Z jakimi tematami można powiązać Świętoszka?

  • moralność
  • rodzina
  • mieszczaństwo
  • religijność, dewocja
  • obłuda, dwulicowość
  • naiwność
  • humor
  • komedia klasycystyczna

Rodzina

Przykład tematu:
Przedstaw obraz rodziny mieszczańskiej, odwołując się do wybranych tekstów dramaturgicznych.

Podpowiadamy
Zestaw ze sobą trzy, cztery teksty z różnych epok, będziesz mógł w ten sposób porównać zmiany, jakie zaszły w światopoglądzie, mentalności, stylu życia, wyznawanych wartościach itp. na prze­strze­ni czasu. Wykorzystaj na przykład Świętoszka Moliera, Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej i Tango Mrożka.

Zauważ, obraz świata mieszczańskiego ukazany we wszystkich trzech wymienionych tekstach przez pryzmat stylu życia jednej konkretnej rodziny budzi grozę i niesmak. Są jednak wyraźne różnice:

  • Molier ukazuje w gruncie rzeczy rodzinę pozytywną, żyjącą przed pojawieniem się Tartuffe’a za­pew­ne zgodnie i szczęśliwie mimo dosyć chłodnych relacji pomiędzy Orgonem a Elmirą. Członkowie rodziny są ludźmi uczciwymi, pobożnymi, szlachetnymi. Stać ich na wielkoduszność – przygarniają w końcu bezdomnego żebraka i uznają go niemal za członka rodziny. Również służba w tym domu traktowana jest właściwie na równi z innymi domownikami, dlatego też jest tak oddana swojemu państwu. Z należytym respektem dzieci odnoszą się do rodziców, szanuje się również osoby starsze, mimo iż w rzeczywistości pani Pernelle rzucająca przeróżnymi inwektywami w stronę domowników mogłaby wzbudzić ich nienawiść. Ciemniejszy punkt tej rodziny to ojciec, człowiek o dyktatorskich skłonnościach, który pada ofiarą własnej naiwności, dając się omotać Tartuffe’owi. Jednak i on potrafi przyznać się do błędu i czym prędzej chce wynagrodzić córce wyrządzoną krzywdę, dając zgodę na małżeństwo z Walerym.
  • Zapolska (Moralność pani Dulskiej) przedstawia ludzi całkowicie wyjałowionych duchowo i intelektualnie. Ukazuje świat bez duszy, bez miłości, bez pragnień. Królują obłuda, kłamstwo, hipokryzja. Między członkami rodziny nie istnieją żadne głębsze więzi. Autorka wyraźnie sugeruje, że w takiej rzeczywistości nie można być nikim innym jak tylko kołtunem. Nie ma innej możliwości. Wszystkie formy buntu zostają szybko poskromione, bezwzględna gra pozorów i konieczność podporządkowania się opinii publicznej wy­pa­czają ludzkie charaktery i kształtują niegodziwe serca. Nawet ci, którzy w innym klimacie moralnym mogliby żyć zupełnie uczciwie (Mela, Zbyszko, Felicjan), zostaną wchłonięci przez świat filistrów. Wszystko jest jedynie kwestią czasu. Wnioski, jakie rodzą się z obserwacji rodziny Dulskich, nie napawają optymizmem.
  • Tango Mrożka jest również dramatem rodzinnym. Ukazana w utworze wielopokoleniowa rodzina – nieco dziwna i niekonwencjonalna pod każdym względem – nakreślona jest za pomocą groteski. Ro­dzi­ce hołdujący swobodzie obyczajowej, babcia w trampkach udająca nastolatkę, salon przypominający rupieciarnię, w którym zalegają niepotrzebne rzeczy sprzed wielu lat – to wszystko symboliczne znaki rozpadu wartości we współczesnym świecie i kryzysu rodziny przede wszystkim. Zauważ: dobór postaci sugeruje konflikt pokoleń – mamy go również w Świętoszku i w Moralności pani Dulskiej – tyle że w Tangu role zostały odwrócone. To Artur sprawuje funkcje wychowawcze względem rodziców i dziadków i pragnie przywrócenia starego ładu. Rodzice natomiast – dawni twórcy przewrotu kul­tu­ral­ne­go kultywują wartości bliskie młodym ludziom – łamanie form, wyzwolenie z krępujących kon­wen­cji. Co to wszystko znaczy? Świat stanął na głowie. Z tradycyjnych wartości rodzinnych nie pozostało nic.

Zbuduj wniosek:
te trzy teksty z różnych czasoprzestrzeni są namacalnym dowodem postępującej degradacji wartości, upadku norm i obyczajów.

 

Komedie klasycystyczne

Przykład tematu:
Odwołując się do wybranych przykładów, przedstaw różne realizacje komedii klasycystycznej w literaturze polskiej i powszechnej.

