Wzory sformułowania tematu

  • Według Zbigniewa Herberta węzeł łączący człowieka z ojczyzną i narodem „powinien być ostatnim, jaki wyzwalający się potarga”. Włącz się do dyskusji na ten temat, przedstawiając – oprócz punktu widzenia wybranych pisarzy – swój własny.
  • „Być Polakiem – to znaczy należeć do wielkiego cierpienia”. Jak rozumiesz słowa W. Sieroszewskiego w kontekście literatury polskiej czasów niewoli i własnych, należących do współczesności, przemyśleń?
  • Wolność i tyrania. W jaki sposób twórcy epoki romantyzmu ilustrowali w swych utworach słuszność sądu, że „własne tylko upodlenie ducha ugina wolnych szyję do łańcucha” (J.G. Byron – Giaur)
  • Bunt, walka i opozycja – jako postawy niezgody na świat w wybranych utworach literackich.
  • „Każdy tyle jest dłużen swojej ojczyźnie, na ile go stać przy jego zdolnościach i siłach”. Jak realizowali myśl Długosza bohaterowie III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza i „Lalki” Bolesława Prusa?
  • „W losie ojczyzny swej wziąć udział.” Skomentuj myśl Mieczysława Jastruna na podstawie literatury romantyzmu i pozytywizmu.
  • Żołnierz, powstaniec, konspirator – bohaterowie literatury doby zaborów. Rzecz o indywidualnym i zbiorowym losie Polaków.
  • Romantyczny patriotyzm walki czy pozytywistyczny utylitaryzm? Która z tych postaw jest Ci bliższa? Dlaczego?
  • „Pokrzepienie serc”, „rozdrapywanie ran polskich”. Rozważania wokół tych dwóch tendencji w literaturze.
  • Czy zgadzasz się z sądem Witolda Gombrowicza: „Literatura polska to typowa literatura uwodzicielska, pragnie oczarować jednostkę (…) znęcić do patriotyzmu, obywatelstwa, wiary i służby (…) To literatura pedagogiczna, a więc nie wzbudzająca zaufania”. A może myślisz inaczej?
  • Dziewiętnastowieczny patriotyzm w postawach trzech wybranych bohaterów literackich – a twoje rozumienie miłości do ojczyzny.

Komentarz

Prawie w każdym z tematów tkwi dodatek: twój pogląd, patriotyzm współczesny, czy zgadzasz się z sądem itp. itd. Jest to punkt nie do pominięcia przy rozpatrywaniu kolejnych pozycji literackich. Właśnie – raz materiałem mają być różne dzieła literatury, innym razem postacie, a jeszcze innym temat pyta o twórców. Wniosek z tego taki, że tematy patriotyczne są przez swoich autorów urozmaicone (z czego cieszymy się, bo unikamy nudziarstwa). Ale też interesujące tematy wymagają interesujących prac. Na przykład temat pierwszy z prezentowanych – oparty o cytat z Herberta (wiersz „Rozważania o problemie narodu”) jest pytaniem o miejsce patriotyzmu w Twojej hierarchii wartości. Cytat nie powinien być rozpatrywany bez kontekstu, niemniej mocno obrazuje związek człowieka z narodem i sytuuje go na szczycie systemu wartości. Należałoby przytoczyć inne głosy twierdzące to samo i ich argumenty, głosy przeciwne i ich dowody – i ujawnić swoje poglądy. W szeregu „za” staną Mickiewicz, Żeromski, Miłosz, Herbert. W szeregu „przeciw” być może Gombrowicz, Mrożek, może wielcy moraliści, którzy człowieczeństwo, a nie przynależność do narodu uznają za najwyższą wartość, lub zmęczeni „służbą narodową” młodzi poeci dwudziestolecia.

Temat oparty o cytat W. Sieroszewskiego – że być Polakiem, to należeć do wielkiego cierpienia – wymaga przytoczenia tej literatury, która naszą martyrologię narodową opiewa. Ale też – czasy niewoli przeszły do historii i przemyślenia współczesne nie muszą być napiętnowane poczuciem wiecznego cierpienia.

