej: „wdówka tantna, wdówka gładka”. Niewątpliwie Anna podoba się też wyrachowanemu Cześnikowi, choć trudno ocenić, czy bardziej pociąga go jej urok, doświadczenie i charakter, czy jedynie majątek.
Jak się potem okaże, w ocenie bogactwa obu pań mylą się i Cześnik, i Rejent: to Klara jest majętna. Podstolina w rzeczywistości nie posiada niczego, a jedynie ma prawo dysponować majątkiem Klary.
Cześnik myli się chyba również w ocenie charakteru obu pań. Anna to kobieta swym sprytem i wyrachowaniem znacznie przewyższająca mężczyzn (nie sądzę, by Cześnik podejrzewał, że taka niewiasta może go przechytrzyć!). Przede wszystkim jednak Podstolina dba o swoje interesy: małżeństwo traktuje jak transakcję, która ma zapewnić jej spokojną przyszłość, dlatego właśnie nie zdradza swego faktycznego stanu majątkowego i nie oddala się z domu Cześnika pod pretekstem opieki nad Klarą (faktycznie czeka na propozycję małżeństwa). Czy kieruje się miłością? Wtedy, kiedy są ku temu warunki. Kiedy nie ma, zgadza się iść za mąż za starego i niemającego łatwego charakteru opiekuna Klary. Gdy jednak nadarza się okazja, z radością zgadza się na zaproponowane jej przez Rejenta małżeństwo z jego, kochanym niegdyś przez Annę, synem. Podstolina nie ma oporów moralnych, cofając dane Cześnikowi słowo (w rzeczywistości ucieka przed nim!). Tą ucieczką nie ryzykuje jednak zbyt wiele: nie jest szalona, wręcz przeciwnie: jest realistką. Wie, że jej małżeństwo z Wacławem z różnych względów może nie dojść do skutku, wie też jednak, że jeśli któraś ze stron zerwie układ, otrzyma spore finansowe zadośćuczynienie…
Czy Klara jest równie wyrachowana? Z oczywistych względów jest mniej doświadczona od Podstoliny, nie zdaje sobie np. sprawy z jej dawnego romansu z Wacławem, nie ma takiego doświadczenia z mężczyznami. Jak na swój wiek jest jednak rozsądna i trudno postrzegać ją jedynie jako naiwne, głupiutkie dziewczątko.
W romantycznej atmosferze spotyka się z ukochanym, jednak nie zgadza się na jego pomysł szalonej ucieczki.
Jest rozsądna i nawet uczucie nie zaślepia jej tak, by nie widziała, że ryzykuje utratą dobrej opinii.
Pewnie zdaje też sobie sprawę, jaką wartość ma majątek i że ucieczka z synem znienawidzonego sąsiada spod opiekuńczych skrzydeł Cześnika i Podstoliny może się skończyć nawet skandalem i wydziedziczeniem. Zdaje sobie sprawę, że jej szczęście zależy w dużej mierze od woli stryja oraz ojca Wacława. Próbuje więc zyskać ich przychylność, liczy np. na wstawiennictwo Podstoliny.
W swych kalkulacjach nie jest jeszcze może tak sprawna i doświadczona jak jej krewna Anna, ale za parę lat niewątpliwie dorówna jej sprytem.
Klara jest pewna swej wartości i władzy nad mężczyznami, realnie ocenia konkurentów, lubi też bawić się ich kosztem, stąd jej kpiny z Papkina. Zarówno Anna, jak i Klara często mówią romantycznym językiem. Czy jednak zawsze oddaje on charakter ich uczuć? Obie ulegają sile miłości: obie pokochały Wacława. Trudno jednak którąś z nich nazwać bezwarunkową romantyczką. Sentymentalne wyrażenia w ich ustach bywają także wyrazem wyrachowania czy kpiny. Np. gdy Podstolina mówi do Rejenta o Papkinie:
On to zdradną swą wymową
Mnie, zbyt słabej, mnie, kobiecie,
Opłakane wyrwał słowo
– kreuje się na niewinną i zagubioną, podczas gdy dobrze wiemy, że bardzo czekała na propozycję Cześnika.
Z kolei gdy Klara mówi do Wacława najpiękniejszymi romantycznymi słowami, trudno nie wierzyć w ich szczerość. Jednak tym sentymentalnym zdaniom towarzyszy także praktyczne podejście do życia (to Klara każe Wacławowi umykać przed ojcem i stryjem, ukrywać się, pertraktować z Podstoliną). Romantyczna konwencja służy jej też do szydzenia z Papkina. Tak więc Podstolina i Klara chciałyby być romantyczkami, ale życie czyni je praktycznymi, przebiegłymi kobietami.
Klara może wyjść za mąż za ukochanego. Podstolina zyska choć odszkodowanie za niedotrzymanie przedślubnej umowy.
Czy więc można traktować Klarę i Podstolinę jako dwa kontrastowe typy kobiece? Raczej nie. Choć jedna reprezentuje młodość, a druga dojrzałość, obie kobiety obdarzone są rozsądkiem, praktycyzmem i pewnego rodzaju romantycznym wdziękiem. Są zdecydowane, energiczne, pomysłowe.
I mimo zmiennych kolei losu chyba są optymistkami.
Zauważ!
Klara jest w pewnym sensie podobna do Zosi, a Podstolina do Telimeny z Pana Tadeusza.
Podobieństwa?
Anna, podobnie jak Telimena, jest osobą wyrachowaną, zdaje sobie sprawę ze swej atrakcyjności i stara się zawrzeć małżeństwo z majętnym partnerem, by zapewnić sobie spokojną przyszłość. Obie panie (Telimena i Podstolina) traktują małżeństwo jako inwestycję, niekoniecznie zgodną z uczuciami.
Różnice?
- Telimena jest panną (właściwie już starą panną), Podstolina wdową, Telimena jest chyba bardziej wykształcona, a przynajmniej – stara się stwarzać takie wrażenie, bardziej też pozuje na kobietę światową i… romantyczkę.
- Z kolei Klara i Zosia to młode, niewinne, niedoświadczone dziewczyny. Klara wydaje się bardziej energiczna i zaradna, chętniej przejmuje inicjatywę, bywa też złośliwa (np. wobec Papkina).
Jak urozmaicić pracę
- Ciekawą konstrukcją.
- Cytatami z utworu.
- Kontrowersyjnymi opiniami własnymi i cudzymi (warto przytoczyć opinię autorytetu).
- Porównaniami do innych postaci literackich.
Zapamiętaj!
Charakterystyka porównawcza
- To porównanie, zestawienie cech i ocena dwu lub więcej różnych postaci.
- Jak każda charakterystyka, powinna dotyczyć cech wyglądu, charakteru, usposobienia, systemu wartości bohaterów, powinna też zawierać ich ocenę.
- Nie powinna odtwarzać przebiegu zdarzeń – fakty przytaczamy tylko wtedy, gdy chcemy pokazać, jaką cechą w czasie danego zdarzenia wykazał się bohater.
- Polega na porównywaniu postaci na bieżąco, na podstawie różnych ich cech, nie powinniśmy najpierw opisywać wszystkich cech jednej, potem drugiej postaci, a jeśli już tak robimy, musimy szczególnie rozbudować wnioski, w których zestawimy bohaterów, wskażemy na podobieństwa i różnice między nimi.