Jak powstają błędy frazeologiczne?
Oto najczęstsze mechanizmy powstawania błędów frazeologicznych:
Naruszona została łączliwość związku frazeologicznego, jakiś człon został wymieniony, dodany lub zredukowany:
- Wypiłem jednym duszkiem.
Poprawnie: wypiłem duszkiem, co oznacza „szybko, bez przerwy”. - Utopiłby ją w przysłowiowej łyżce wody.
Wystarczy: w łyżce wody, przysłowiowy to, jak nazwa wskazuje, znany z przysłowia. - Jacek Soplica był w gorącej wodzie wykąpany.
Poprawnie: w gorącej wodzie kąpany.
Nieznajomość znaczenia związku frazeologicznego prowadzi do używania go w niewłaściwym kontekście:
- Różnorodność towarów na wystawach sklepowych aż kłuła w oczy przechodniów.
Zamiast: przyciągała uwagę, bo „kłuć w oczy” oznacza „wywoływać zawiść”.
Czasem dochodzi do skrzyżowania dwóch poprawnych konstrukcji, w wyniku czego powstaje nowe połączenie, przeważnie błędne. Taka modyfikacja nazywa się kontaminacją:
- To był koronny dowód.
świadek koronny + najważniejszy dowód - W każdym bądź razie mnie nie będzie.
w każdym razie + bądź co bądź - Dekoracje pełnią rolę pomocniczą.
pełnić funkcję + odgrywać rolę
Jednemu ze składników frazeologizmu zmieniono postać gramatyczną:
- Wspominał o tym z przymrużeniem oczu.
Jedyna poprawna forma: z przymrużeniem oka. - Podniosła im się stopa życia.
Poprawnie: stopa życiowa (przymiotnik). - Jego wystąpienie okazało się języczkiem uwagi.
Zamiast: języczkiem u wagi, czyli rozstrzygające jak metalowa strzałka wagi z szalami (nie rzeczownik, a wyrażenie przyimkowe).
Niektóre frazeologizmy przetrwały w niezmiennej formie od wieków, choć brzmią dziś już nieco archaicznie. Stąd się biorą błędne zastosowania:
- Pretensje kolegi są głosem wołającego na pustyni.
Zamiast: na puszczy, choć i puszcza, i pustynia oznaczają miejsce niezaludnione. - Zrozumiał, bo mądrej głowie dość po słowie.
powinno być: dość dwie słowie; ta forma to pozostałość po historycznej liczbie podwójnej i oznacza „dwa słowa”. - Uważaj, nie można zasypać gruszek w popiele.
Poprawnie: nie zasypiać gruszek w popiele.
Błędne jest też stosowanie zapożyczeń frazeologicznych wtedy, gdy można je zastąpić przejrzystymi i od dawna obecnymi w polszczyźnie frazeologizmami. Takimi kalkami językowymi są w języku polskim zwykle germanizmy i rusycyzmy:
- W pierwszym rzędzie omówimy warunki ogólne.
Zamiast z niemieckiego: in erster Reihe lepiej powiedzieć: przede wszystkim, najpierw, po pierwsze, głównie. - Póki co krakowski klub stara się o dotację z gminy.
Zamiast z ros. poka szto lepiej powiedzieć: na razie, tymczasem. - Ta melodia nadawana była dwa razy pod rząd.
Zamiast z ros. pod riad lepiej powiedzieć: z rzędu, po kolei, jeden po drugim.
Zapamiętaj!
Błędy frazeologiczne – dotyczą niewłaściwych połączeń wyrazowych, bo frazeologia to dział językoznawstwa zajmujący się zasobem wyrażeń i zwrotów charakterystycznych dla danego języka.
Występujące we frazeologizmach wyrazy tracą w związkach swe znaczenie dosłowne na rzecz znaczenia całości. I właśnie nieznajomość tych znaczeń prowadzi do kłopotów poprawnościowych.
Zobacz: