Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
Fragment 27
Stanisław Grochowiak
Mobile
O, zejdź mi w sonet – jest sztywny
i złoty,
Jakby to Calder ciął wiatr i listki;
Rękę przesuniesz, a zmieni się
wszystki,
Nowe utworzy dla Ciebie ogrody. (…)
Kroczysz przez sonet – przez kroje
blaszane,
A one zawsze zwrócone w twą stronę
Piją energię z twych lekkich
oddechów…
Bo to są wizje zaledwie nazwane,
Bo są to formy nieledwie znaczone;
Tyle umieją – co zginąć
w pośpiechu…
Pytania:
- Określ sytuację komunikacyjną wiersza.
- Sprawdź w encyklopedii, kto to był Calder. Jak rozumieć pojawienie się w wierszu tego artysty?
- Jak zbudowana jest analogia między poezją a rzeźbieniem?
- W jaki sposób podmiot liryczny mówi o miłości?
- Jak przedstawiona jest rola poezji w wierszu?
Odpowiedzi:
1 Wiersz Grochowiaka to przykład liryki miłosnej. Mamy tu do czynienia z liryką bezpośrednią, w której podmiot ujawnia swe liryczne “ja” w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Adresatem jest kobieta – obiekt miłości podmiotu.
2. Aleksander Calder (1898 – 1976) to słynny amerykański rzeźbiarz, tworzący kompozycje abstrakcyjne, głównie metalowe. Tworzył struktury ruchome, zwane mobilami, i statyczne – stabile. Znając dorobek twórczy Caldera, łatwiej zinterpretować wiersz. Rzeźby mobile to rzeźby ruchome, komponowane przeważnie z płytek, kulek, drutów, prętów metalowych poruszane mechanicznie lub przez naturalny ruch powietrza. Grochowiak w wierszu nawiązuje więc do twórczości Caldera, by w ten sposób porównać uczucia i związaną z nimi twórczość do rzeźb tworzonych przez amerykańskiego artystę.
3. Wiedząc już, kto to był i na czym polegała twórczość Caldera – łatwiej zrozumieć nam pojawiające się w wierszu analogie między rzeźbą – blaszaną, sztywną, ale jednocześnie reagującą na podmuchy wiatru i sprawiającą wrażenie lekkiej konstrukcji. Używając określeń idealnie pasujących do tworów Caldera, podmiot mówi o sonecie, który chce napisać dla swej ukochanej. Poezja – jak blacha w twórczości rzeźbiarza – reaguje na najmniejsze poruszenie ze strony ukochanej podmiotu. Pod jej wpływem zmienia się i kształtuje. Poezja – jak materiał rzeźbiarski – jest w stanie stworzyć “nowe ogrody”, specjalnie dla i pod wpływem adresata słów.
4. Choć w cytowanym fragmencie nie pada słowo “miłość”, łatwo z kontekstu odczytać, że cały wiersz podporządkowany jest nadrzędnej idei uczucia, które potrafi zmienić świat i sprawić, że staje się on otwarty i zależny od pragnień, zachowania, przychylności ukochanej osoby. Jednocześnie miłość u Grochowiaka jest czymś enigmatycznym, podlegającym zmianom, czymś, co trudno jest uchwycić i sklasyfikować. Dlatego też do jej opisania używa porównania z ruchomą rzeźbą Caldera, której kształty, a przez to i znaczenia zmieniają się pod wpływem ruchu powietrza, podmuchu wiatru, oświetlenia. Tak samo nieuchwytna i trudna do opisania jest miłość.
5. Poezja w wierszu Grochowiaka ma moc zatrzymania nieuchwytnej chwili, opisania uczucia, które nie daje się określić, emocji, które są “formą nieledwie naznaczoną”. Dlatego podmiot liryczny prosi: “zejdź mi w sonet”. Utwór jest czymś niezmiennym, czymś, co pozostaje, nawet gdy zmienia się sposób odczuwania, zależny od okoliczności, stanu ducha itd. Jednocześnie za pomocą poezji właśnie można oddać całą gamę uczuć, opisać ukochaną osobę. Poezja jest rodzajem twórczości – tak jak rzeźba operująca materią, tak poezja operuje słowem.
Zobacz: