Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
Fragment 31
Edward Stachura
Człowiek człowiekowi
Człowiek człowiekowi wilkiem
Człowiek człowiekowi strykiem
Lecz ty się nie daj zgnębić
Lecz ty się nie daj spętlić
Człowiek człowiekowi szpadą
Człowiek człowiekowi zdradą
Lecz ty się nie daj zgładzić
Lecz ty się nie daj zdradzić (…)
Człowiek człowiekowi łomem
Człowiek człowiekowi gromem
Lecz ty się nie daj zgłuszyć
Lecz ty się nie daj skruszyć
Człowiek człowiekowi wilkiem
Lecz ty się nie daj zwilczyć
Człowiek człowiekowi bliźnim
Z bliźnim się możesz zabliźnić
Pytania:
- Przedstaw sytuację komunikacyjną wiersza.
- W jaki sposób zbudowana jest atmosfera wiersza?
- W jaki sposób podmiot łamie powtarzalność kolejnych strof?
- Co oznacza “zabliźnić się”? Jak zinterpretujesz ostatni wers?
- Jakie przesłanie niesie ostatnia strofa?
Odpowiedzi:
1. Podmiot liryczny nie ujawnia się bezpośrednio, nie mówi o sobie w pierwszej osobie liczby pojedynczej. To nadawca ukryty – mentor. Odbiorca natomiast jest określony: to “ty” liryczne (“ty się nie daj…”). Mamy do czynienia z rodzajem liryki pośredniej.
2. Wiersz zbudowany jest na powtarzających się zwrotach i elementach wiersza. W każdej strofie dwie pierwsze linijki zaczynają się od słów: “człowiek człowiekowi…”, a dwie ostatnie “lecz ty się nie daj…”. Rzeczowniki znajdujące się na końcu każdej z dwóch pierwszych linijek znajdują swoją parę na zasadzie opozycji w czasownikach w dwóch ostatnich wersach strof (np.: zdradą – zdradzić; szpadą – zgładzić, łomem – zgłuszyć). Dopiero w ostatniej strofie, choć zbudowanej z tych samych zwrotów, dochodzi do zaburzenia idealnego układu.
3. Ostatnia strofa, choć zbudowana z tych samych zwrotów, co wszystkie poprzednie, zaburza porządek występowania słów i ich określeń – przestróg. Co więcej, pojawia się znów określenie użyte w pierwszej strofie “człowiek człowiekowi wilkiem”. Na początku wiersza podmiot ostrzegał jednak przed tym, by nie dać się “zgnębić”, w ostatniej punkt ciężkości zostaje położony na wymiar osobisty słuchającego “nie daj się zwilczyć” – co znaczy: nie bądź taki, jak inni.
4. Ostatni wers ostatniej strofy daje odbiorcy nadzieję, że można coś zrobić, obronić się nawet w tak beznadziejnej sytuacji. Słowo “zabliźnić” oznacza (wg Słownika języka polskiego): “powodować, aby miejsca skaleczone, rany itp. ulegały zasklepieniu; goić, leczyć”, a “zabliźnić się”: “o ranach, skaleczeniach: ulegać zabliźnieniu, pokryciu nową tkanką”. Tak rozumiejąc słowo, ostatni wers: “Z bliźnim się możesz zabliźnić” pokazuje, że mając wokół siebie ludzi, którzy jak ty się bronią, można wspólnymi siłami zagoić w sobie rany zadane nam przez innych. Oczywiście, można ten wers czytać jako grę słowem zabliźnić się: połączyć, zlepić, pokryć nową tkanką.
5. Ostatnia strofa daje przesłanie optymistyczne. Wreszcie nawał złych rzeczy, które mogą człowieka spotkać, zostaje przełamany, bo pojawia się “bliźni”, dzięki któremu wspólnymi siłami można wyjść z opresji. Jeżeli tylko człowiek nie stanie się taki jak “inni”.
Zobacz: