Wskaż archaizmy językowe w „Bogurodzicy” i zastąp je słownictwem współczesnym.
Bogurodzica, Dziewica, Bogiem sławiena, Maryja!
U Twego Syna, Gospodzina, Matko zwolena Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam,
Kiryjeleizon.
Twego dziela Krzciciela, Bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kiryjeleizon.
Bogurodzica jest modlitwą. Adresatami modlitwy są Matka Boska i Jezus Chrystus. Skąd to wiemy?
Świadczą o tym:
- Archaiczne formy wołacza rzeczowników
– „Bogurodzica, Dziewica, […] Maryja!” (kojarzą się z dzisiejszym mianownikiem) oraz „Bożycze”.
Formy te różnią się od współczesnych, dlatego możesz mieć problem z ich rozpoznaniem. Archaiczne formy wołacza mają końcówkę -a dla rodzaju żeńskiego (dziś -o) oraz -e dla rodzaju męskiego (dziś -u). Współcześnie w modlitwach zwracamy się: Bogurodzico, Dziewico, Maryjo oraz Synu Boży (Bożycu).
- Archaiczne formy trybu rozkazującego czasowników (2 os. lp.):
1. „zyszczy”,” spuści”, „dać raczy”,
2. „napełń”, „słysz”.
W pierwszym zestawie znajdują się czasowniki z końcówką -y lub -i. Dziś nie mamy już takiej formy trybu rozkazującego.
W drugiej grupie są czasowniki nieco bliższe naszej polszczyźnie, zakończone spółgłoskami. Takiego trybu rozkazującego używamy współcześnie.
Archaizmy słownikowe (leksykalne), czyli wyrazy, których nie ma we współczesnych słownikach. Od dawna ich nie używamy.
- Pierwszym słowem z tej grupy archaizmów jest tytułowe „Bogurodzica”. Składa się ono z dwóch członów: „Bóg” i „rodzic”. „Bogurodzica”więc to rodzic (rodzicielka, matka) Boga (czyli Chrystusa).
- W tekście nie pada imię Chrystus. Jest On nazywany „Gospodzinem” i „Bożycem”.
- Znaczenia nie zmieniło słowo „pobyt” (przebywanie, bytność, obecność), ale nie mamy już w słownikach pokrewnego wyrazu „przebyt”. Pobyt od przebytu różnił się w pojmowaniu przez ludzi średniowiecza miejscem przebywania człowieka (pobyt – za życia na ziemi, przebyt – po śmierci w niebie, zbawienie wieczne).
- Bardzo trudnym wyrazem w Bogurodzicy jest słowo „dziela”. Łatwo pomylić się, kojarząc je z rzeczownikiem „dzieło”. Ale uwaga – to nie rzeczownik, lecz… wyrażenie przyimkowe „przez wzgląd na”.
- Większych kłopotów nie powinno sprawić przetłumaczenie zaimków: „jąż” (czyli „którą”) i „jegoż” (jego).
Teraz kilka przymiotników:
- „Bogiem sławiena” = sławiona (przez Boga). Tu zaszła niewielka zmiana fonetyczna: „e” zamieniło się z biegiem czasu na „o” (to archaizm fonetyczny* zwany przegłosem polskim).
- zwolena = wielbiona (lub wybrana)
- „zbożny pobyt” = bogobojny, świątobliwy, pobożny albo dostatni (byt na ziemi)
- Archaizmem fonetycznym jest też Krzciciel – łatwo domyślamy się, że pod tym imieniem kryje się Jan Chrzciciel. Tu „postarzała się” tylko litera „k”, którą wyparła „ch”.
Refren
Na koniec jeszcze jeden – powtarzające się „Kiryjeleizon”. Słyszymy je czasem w kościelnych pieśniach i modlitwach. W zasadzie nie jest to archaizm, lecz zwrot przejęty z języka greckiego. Przy okazji warto jednak wytłumaczyć, co znaczy, gdyż przetrwał do dziś w chrześcijańskim obrządku liturgicznym. W Bogurodzicy pisany łącznie „Kiryjeleizon”, ale możecie też spotkać rozdzielną pisownię tego wyrażenia: Kyrie eleison (albo Kyrie eleizon). Dosłownie znaczy: „Chryste (Panie), zmiłuj się”.
Zobacz:
Omów Bogurodzicę, jej historię oraz budowę leksykalno-składniową