Podpowiadamy

  • Zacznij od krótkiej charakterystyki klasycyzmu jako programu nawiązującego do reguł sztuki sta­ro­żyt­nej, ukształtowanej w drugiej połowie XVII wieku we Francji. Nie zapomnij przywołać w tym miejscu Sztuki poetyckiej Nicolasa Boileau, dzieła, w którym jego autor wyłożył zasady poetyki klasycystycznej.
  • Scharakteryzuj komedię klasycystyczną jako gatunek literacki nawiązujący do norm klasycyzmu (zasada jedności miejsca, czasu i akcji, zasada przystojności, stopniowanie napięcia, kontrast postaci, typy komizmu itp.).
    Wykorzystaj trzy, cztery utwory, na przykład:
    – Świętoszka Moliera
    – Fircyka w zalotach Franciszka Zabłockiego
    – Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza
    – Śluby panieńskie Aleksandra Fredry
  • Zwróć uwagę, że właściwie wszystkie wymienione teksty reprezentują typ komedii salonowej, opartej w mniejszym lub większym stopniu na intrydze miłosnej. Wszystkie też zgodnie z zasadami gatunku kończą się happy endem. Prezentując poszczególne teksty, staraj się przede wszystkim wydobyć z nich to, co dla danego utworu najbardziej charakterystyczne, właściwe, spróbuj zaakcentować ich największe walory, a także słabe strony, jeśli takie dostrzegasz, zatem…
  • Świętoszek: sztuka napisana w nowoczesny sposób, łącząca elementy komediowe, nawet farsowe z dramatyzmem i powagą. Zwraca uwagę umiejętność wyjścia poza ramy czasowe epoki dzięki zdol­no­ści formułowania uniwersalnych uogólnień na bazie wnikliwej obserwacji ludzi i zdarzeń bieżących. Ponadto Świętoszek to przede wszystkim komedia charakterów ze świetnie nakreślonymi, po­głę­bio­ny­mi psychologicznie postaciami. Słabym punktem sztuki jest zakończenie – trochę sztuczne, nie­na­tu­ral­ne, podporządkowane regułom gatunku, który wymagał, aby wszystko zakończyło się pomyślnie.
  • Fircyk w zalotach – finezyjnie napisana komedia przedstawia miłosny flirt o żywej, wartkiej akcji. Jej niewątpliwy atut to również wielowymiarowe, barwne postacie niepoddające się jednoznacznej ocenie. Dzięki nim autor ukazuje wyrafinowaną grę miłosną, w wyniku której rodzi się prawdziwe uczucie pomiędzy ukrytą za maską rzekomej cnoty Podstoliną a utracjuszem i pogromcą niewieścich serc – tytułowym Fircykiem. Napisana zręcznym, potoczystym językiem, świetnie rozłożonym na dialogi pełne lekkiego, błyskotliwego dowcipu bawi do dzisiaj.
  • Powrót posła – najmniej dobrego da się powiedzieć o tej realizacji komedii klasycystycznej. Należy pamiętać, że utwór powstał w gorącej atmosferze debat Sejmu Wielkiego i miał cel polityczny. Chociaż spełnia wymogi gatunku, schematyzm i nadmierny dydaktyzm zaważyły w dużej mierze nie­ko­rzyst­nie na jego poziomie artystycznym. Na scenie niewiele się dzieje, sekwencje fabularne toną w morzu programów politycznych, niepotrzebnego gadulstwa i rezonerstwa. Postacie przypominają manekiny podporządkowane określonej ideologii, co więcej – okazuje się, że bohaterowie negatywni są dużo ciekawszymi kreacjami literackimi aniżeli ci pozytywni, idealni, zanadto uproszczeni i papierowi. To największe wady tej sztuki.
  • Śluby panieńskie – napisana w dobie romantyzmu salonowa komedia Fredry jest najlepszym do­wo­dem popularności tego gatunku również w późniejszych epokach. Utwór był w zamierzeniu polemiką z romantyczną koncepcją miłości tragicznej i niespełnionej, a także z ziemiańskim modelem związku, w którym bardziej idzie o interes małżeński niż o uczucie. Fredro pokazał stopniowe narodziny uczucia u lekkomyślnego bawidamka, który wpada w sidła zastawionego przez siebie fortelu. Świetny pomysł dramaturgiczny, kunszt w konstruowaniu misternej intrygi i budowaniu niejednoznacznych postaci i przede wszystkim genialny, potoczysty język rozpisany na błyskotliwe partie dialogowe to naj­więk­sze walory komedii Fredrowskiej.

Sformułuj wniosek:
obok podobieństw (pokrewne wątki, typy, charaktery ludzkie) zaznacz podstawową różnicę: Molier tworzy przede wszystkim komedię charakterów, uwagę koncentruje na zbudowaniu pełnych, po­głę­bio­nych psychologicznie postaci, polscy autorzy skupiają się przede wszystkim na zawiłościach intrygi, wokół której „kręci się” świat bohaterów.

 

Zobacz:

https://aleklasa.pl/liceum/praca-domowa-w-liceum/wypracowania-z-baroku/swietoszek-praca-domowa-3

Świętoszek na lekcji

Świętoszek na maturze

Molier Świętoszek

Świętoszek Moliera – określ wymowę utworu oraz rodzaje komizmu