Romantyczna koncepcja artysty.
Wstęp I
„Człowiek zupełnie nietknięty szałem nie wejdzie do świątyni muz” – jakże te słowa Platona pasują do romantycznej wizji artysty! Kimże jest bowiem romantyczny poeta artysta? Zwykłym rzemieślnikiem słowa czy może samotnym śpiewakiem, który nie znajduje zrozumienia u współczesnych? Poetą mesjaszem, który bierze na siebie cierpienia narodu, czy raczej wojownikiem zagrzewającym do walki i dającym wzorce postępowania?
Romantyczny artysta – to wybitna jednostka wyobcowana z tłumu, niezrozumiana przez zwykłych śmiertelników. Co więcej – człowiek trawiony wewnętrznym ogniem, spalany przez twórczą pasję, zdolny do niezwykłych poświęceń. Z tego krótkiego wstępu wyłania się jakże ciekawy i różnorodny obraz artysty czasów romantyzmu.
Wstęp II
Romantyzm jest epoką, która tak naprawdę na nowo stworzyła portret artysty. To romantycy uświęcili poezję, a poetę artystę wynieśli na piedestał, ponad zwykły, szary tłum nietknięty boskim darem talentu. Jak wielcy twórcy romantyczni ujmowali temat artysty? Jak widzieli jego rolę? Na to pytanie postaram się znaleźć odpowiedź w utworach, które poruszały ten temat.
Rozwinięcie
- Kim jest artysta w epoce romantyzmu?
- Jakie są jego wartości, poglądy – słowem, co go charakteryzuje?
To przede wszystkim postać nietuzinkowa, wybitna osobowość i wielka indywidualność. To poeta wyobcowany i niezrozumiały przez innych. Co więcej – zdaje sobie sprawę ze swej nieprzeciętności i często ją podkreśla: Ja mistrz / Ja wyciągam dłonie – to słowa Konrada z Wielkiej Improwizacji. Konrad stwarza mit poety samotnika, którego przeciętni ludzie nie są w stanie zrozumieć. Obdarzony został boską mocą tworzenia – dlatego uzurpuje sobie prawo, by być równym Bogu, by mieć jego władzę. Bardzo podobne podejście do artysty możemy znaleźć w wierszu Juliusza Słowackiego Testament mój. Świadom swojego talentu poeta wierzy, że zapewni mu on miejsce w pamięci przyszłych pokoleń. Swoją twórczość określa jako siłę, która „zjadaczy chleba w aniołów przerobi”. Przypisuje jej moc uświęcania, zmieniania ludzi, a siebie kreuje na wodza narodu, dowodzącego okrętem pośród burz.
Z tego obrazu wyłania się jeszcze jeden obraz – poeta to ktoś, kto ma wyjątkową wrażliwość, a co za tym idzie – ktoś, kto przeżywa świat o wiele intensywniej niż inni ludzie. Często widzi więcej, dostrzega rzeczy dla innych niepojęte i niezrozumiałe. Tę niezwykłą wrażliwość można obserwować choćby w Sonetach krymskich – poeta patrzy na egzotyczny krajobraz z zachwytem i odbiera otaczający go świat niezwykle indywidualnie. Takie widzenie świata powoduje jednak nieustanne poczucie osamotnienia – widoczne chociażby w często cytowanych słowach „Jedźmy, nikt nie woła.”
Romantycy odrzucali oświeceniowy dydaktyzm poezji i w ogóle literatury, ale nie znaczy to, że ograniczyli rolę sztuki tylko i wyłącznie do funkcji estetycznych. Poeta miał też inną misję – był strażnikiem wartości narodu, a poezja – skarbcem pamiątek narodowych, arką przymierza między „starszymi a młodszymi laty.” Przed artystą stoi wiele zadań, co widać chociażby na przykładzie Halbana z Konrada Wallenroda: ma on łączyć pokolenia, być pośrednikiem między ojcami i synami, a także opiewać czyny bohaterów i przechowywać historię narodu.
Jak ma wyglądać realizowanie tej funkcji? Czasem może to być podsycanie nienawiści do wroga i nawoływanie do walki. To poeta, który daje siłę ducha, a czynem potwierdza słowa i idzie do boju – taki typ poezji propagują chociażby romantycy krajowi, którzy brali udział w powstaniu listopadowym (np. Seweryn Goszczyński, Wincenty Pol czy Lucjan Siemieński). To poeta tyrteusz, który odwołuje się do patriotycznych uczuć i zagrzewa do walki o niepodległość.
Ale poezja może być nie tylko natchnieniem i darem od Boga. Może być także diabelskim dziełem – takim poetą przeklętym jest Hrabia Henryk z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego. Podążył za szatańskim wcieleniem poezji, które nie pozwoliło mu żyć w normalnej, codziennej rzeczywistości. Jego syn Orcio był poetą błogosławionym, z woli matki, także opanowanej poezją. Co znaczy ta skomplikowana koncepcja? Oto nakłada na poetę wielki obowiązek i wymóg – warunek czystości moralnej w życiu, bowiem tylko wówczas poezja może zostać prawidłowo wykorzystana.
Zakończenie
Poeta wieszcz; wrażliwy i osamotniony indywidualista; natchniony i nieco zadufany w sobie prorok; tyrteusz. To romantyzm stworzył postać artysty takiego, jakiego znamy dzisiaj, i odcisnął bardzo silne piętno na całej polskiej sztuce. Nawet dziś cały czas szukamy swoich wieszczów…
Zobacz: