Jakie znasz polskie obyczajowe wiersze średniowieczne?
Wstęp:
Średniowieczna polska poezja świecka stała się źródłem wiedzy o klimacie epoki, jej podstawowych konfliktach i problemach. Jej rozwój przypada na wiek XV. Teraz wymienię wiersze o tematyce obyczajowej (O zachowaniu się przy stole – jego autorem jest Słota, anonimowe utwory: Satyra na leniwych chłopów, Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego, dotyczące obyczajów fragmenty Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią oraz utwory miłosne). Teraz przejdę do ich analizy.
O zachowaniu się przy stole Słoty
– to jeden z nielicznych średniowiecznych wierszy, który nie był anonimowy. Utwór ma charakter dydaktyczny i jest cennym dokumentem dworskiej kultury w Polsce. To rodzaj wierszowanego podręcznika zawierającego wskazówki dotyczące dobrych obyczajów biesiadnych. Uczy, jak zachować się przy stole w czasie uczty, sugeruje, jak powinno się jeść poszczególne potrawy i… nakłania do zachowywania higieny! Zwraca też uwagę na wymóg dwornego zachowania się wobec dam. Jest przykładem tzw. parenezy biesiadnej, dosyć popularnej w średniowiecznej Europie.
Obrazowe cytaty!
A je z mnogą twarzą cudną
A będzie mieć rękę brudną.
Ten nieco humorystyczny fragment wzywa do schludności, zwłaszcza w sąsiedztwie kobiet („twarz cudna”). Cieszą się one względami autora, ponieważ są… ziemskimi odbiciami Matki Bożej (Słota nie byłby człowiekiem swojej epoki, gdyby całkowicie zrezygnował z nawiązań religijnych):
Od Matki Bożej tę moc mają
Że przeciw jim książęta wstają
I wielką jim chwałę dają.
Takie damy muszą szczególnie dbać o elegancję, jeść niewiele, małymi kąskami, bo:
Tako panna, jako pani
Mają to wiedzieć, co się gani.
Satyra na leniwych chłopów
– autorem jest zapewne jakiś szlachcic, który w tym wierszu dał wyraz swemu niezadowoleniu z pracy pańszczyźnianych chłopów. Mówi o chłopach:
Gdy dzień panu robić mają,
Częstokroć odpoczywają,
a starają się tylko wtedy, gdy są obserwowani przez pana:
gdy pan przydzie, dobrze orze –
gdy odydzie, jako gorze.
W wierszu odnajdujemy średniowieczną hierarchię feudalną: nie tylko zależność chłopów od pana, ale przede wszystkim przekonanie, że człowiek niższego stanu nie może buntować się przeciwko obowiązującemu porządkowi społecznemu.
W Pieśni o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego – mowa o konflikcie magnacko-mieszczańskim: krakowscy mieszczanie zabijają magnata w odwecie za pobicie rzemieślnika.
Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Tu również odnajdujemy elementy średniowiecznej obyczajowości. Wszechpotęga śmierci została tu, co prawda, opisana bardzo groźnie, ale autor stara się bronić przed trwogą i, puszczając wodze fantazji, nadaje cechy groteskowe postaciom budzącym szczególny lęk.
Elementy satyryczne – sam wygląd śmierci: brzydka, „chuda, blada (…) Upadł ci jej kawał nosa (…)” – i obyczajowe (dowiadujemy się, jaki żywot wiodły ówczesne kobiety, które śmierć każe za „niestatki” – czyli flirty, miłostki) wskazują na zbliżanie się nowej, optymistyczniejszej epoki – odrodzenia.
Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią stoi na pograniczu poezji religijnej i świeckiej, ale z uwagi na obyczajowe obrazki odmalowane z dużym talentem jest cennym uzupełnieniem skromnej wiedzy o codziennym życiu w średniowiecznej Polsce.
Uwaga! Jest to przykład literackiego ujęcia danse macabre.
W nurcie obyczajowym mieszczą się też anonimowe wiersze miłosne
Należy do nich list żaka wyznającego żarliwe uczucie jakiejś nieznanej nam piękności:
Służba moja ustawiczna
Twej miłości, panno śliczna!
Ze mną nie mniej rozłączenia
Dla mnogich ludzi mówienia
W przypadku tego tematu wypada tylko przywołać obyczajowe wiersze polskie z epoki średniowiecza, powiedzieć, o czym są i podsumować wnioski.
Wniosek:
Wiersz przekonuje, że autor doskonale znał biesiadne obyczaje Zachodu panujące na magnackich dworach i pragnął zaszczepić je w szerszych kręgach społeczeństwa. Wiersz kończy się miłymi słowami skierowanymi do gospodarza i modlitewną formułą „Amen”.
W podsumowaniu…
Oto tematyka średniowiecznych wierszy obyczajowych:
- kodeks dobrego zachowania
- konflikty stanowe
- miłość
Zobacz:
Zaprezentuj obraz konfliktu między dwoma stanami na przykładzie Satyry na leniwych chłopów
Na podstawie wiersza O zachowaniu się przy stole Słoty omów i skomentuj średniowieczne obyczaje.
Omów problematykę średniowiecznej literatury o charakterze świeckim