Porównaj dwie kreacje Maryi ze średniowiecznych liryków (Bogurodzica i Lament świętokrzyski)
Obydwa liryki maryjne powstały w tej samej epoce – średniowieczu, ale dzieli je dystans około 200 lat (Bogurodzicę umiejscawia się na początku XIII wieku, zaś Lament… pochodzi prawdopodobnie z II poł. XV wieku). Prawdopodobnie z tego powodu prezentują one całkowicie odmienne kreacje bohaterki lirycznej.
Bogurodzica, która na początku była nie tylko pieśnią kościelną, ale miała też charakter hymnu narodowego przedstawia Maryję na tyle bliską ludziom, że może być ona pośredniczką między nimi a Jezusem, ale jednocześnie jest ona wywyższona i prawie ubóstwiona. W apostrofie otwierającej wiersz anonimowy twórca nazywa ją Bogurodzicą (matką Boga), Bogiem sławieną (sławioną przez Boga), matką zwoleną (wybraną, wielbioną). Zauważ, że w drugiej strofie, która skierowana jest do świętego Jana jej adresat nie jest nazywany żadnym dodatkowym określeniem. Nasuwa się wniosek, że Maryja jest kimś ważniejszym niż „zwykły” święty i niemal ociera się o boskość.
Lament świętokrzyski (Posłuchajcie, bracia miła) przedstawia Maryję w konkretniejszej, ale i bardziej ludzkiej sytuacji: Matka Boska stoi pod krzyżem i opłakuje śmierć swojego syna. Na pierwszy plan wysuwa się tu motyw jej bólu, żalu, rozpaczy. W ten sposób Maryja traci swój majestat i boskość, staje się podobna do zwykłej kobiety rozpaczającej z powodu śmierci dziecka. Lament należy do nurtu liryki dolorystycznej, eksponującej bolesne przeżycia Maryi (łac. dolor – ból), nawiązuje też do popularnych w średniowieczu planktów (monologów Maryi pod krzyżem), ale ze względu na uczłowieczenie bohaterki lirycznej znajduje się „o krok” od renesansowego humanizmu.
Zobacz:
Analiza i interpretacja Lamentu świętokrzyskiego