Przy okazji cytatu Byrona (temat 3) przypomnijmy inny, także często przywoływany: „walka o wolność, gdy się raz zaczyna i krwią ojca spada dziedzictwem na syna”.

Cytat zawarty w temacie zwraca uwagę na moralną siłę zwyciężonych – jeśli nie dali się zniszczyć i upodlić. Są to zresztą słowa, które pasują do wielu tematów: do dyskusji o wolności w ogóle, o totalitaryzmie i istocie władzy. I temat następny (bunt, walka, opozycja) wykracza poza narodowe ramy czasów niewoli, ale ogarnia także ten temat. Wymaga ukazania powyższych postaw zarejestrowanych przez literaturę, nie powinien więc sprawiać kłopotów – podobnie jak temat „żołnierz, powstaniec, konspirator”. Jeśli kogoś zastanawia ów „zbiorowy los Polaków”, niech skieruje myśl ku biografom pokoleniowym, bowiem najczęściej losy postaci jednostkowych są reprezentatywne dla całej generacji: czy to powstańców roku 1830, 1863 czy 1944 – czy: pozytywistów, dekadentów itd.

Kilka tematów sugeruje by porównać dwa różne modele patriotyzmu: romantyczny (walki, spisku, buntu) i pozytywistyczny (reform i pracy). Inne tematy nakazują wskazać patriotyzm bohaterów literackich – myślę, że także ewidentne rozprawki nie sprawią wiele trudności.

Zwróć uwagę na temat z sądem Gombrowicza. Ten wieczny prowokator i szyderca mitów narodowych wygłosił sąd wcale nie pochwalny i na pewno niepopularny wśród piewców patriotyzmu. Śmie twierdzić, że nie ufa dydaktycznym celom literatury,
że wietrzy tu fałsz. Oczywiście nie musisz podzielać jego opinii. Polemika, własny sąd, to rzeczy bardzo ulepszające pracę – ale, aby polemizować wczytaj się najpierw w słowa pisarza. Nie atakuje on samej postawy patriotycznej, lecz literaturę…

Dziwnie podobny – choć niby inny jest sąsiadujący temat „Pokrzepienie serc” – zwrot związany z twórczością Henryka Sienkiewicza i „rozdrapywanie ran polskich” (ten z kolei przypisywany prozie Żeromskiego) określiły charakter polskiej, ojczyźnianej literatury. Rozważania wokół tych tendencji winny wskazać różnice założeń – ale również mogą zawierać ton polemiczny. Po prostu obie tendencje mogą zmęczyć współczesnego czytelnika, który być może znajduje w polskiej literaturze bardziej interesujące tendencje. Jak widać są to dość różne ujęcia hasła „wyzwolenie, wolność, ojczyzna” i raczej odchodzi się od szumnego reprezentowania patriotyzmu.

 

A oto jak można się do nich przygotować

Kierunki przygotowań

1. Praca opisowa

Zaprezentować akty patriotyzmu i postacie patriotów walczących o niepodległość polskiej literatury.

Potrzebna baza literacka:

  • utwory zwierające sceny i tematy walki o kraj (także poezja)
  • twórcy, którzy życiem i dziełami propagują także postawy
  • programy różnych pokoleń, inaczej widzących walkę o wolność
  • bohaterowie prezentujący potrzebne postawy

2. Własne zdanie

Twój sąd

  • o bohaterstwie ludzi walczących o wolność
  • o metodach walki
  • o dzisiejszym patriotyzmie Polaków
  • o miejscu miłości do ojczyzny w skali wartości współczesnego Polaka
  • o literaturze patriotycznej

Potrzebne – skrystalizowanie swoich poglądów

3. Wypowiedzi polemiczne

Ty i twórcy literatury współczesnej wobec mitów narodów.
Potrzebne:

  • przykłady wielkiego szacunku dla sprawy narodowej w literaturze – twórcy mitu narodowego;
  • przykłady postaw krytycznych wobec mitów:
    • groteski (np. Gombrowicz),
    • szyderstwa,
    • prowokacji (patrz poezja dwudziestolecia)

Forma pracy

Na pewno sprawdzi się rozprawka z konkretnie postawioną tezą i spójną kompozycją złożoną z przykładów literackich i komentarzy własnych. Im więcej miejsca pozostawia temat na wykonanie własnych sądów – tym użyteczniejszy może być esej, a w nim dygresje, osobiste refleksje, odwołania do literatury spoza kanonu lektur – a nawet próby literackie (list, pamiętnik, wykład itp.). Tematy z natury polemiczne (jak ten
z cytatem Gombrowicza) kuszą, by przydać pracy formę dialogu lub dyskusji.

Przygotowanie materiału

Będziesz potrzebować tytułów, nazwisk, programów i postaw. Proponowany na marginesie materiał literacki jest uporządkowany według epok literackich i stanowi on pewną propozycję – magazyn, w którym można i trzeba buszować w poszukiwaniu potrzebnych danych. Oczywiście – wybór należy do Ciebie, a może znasz inne jeszcze potrzebne tytuły. Natomiast istnieje pewien kanon podstawowy, który koniecznie trzeba wykorzystać.

Do zaprezentowania martyrologii „nocy niewoli” i zrywów powstańczych:

  • Dziady i Pan Tadeusz Adama Mickiewicza (z poezji: Reduta Ordona, Do matki Polki);
  • Kordian Juliusza Słowackiego (z poezji: Grób Agamemnona);
  • Z poezji romantyków krajowych: np. Marsz w przyszłość Ryszarda Berwińskiego;
  • Gloria victis, Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej;
  • Wierna rzeka, Popioły, Rozdziobią nas kruki, wrony… Stefana Żeromskiego;
  • Wesele, Warszawianka, Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego.

Do przedstawienia postaw bohaterów i różnych metod walki

  • Konrad Wallenrod – tytułowy bohater poematu Adama Mickiewicza;
  • Konrad-Gustaw z Dziadów;
  • Jacek Soplica z Pana Tadeusza;
  • Kordian – z dramatu Juliusza Słowackiego;
  • Kmicic z Potopu, Wołodyjowski i Ketling z Pana Wołodyjowskiego Henryka Sienkiewicza;
  • Andrzej Korczyński i Benedykt Korczyński z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej;
  • Bohaterowie Żeromskiego: uczestnicy walk napoleońskich: Rafał Olbromski, Krzysztof Cedro (Popioły) czy Cezary Baryka z Przedwiośnia;

Bohaterowie zbiorowi:

  • „Tyrteusze apokalipsy spełnionej” poeci: Baczyński, Gajcy, Trzebiński;
  • Młodzież epoki przedpowstaniowej – ukazana w Dziadach, części III;
  • Pokolenia powstańców: 1830, 1863 (Kordian, Gloria victis, Noc listopadowa, Wierna rzeka);
  • Szlachta doby napoleońskiej (Pan Tadeusz, Popioły, Huragan);

Dla ukazania różnych postaw twórców

  • „Panteon” romantyków: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Norwid, romantycy krajowi. Uosabiają linię gorącego patriotyzmu, apoteozy ojczyzny
    i propagowania walki o jej wolność. Zresztą ta właśnie postawa i fakt zrośnięcia się ideałów romantyzmu z historyczną niewolą kraju sprawił, że epoka romantyzmu w naszej historii należy do najważniejszych, podczas gdy na świecie nie odcisnęła aż tak istotnego piętna. Romantycy różnią się w ocenach, w kształtowaniu metod walki i poszukiwaniu przyczyn klęski, ale nie różnią się ich postawy wobec wartości najwyższej: miłości ojczyzny. Pamiętajmy także,
    że to właśnie ta epoka zrodziła pojęcie „mesjanizmu narodowego”.
  • Pokolenie pozytywistów – zniechęcone po klęskach dwu powstań do walki konspiracyjnej i zbrojnej. Proponują inny wariant patriotyzmu: pracę na polskiej ziemi, dbałość o polską kulturę, opiekę nad polskimi dziećmi warstw niższych, reformy społeczne.
  • Henryk Sienkiewicz zasługuje na odrębne potraktowanie jaki wielki propagator idei „pokrzepienia serc” i dawnej świetności ojczyzny oraz szlachetnych postaw patriotów – w ramach powieści historycznych.
  • Stanisław Wyspiański – wskrzesza sprawę narodową na wiele sposobów:
    • w Weselu dyskutuje o możliwościach i przygotowaniu społeczeństwa polskiego do zrywu powstańczego (konkluzję możemy sprowadzić
      do wniosku: „jeszcze nie czas”);
    • w dramatach poświęconych powstaniom przywołuje ducha minionych czasów, np. w Nocy listopadowej we wzniosłej antycznej oprawie.
  • Stefan Żeromski „rozdrapuje rany polskie” – jego powieści pełne patriotyzmu – ale i ostrych ocen – budują narodowy mit powstań i powstańców, poświęcenia życia dla ojczyzny.
  • Poeci dwudziestolecia: skamandryci i futuryści prowokują postawą „odrzucenia żałoby narodowej”. Pod hasłem „odrzucam z ramion płaszcz Konrada” (Słonimski) albo wyrzucamy „mumie mickiewiczów i słowackich” (futuryści) deklarują nowe oblicze poezji – dotyczącej piękna i miłości, a nie ojczyzny.
  • Witold Gombrowicz – nazywa patriotyzm i nasz narodowy mit walki za ojczyznę Formą. Obrazuje je w Ferdydurke – poddaje parodii i groteskowemu wynaturzeniu, choćby w słynnym wykładzie Syfona lub dyspucie o „wielkości Słowackiego”.
  • Ernest Bryll w swojej poezji z pewną dozą goryczy rewiduje polską narodową mitologię. Znamienne w tej kwestii będą Turystyka i Lekcja polskiego – Słowacki. Bryll poddaje w wątpliwość naszą dumę z bohaterów „mdlejących w progu sypialni carskiej” lub gotowych „iść pod wodę” zamiast… postępować skutecznie.

 

Praca na temat…

A) Opisowy

To znaczy taki, który wymaga wykazania i opisu patriotyzmu Polaków, ich czynów powstańczych, historycznych cierpień ojczyzny (tematy 2-7 i 11).

Cel takiej pracy:

Ukazać jak literatura polska zarejestrowała wydarzenia historyczne naszego kraju.
Jak propagowała i wyrażała uczucia patriotyczne. Wskazać sceny najbardziej tragiczne. Pokazać na czym polegała szczególna sytuacja Polski i Polaków na przestrzeni dziejów. Dowieść własnego oczytania i zaangażowania w sprawy kraju.

Teza

Praca tego typu jest mało dyskusyjna. Wiadomo, że historia Polski obfituje w klęski, najazdy, zabory, powstania. Wiadomo też, że możemy poszczycić się godną postawą wobec tych wydarzeń: pokolenia całe stawały do walki za ojczyznę. Kto zaś takiej postawy nie ceni, niech lepiej wybierze inny temat.
Dobór dowodów literackich (spróbuj zestawić różnorodne ujęcia).

Przykład 1

(obrazy cierpień)

  • Pan Tadeusz
    • szacunek dla Kościuszki i czasów Sejmu Wielkiego
    • pokoleniowa biografia uczestników kampanii napoleońskiej
    • biografia Jacka Soplicy
    • tragizm w zestawieniu finału dzieła z Epilogiem
  • Czyn powstańczy: bohaterowie Gloria victis – tragedia kobiet z czasów powstania, Wierna rzeka Żeromskiego – przykład powstańca i jego losów
  • Trylogia Henryka Sienkiewicza – prozatorskie utrwalenie potęgi narodu i chlubnych minionych czasów (lisy Kmicica pochwałą postawy patriotycznej i potępieniem zdrady).
  • Powstanie warszawskie w prozie, filmie i sztuce. Powieść Bratnego – Kolumbowie rocznik 20, filmy: Kanał, Dom.

Przykład II

(poświęcenie ludzi)

  • Dziady – obraz martyrologii młodzieży polskiej i biografia Konrada – bohatera romantycznego. Znaczący fakt: Konrad występuje przeciw Bogu, dla ojczyzny ryzykuje zbawienie własnej duszy.
    Bardzo istotna: idea mesjanizmu narodowego pod hasłem „Polska Chrystusem narodów” – jej cierpienia mają zbawić inne kraje.
  • Kordian – pokoleniowa biografia bohater „mdlejący w progu sypialni carskiej”. Przy krytyce wodzów powstania pochwała patriotyzmu młodzieży szlacheckiej. Zobrazowanie okrucieństwa caratu. Idea – Polska Wilkenridem narodów”.
  • Konrad Wallenrod – postawa nieetycznej metody walki. Dla ojczyzny poświęca miłość, honor i zbawienie.
  • Andrzej Korczyński i Benedykt Korczyński z Nad Niemnem jako dwie różne postawy wobec ojczyzny. Pierwszy zginął w powstaniu, drugi wierzy w ideę pracy na roli.
  • Inteligencja i chłopi wobec sprawy narodowej na przykładzie Wesela.
  • Feliks Czartkowski i Kazimierz Deczyński z Kordiana i chama Leona Kruczkowskiego.
  • Pokolenie Kolumbów, poeci tacy jak K.K. Baczyński, T. Gajcy.

Podsumowanie

Nie da się zaprzeczyć patriotycznej, narodowowyzwoleńczej problematyki w polskiej literaturze. Ujęcia są rozmaite – możesz wskazać te, które uznajesz za najciekawsze lub np. za obce ideologii twojego pokolenia. Bohaterów – patriotów mamy zastępy. Możesz ujawnić swoje sympatie i antypatie, ocenić metody walki, przytoczyć różne opinie o ważnych osobistościach naszych lektur.

 

B. Praca polemiczna

To znaczy na temat podobny do 10 (sąd Gombrowicza) albo do tematów 8, 9 a nawet 1. Właściwie nie sama miłość do ojczyzny podlega tu dyskusji, lecz jej miejsce w hierarchii wartości, jej rola w życiu człowieka czy w świecie współczesnym. Dyskutujemy tendencje w literaturze, schematy i tradycje literackie (ich sens, ich wartość), wreszcie własny związek z ojczyzną.

Cel takiej pracy:

Udowodnić, że wcale niejednoznaczny był i jest stosunek twórców do romantycznej tradycji narodowowyzwoleńczej. Pokazać jak różne były modele walki o kraj i jak różnie je oceniano. Nakreślić dyskusję o polskim patriotyzmie, jaka zarysowała się w literaturze XX wieku. Umiejscowić własne poglądy wśród szeregów innych wypowiedzi.

Teza

Zabory i powstania, czyli historia Polski w XIX w. spowodowały określoną reakcję literatury, sztuki – a także metod wychowawczych i systemu wartości ówczesnych Polaków. Ukształtował się pewien model patriotyzmu, miłość ojczyzny i walka o nią znalazły się na szczycie wyznawanych wartości, więcej: urosły do rangi mitu, pielęgnowanego przez pokolenia. I oto – w pewnym momencie ktoś wyrzekł obrazoburcze słowa: że już dość, że zaczynamy lubować się we własnym cierpiętnictwie, że naprodukowano tematów – i należy na rzecz popatrzeć bardziej realistycznie. Warto zastanowić się nad argumentami obrazoburcy. Poza tym i wcześniej – jeszcze w XIX w. – propagowano różne metody walki, różnie opór przeciw zaborcy pojmowano. Oczywiście – wszystko zapisano w literaturze.

Dobór argumentów literackich

Propozycja 1

(różne punkty widzenia)

  • Postawy pozytywistów:
    krytyczne wobec spisku i walki, propagujące drogę pracy i reform.

    • poglądy Anzelma Korczyńskiego i zwolenników pracy w zestawieniu z ideą powstańczą.
    • biografia Wokulskiego: elementy romantyczne i pozytywistyczne, zestawienie z ideą Rzeckiego
    • wymowa nowelistyki (program pozytywistów, ale i Gloria victis)
  • Różne poglądy na sprawę wyzwolenia i walki o ojczyznę
    • Henryka Sienkiewicza Trylogia „ku pokrzepieniu serc” – apoteoza patriotyzmu, duma z przeszłości narodu;
    • Stefana Żeromskiego „rozdrapywanie ran” – ekspozycja konfliktów i win, stosunek chłopów do powstań, sprawa uwłaszczenia w powstaniu styczniowym;
    • Ocena społeczeństwa polskiego w Weselu Wyspiańskiego;
    • Kontrowersyjne ujęcie czynu powstańczego w Kordianie i chamie Leona Kruczkowskiego;
    • Własne oceny dróg do wolności, metod walki (w tym moralnego wymiaru czynu Konrada Wallenroda), przyczyn klęski.

