Król Edyp idealny do tematów:

  • różne koncepcje tragizmu w literaturze
  • różne koncepcje życia ludzkiego w literaturze
  • bohaterowie nieszczęśliwi
  • matka – różne ujęcia literackie
  • absurd istnienia
  • zbrodnie i przewinienia tematem literatury
  • cierpienie tematem dzieł literackich
  • władcy i ich dylematy w literaturze
  • fatum, przeznaczenie – ich rola w życiu ludzkim
  • portrety ojców

.

Wskazówki i komentarze

1. Tragizm

Przykład sformułowania tematu:
Różne koncepcje tragizmu w literaturze. Przedstaw na wybranych przykładach.

Podpowiadamy

  • Tragizm Edypa, wynikający z Fatum, zestaw na zasadzie podobieństwa z tragizmem innych postaci z literatury antycznej na przykład Antygony. Na zasadzie kontrastu porównaj tragizm losu Edypa do tragizmu losu Makbeta, którego do złych czynów i nieszczęścia przywiodło nie Fatum, nie wyroki boskie, lecz żądza władzy i namiętności (podobnie było np. z Balladyną).
  • Wreszcie na zasadzie całkowitej odmienności przedstaw tragizm pokolenia Kolumbów – przed­sta­wi­cie­le tego pokolenia giną w okolicznościach pozbawionych patosu – i mówi się o tym bez patosu na przykład w opowiadaniach Borowskiego, w których ludzie (behawioryzm!) zachowują się niekiedy jak zastraszone zwierzęta.

 

2. Życie ludzkie

Przykład sformułowania tematu:
Różne koncepcje życia ludzkiego w literaturze. Omów na wybranych przykładach.

Podpowiadamy

  • W Królu Edypie życie ludzkie jawi się jako zabawka w rękach bogów czy nawet więcej – jako igraszka niezależnego od nich przeznaczenia. Często, jak w życiu Edypa, jest pasmem nieszczęśliwych zbiegów okoliczności, które wiodą ku katastrofie.
  • Koncepcję życia ludzkiego jak absurdu odnajdziemy na przykład w teatrze absurdu. Życie ludzkie pełne ładu i harmonii odnajdziemy w pieśniach i fraszkach Kochanowskiego – człowiek starający się być posłusznym Bogu osiągnie harmonię i życie wieczne.
  • Motyw życia jako teatru – i to beznadziejnego spektaklu, kończącego się śmiercią – odnajdziemy w jednej z fraszek Kochanowskiego, w piosence Stachury, we fragmencie Lalki Bolesława Prusa przed­sta­wia­ją­cym Rzeckiego z marionetkami.

 

3. Bohaterowie nieszczęśliwi

Przykład sformułowania tematu:
Portrety nieszczęśliwych bohaterów. Naszkicuj, opierając się na wybranych utworach literackich.

Podpowiadamy

  • Zdecyduj się na kilku bohaterów i określ, dlaczego byli nieszczęśliwi – na przykład Edyp był nie­szczę­śli­wy, bo popełnił nieświadomie niemoralne czyny, był igraszką w ręku przeznaczenia, ciążyło na nim Fatum.
  • Kreon był nieszczęśliwy jako samotny tyran i dyktator, który w imię swej władzy musiał narazić się na gniew poddanych.
  • Werter był nieszczęśliwy ze względu na to, że poddał się uczuciu, nieszczęśliwej miłości i zbyt za­wie­rzył książkom (podobnie jak Gustaw z IV części Dziadów czy Emma Bovary).
  • Z powodu zbytniego przywiązywania do pieniędzy, wielkiej wady swego charakteru, był nie­szczę­śli­wy główny bohater Skąpca, wiecznie martwiący się o swe pieniądze i nieznający innych wartości ani przyjemności życia, nienawidzony przez innych.
  • Inne przyczyny nieszczęścia to: nadwrażliwość, choroba, silne odczuwanie kruchości i przemijalności życia (np. osoba mówiąca w wierszach Haliny Poświatowskiej), nadmierne zaufanie do własnej osoby, sumienia, próba stanięcia ponad moralnością, pycha (Raskolnikow).

 

4. Matka

Przykład sformułowania tematu:
Literackie portrety matek. Przedstaw kilka z nich.

Podpowiadamy

  • Jokastę, matkę winną kazirodztwa, która nieświadomie dopuściła się złamania tabu, matkę, która miała dzieci z własnym synem, zestawmy z rzymską dostojną matroną, która wychowywała synów w duchu patriotycznym i nawet przygotowywała ich na śmierć dla ojczyzny albo z bliższą nam matką Polką z wiersza Mickiewicza Do matki Polki. Pokażmy też matkę egoistyczną, tyrankę, nieradzącą sobie z własnymi psychicznymi problemami, Różę z Cudzoziemki Kuncewiczowej. Wreszcie pokażmy mat­kę uczącą się dopiero macierzyństwa, nie zawsze na to macierzyństwo przygotowaną (taki obraz odnajdziemy w Przymierzu z dzieckiem Kuncewiczowej czy bardziej współczesnej Polce Manueli Gretkowskiej).
  • Z lekturowych matek możesz wymienić jeszcze nadopiekuńczą i rozedrganą emocjonalnie, ale bardzo poświęcającą się dla dzieci i dbającą o ich edukację Barbarę Niechcicową z Nocy i dni Marii Dą­brow­skiej.
  • Pokaż też matkę piękną i frywolną, niemającą więzi z córką (matka Elżbiety Bieckiej z Granicy Zofii Nałkowskiej).

 

5. Absurd istnienia

Przykład sformułowania tematu:
W jakich utworach pojawia się motyw absurdu istnienia? Omów na wybranych przykładach.

Podpowiadamy

  • Może opisz dramat Becketta Czekając na Godota, pokazujący ludzi bezsensownie na kogoś cze­ka­ją­cych. To swoista parabola ludzkiego, absurdalnego życia – wielu z nas czeka na Boga, śmierć, lepszy los, tak jak bohaterowie sztuki czekają na Godota. Cała przedstawiona rzeczywistość nosi znamiona absurdu.
  • O absurdzie istnienia mowa też w utworze bardziej tradycyjnym, realistycznej powieści, która o dziwo z tak pesymistyczną wymową powstała w epoce pozytywizmu – życie bohaterów Lalki Prusa oka­zu­je się w dużym stopniu bezsensowne: Wokulski poświęca je beznadziejnej miłości do pustej i w dodatku nieuczciwej kobiety, Izabeli. Rzecki żyje mrzonkami, snując plany polityczne, które nie mają szans się ziścić, a żywot nieświadomej, choć pięknej Izabeli przypomina żywot marionetki. Rzecki, ustawiając zabawki na wystawie sklepowej, snuje refleksje na temat bezsensu ludzkiego życia.
  • I wreszcie Proces Kafki – powieść-parabola. Podejmuje motyw śmierci, winy niezawinionej i nie­od­gad­nio­ne­go kresu istnienia człowieka, bezsensownego i niesprawiedliwego.

Pogrupuj utwory według epok i gatunków i staraj się wskazać, czy ukazany bezsens istnienia ma może związek z jakimiś wydarzeniami, tłem czy ideologią epoki.
Król Edyp jawi się tu jako dzieło antyczne, pokazujące, jak absurdalne losy gotuje niekiedy czło­wie­ko­wi przeznaczenie. Jest to zgodne z wiarą starożytnych w istnienie Fatum.

 

6. Zbrodnie i przewinienia

Przykład sformułowania tematu
Opierając się na wybranych utworach literackich i filmowych, pokaż, w jakich kontekstach pojawia się w nich motyw zbrodni i przewinienia.

Podpowiadamy

  • Pogrupuj zbrodnie i przewinienia. Może ze względu na ich przyczyny. Pychą i Babel i Raskolnikow ze Zbrodni i kary. Zbrod­nię popełnia też bohater filmu Allena Wszystko gra, inspirowany lekturą Zbrodni i kary (zbrodnia zaplanowana, inspirowana lekturą, ale też – zbrodnia w imię konformizmu, wygodnictwa, zachowania za wszelką cenę osiągniętej stabilizacji, wynikająca z niemożności pogodzenia marzeń o awansie spo­łecz­nym i spokojnym życiu z ambicjami i namiętnością).
  • Główną przyczyną zbrodni Edypa jest Fatum, Makbeta i jego żony – żądza władzy.

 

7. Cierpienie

Przykład sformułowania tematu
Obrazy ludzkiego cierpienia. Przedstaw na wybranych przykładach z literatury i filmu.

Podpowiadamy

  • Pogrupuj cierpienie według jego źródeł. Cierpi Edyp, bo zyskuje świadomość popełnionych nie­świa­do­mie zbrodni.
  • Cierpi Syzyf, bo ponosi karę za swe winy. Cierpi niewinnie Chrystus, by odkupić winy ludzkości. Cierpią więźniowie w państwach totalitarnych, wkręceni w tryby wielkiej machiny zbrodni systemu (film Ryszarda Bugajskiego Przesłuchanie, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego).

 

8. Władcy

Przykład sformułowania tematu:
Dylematy władców. Omów na wybranych przykładach literackich.

Podpowiadamy

  • Edyp ma dylemat, jak dalej być ojcem i władcą, cieszyć się szacunkiem poddanych, skoro właśnie dowiedział się, że jest winien zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. Choć winy te popełnił nieświadomie. Jest zrozpaczony po śmierci żony i przerażony własną winą, dylemat: czy rządzić dalej w wielkiej hańbie i wstydzie, czy przyjąć pokutę, a może odebrać sobie życie – sam w końcu wymierza sobie karę, czy raczej prosi o jej wymierzenie Kreona. Jego dylemat jest zresztą pozorny – obarczony taką winą, nie mógłby dalej rządzić krajem, nie obawiając się przecieków i kary.
  • Inny dylemat ma Kreon – może pozostać wierny bogom i czuły na prośby Antygony, swej krewnej lub okazać się bezwzględny, ale w swym mniemaniu sprawiedliwy i konsekwentny, trzymający mocno władzę. Wybiera tę drugą możliwość, skazując świadomie na śmierć młodziutką krewną i narzeczoną syna i przyczyniając się do śmierci żony i syna.
  • Wreszcie trzeci dylemat władcy, to dylemat Nerona z Quo vadis: być dobrym królem czy wspaniałym artystą? Wybiera tę drugą możliwość, narażając poddanych na śmierć i biedę – pali Rzym, by stworzyć wspaniałe dzieło inspirowane pożarem i odbudować miasto na zgliszczach. Ten wybór czyni go zbrod­nia­rzem i pokazuje jego miernotę jako poety i człowieka.

 

9. Fatum

Przykład sformułowania tematu
Rola przeznaczenia w życiu człowieka. Ukaż na wybranych przykładach literackich.

Podpowiadamy

  • Fatum ujawnia się zarówno w losach Antygony, jak i Edypa. Także wpływa na losy innych mi­to­lo­gicz­nych bohaterów.
    Należy je pojmować jako potęgę, siłę, której nikt nie jest w stanie się przeciwstawić i która wiedzie bohatera ku katastrofie. W przypadku Edypa tą katastrofą jest ojcobójstwo i kazirodztwo oraz ujaw­nie­nie się tych zbrodni. Edyp robi wszystko, by przeciwdziałać Fatum, bezskutecznie, jego działania i tak obracają się przeciw niemu.
  • Możesz też opowiedzieć o przeznaczeniu w bardziej współczesnych kontekstach. Oleńka i Kmicic, bohaterowie Potopu Sienkiewicza, byli sobie przeznaczeni, jak chciał testament dziada panny i mimo wielu komplikacji, w końcu stanęli na ślubnym kobiercu.
  • Tristan i Izolda byli sobie przeznaczeni, więc paradoksalnie, skoro nie mogli połączyć się za życia, krzew połączył ich groby po śmierci (to bardzo smutna i poruszająca historia).
  • Woody Allen w filmie Jej wysokość Afrodyta także odwołuje się (z przymrużeniem oka) do an­tycz­ne­go przeznaczenia.
  • Przeznaczenie, „wola nieba” na wesoło i bardzo przekornie zostały ukazane w Zemście Fredry. Taka „wola nieba” oznacza dla Rejenta wygodny i korzystny dla niego w danej chwili bieg wypadków, wolą nieba, jest zawsze to, co korzystne dla wyrachowanego obłudnika i świętoszka.

 

10. Ojcowie

Przykład sformułowania tematu:
Portrety ojców w różnych tekstach kultury. Ukaż na wybranych przykładach literackich i filmowych.

Podpowiadamy

  • Podziel ojców na surowych tyranów, ojców skrzywdzonych przez dzieci, ojców winnych zbrodni, których wina waży na całym życiu ich dzieci, wreszcie ojców bezradnych, chorych, bezbronnych, wreszcie ojców – autorytety.
  • Do tych surowych zaliczysz na pewno ojca z filmu Magdaleny Piekorz Pręgi powstałego na podstawie powieści Kuczoka. Ojciec dobry i skrzywdzony przez dzieci to na przykład tytułowy bohater Ojca Goriot Balzaka. Ojciec, którego wina zaważy na całym życiu dzieci, to Edyp (klątwa ciążąca na nim przechodzi też na jego synów i córki). Ojciec chory, bezradny, bezbronny to na przykład pan Orzelski z Nad Niemnem Orzeszkowej.
  • Ojciec autorytet to na przykład bohater liryczny wiersza Czesława Miłosza Ojciec objaśnia, jak sam tytuł wskazuje objaśniający dzieciom świat czy ojciec Salomei Brynickiej z Wiernej rzeki, bohater powstania, skromny szlachcic, patriota, który ginie za ojczyznę.
  • Możesz mnożyć te role. Może ojciec łamiący tabu kazirodztwa i molestujący przybraną lub bio­lo­giczną córkę bądź wdający się w nią w romans? (Volver Almodovara, Dekalog IV Kieślowskiego). Albo ojciec cierpiący, zbolały – biblijny Hiob czy tytułowy bohater Ojca zadżumionych Słowackiego.

 

Zobacz:

Król Edyp na maturze

Król Edyp Sofoklesa

Król Edyp – winny czy niewinny? Oceń tytułowego bohatera tragedii Sofoklesa.

Król Edyp – kartkówka