Podsumowanie:

Spisek i konspiracja, droga reform czy otwartej walki? Gdzie tkwiły przyczyny klęski wszelkich polskich zrywów? Które z ujęć, która opinia literacka odpowiada mi najbardziej?

Uwaga! Czyny powstańcze krytykowano od początku ich „literackiego istnienia”.
Np. już Juliusz Słowacki w Kordianie marnie ocenia wodzów zrywu listopadowego. Nigdy jednak nie skrytykowano wielkiego poświęcenia patriotów i ich miłości do ojczyzny. Warto zatem odróżnić racjonalną ocenę warunków i decyzji historycznych od szacunku dla ludzi, którzy oddali swoje życie tej ziemi.

Propozycja 2

(polemika z mitologią)

Pierwsi odrzucają romantyczny model walki pozytywiści (patrz wyżej).

  • Stefan Żeromski wprawdzie wskazuje błędy, jakie uczyniono, rozdźwięk między szlachtą a chłopstwem, także Stanisław Wyspiański poddaje rewizji tradycję romantyczną – obaj jednak są kontynuatorami, spadkobiercami epoki powstań i gruntownie przyczyniają się do utrwalenia narodowej postawy patriotycznej, miłości do powstańczej historii i szacunku dla niej. Dzięki nim temat ten staje się pierwszym dla literatury narodowej.
  • Po wyzwoleniu (1918) protestują młodzi entuzjaści: chcą przekreślić model poezji jako „żałobnej płaczki narodowej”
    • „Odrzucam z ramion płaszcz Konrada” woła Słonimski
    • „A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę” – krzyczy Jan Lechoń
    • „Wielkie ponopticum na Wawelu” ogłaszają futuryści – wyprzedaż „starych rupieci” to wg nich odrzucenie całej polskiej, świętej dotąd tradycji narodowej. (Sporo w tym wszystkim prowokacji młodzieńczej, już wkrótce Tuwim będzie pisał poważne wiersze o tematyce społecznej, a Lechoń – Mochnackiego;
  • Witold Gombrowicz był najokrutniejszym szydercą narodowych mitów, które sprowadził do kategorii Formy. W Ferdydurke:
    • mit poezji narodowej,
    • mit wieszcza poezji,
    • mit dworku romantycznego

zostają poddane parodii, grotesce – autor pragnie obnażyć ich fałsz. Niejednokrotnie wypowiada się o narodowej tradycji jako o schemacie skutecznie manipulującym umysłami ludzkimi.

  • Ernest Bryll – współczesny poeta – spadkobierca, lecz zarazem pełen realizmu i goryczy krytyk romantycznego dziedzictwa. Wskazuje słabość romantycznej postawy buntowników hamletyzujących Kordianów, niezdatnych do czynu.
  • Leon Kruczkowski – krytykuje romantyczną wizję powstania przez pryzmat problematyki społecznej. Młodzieniec, szlachcic, który idzie do powstania myśli o karierze, chłop – Deczyński do powstania pójść nie może, bo zdradziłby swoją klasę społeczną, krzywdzoną przez szlachtę. Powieść wywołała sporo hałasu, oceniano ją raczej z niechęcią.

Podsumowanie:

Jak każdy utrwalony i ugruntowany model tak i nasz romantyczny, narodowy, powstańczy wywołał reakcję i krytykę. Znajdź siebie pośród powyższych opinii i nie bój się ich oceniać.

 

Cytaty

Rzadko na moich wargach –
niech dziś to ma warga wyzna –
Jawi się krwią przepojony,
Najdroższy wyraz: Ojczyzna.
(Księgi ubogich)

Jestem Polakiem doprowadzonym do ostateczności przez historię.
(Witold Gombrowicz, Wspomnienia polskie)

Nie jest zdrowe, gdy ojczyzna staje się parawanem, zasłaniającym świat – nie jest zdrowe nawet dla tejże ojczyzny.
(Witold Gombrowicz, Wspomnienia polskie)

Zarówno sztuka, jak ojczyzna, same przez się niewiele znaczą. Znaczą one bardzo wiele, gdy człowiek poprzez nie, wiąże się z istotnymi, najgłębszymi wartościami bytu.
(Witold Gombrowicz, Dzienniki

Bez tej miłości można żyć
mieć serce puste jak orzeszek
malutki los naparstkiem pić
zdala od zgryzot i pocieszeń.
Wisława Szymborska

Nie kochaj żadnego kraju: kraje łatwo giną.
Nie kochaj żadnego miasta: łatwo rozpada się w gruz
(…)
Kto mówi o historii jest zawsze bezpieczny,
przeciwko niemu świadczyć nie wstaną umarli
(Czesław Miłosz, Dzieci Europy)

 

Zabory – wyzwolenie – walka o wolność

Skrót historyczny

  • 1794 – powstanie Kościuszkowskie
  • 1795 – III, ostatni rozbiór Polski
  • 1807 – pokój w Tylży, Księstwo Warszawskie
  • 1815 – Kongres wiedeński – Królestwo Polskie pod panowaniem caratu
  • 1830 – powstanie listopadowe
  • 1848 – Wiosna Ludów
  • 1863 – powstanie styczniowe
  • 1918 – odzyskanie niepodległości

Materiał literacki

Romantyzm

  • Adam Mickiewicz:

– Konrad Wallenrod
– Dziady cz. III
– Pan Tadeusz
– Do matki Polki
– Reduta Ordona

  • Juliusz Słowacki

– Kordian
– Fantazy
– Grób Agamemnona
– Sowiński w okopach Woli

  • Cyprian Kamil Norwid

– Bema pamięci żałobny rapsod
– Moja piosnka II
(Do kraju tego…)
– Język ojczysty

  • Wincenty Pol

– Pieśń o ziemi naszej

  • Czesław Ehrenberg

– Szubienica Zawiszy

  • Ryszard Berwiński

– Marsz w przyszłość

  • Kornel Ujejski

– Maraton

Pozytywizm

  • Eliza Orzeszkowa

– Gloria victis
– Na Niemnem

  • Henryk Sienkiewicz

– Trylogia

  • Bolesław Prus

– Lalka

  • Maria Konopnicka

– Rota
– Contra spem spero
– I groby umrzeć mogą

  • Adam Asnyk

– Nad głębiami

  • Wacław Gąsiorowski

– Huragan

Młoda Polska

  • Stanisław Wyspiański

– Noc listopadowa
– Warszawianka
– Wyzwolenie
– Wesele

  • Stefan Żeromski

– Wierna rzeka
– Rozdziobią nas kruki, wrony
– Popioły
– Syzyfowe prace
– Uroda życia

  • Jan Kasprowicz

– Rzadko na moich wargach

Dwudziestolecie międzywojenne

  • Stefan Żeromski

– Przedwiośnie

  • Maria Dąbrowska

– Noce i dnie

  • Witold Gombrowicz

– Ferdydurke

  • Jan Lechoń

– Mochnacki,
– Herostrates

  • Antoni Słonimski

– Wiosna i wino

  • Leon Kruczkowski

– Kordian i cham

  • Władysław Broniewski

– Bagnet na broń

Czesław Miłosz

– W mojej ojczyźnie

Literatura wojenna i współczesna

  • K.K. Baczyński

– Historia
– Pokolenie
– Z lasu

  • Kazimierz Wierzyński

– Ktokolwiek jest bez ojczyzny

  • Czesław Miłosz

– Dzieci Europy,
– W Warszawie

  • Sławomir Mrożek

– Tango

  • Ernest Bryll

– Słowacki – lekcja polskiego
– Turystyka
– Rzecz listopadowa

  • Wisława Szymborska

– O miłości do ziemi ojczystej

  • Melchior Wańkowicz

– Ziele na kraterze

  • Roman Bratny

– Kolumbowie rocznik 20

  • Aleksander Kamiński

– Kamienie na szaniec