N

Narracja przezroczysta

Narracja przezroczysta – najczęściej stosowana w tradycyjnych, realistycznych dziełach. To narracja, która przypomina szklany, przezroczysty ekran – umożliwia nam wgląd do świata powieści, lecz niczym go ani nie zabarwia, ani nie zakłóca. Jest tylko przekaźnikiem.

Nouveau roman

Nouveau roman – tzw. ,,nowa powieść”, to nowatorska koncepcja powieści. Nowa powieść jest pomysłem lat 50-60 ubiegłego wieku, a zrodziła się we Francji. Inaczej: powieść awangardowa albo nawet antypowieść. ,,Anty” – bo zaprzecza normom tradycyjnej powieści. Nie ma w niej klasycznych powiązań przyczyny i skutku, komentarza, przepełniona jest absurdalnymi i groteskowymi wydarzeniami. Świat, który przedstawia, to świat przefiltrowany przez spojrzenie bohatera. Patrzymy jego oczyma, jego wyobraźnią, czasem przez sen. Natomiast bohater dopiero poznaje, bada

NEOLOGIZM

Neologizm – jest to nowo wprowadzona do języka jednostka. Dzielimy je na słowotwórcze (np. wieżowiec – budynek wysoki jak wieża), znaczeniowe, czyli neosemantyzmy (np. mysz – część komputera), frazeologiczne (np. zielone światło – otwarcie możliwości rozwoju). Obok takich „zwykłych” neologizmów powstają neologizmy artystyczne tworzone przez literatów, a ich funkcją jest wywołanie wrażeń estetycznych, przekazanie osobistej, odautorskiej wizji świata; czasem żart i ironia. Bolesław Leśmian stworzył mnóstwo takich neologizmów, np. pólbabek,

NADREALIZM

NADREALIZM – inaczej surrealizm. Jest to nowatorski kierunek w literaturze i sztuce XX wieku, który rozkwitł i ukształtował się po I wojnie światowej. W procesie rozwoju literatury i filozofii bywały dotąd różne prądy odbiegające od realizmu np. → irracjonalizm lub → fantastyka. Nadrealizm jest czymś jeszcze innym. Nakazuje sztuce ukazywać głębsze pokłady psychiki ludzkiej, sięgać do podświadomości, ujawniać zjawy senne, tworzyć obrazy wyjęte z półsnu, poezję halucynacyjną. W tej koncepcji

NATURA

NATURA – stała się jednym z pojęć hasłowych klasycyzmu. Twórcy tego prądu, zwracając się ku osiągnięciom starożytnych, przejęli pogląd Arystotelesa dotyczący natury jako wartości stałej, posiadającej odwieczne, powtarzalne prawa, niezachwiany, odwieczny porządek, jako centrum istniejącego świata. Natura w tym ujęciu stała się pewnym punktem odniesienia i miarą wartości: np. podstawowe prawa człowieka i jego dążenie do szczęścia uznawano za zgodne z naturą. Teoretykiem „natury” był słynny myśliciel francuski Jean Jaques

NATURALIZM

NATURALIZM – bardzo ważny kierunek literacki ukształtowany we Francji, w II połowie XIX wieku, wywodzący się z twórczości Gustawa Flauberta i filozofii pozytywistycznej Hipolita Taine’a („Sztuka to produkt rasy, środowiska i historii”), wpływ na niego miał też rozwój nauk biologicznych (teorii Darwina), lecz jego głównym twórcą i teoretykiem, tzw. „ojcem naturalizmu” był Emil Zola. Założenia naturalizmu: literatura musi być obiektywna; ma przedstawiać typowe zjawiska, które rozgrywają się w określonym czasie, i bohaterów reprezentatywnych

NEOKLASYCYZM

NEOKLASYCYZM – termin ten stosowano w poezji wielokrotnie, określając nim różne „fazy” nawrotu klasycznych wartości i nawiązań do tradycji. W Europie XX wieku, jeszcze przed II wojną światową, nazwę neoklasycyzm stosowano do nurtu w poezji francuskiej, którego przywódcą duchowym i pierwszym poetą był Paul Valéry. Zamierzał on połączyć osiągnięcia symbolizmu z wielką tradycją poezji francuskiej a formę poematów pragnął oprzeć o klasyczne wzorce. W literaturze polskiej termin neoklasycyzm kojarzy się

NEOROMANTYZM

NEOROMANTYZM– jedna z nazw epoki Młodej Polski, obok → dekadentyzmu, → modernizmu, → symbolizmu. Jest to nazwa, która podkreśla i eksponuje związek tej epoki z romantyzmem. Obserwując literaturę modernizmu, rzeczywiście można takie „pokrewieństwo” obu okresów udowodnić. Nawiązanie twórców Młodej Polski do romantyzmu przejawia się w: zainteresowaniu twórczością i uznaniu za „wieszczów” Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, nawiązaniu do centralnych motywów tematycznych, podejmowanych przez romantyzm: np. sprawa narodowo-wyzwoleńcza czy kwestie związane z

NIHILIZM

NIHILIZM – postawa człowieka, który odrzuca wszelkie normy i zasady przyjęte w społeczeństwie, depcze wartości religijne, kulturowe, społeczne – nie uznaje nic (nihil = nic). Postawę i pojęcie przywołuje filozofia dekadentyzmu, podejmują ten temat poeci, można też znaleźć wiele wspólnego między nihilizmem a dekadenckim poczuciem beznadziejności i schyłkowości na świecie, gdzie wszystko jest „nic nie warte”. Wiersz-wykładnia nihilizmu to Nie wierzę w nic Kazimierza Przerwy Tetmajera, utwór, w którym podmiot

NIRWANA

NIRWANA – niebyt, jest to „stan nieistnienia”, poczucie szczęśliwości, uśpienie ciała, chwilowe unicestwienie się wobec świata. Termin pochodzi z filozofii buddyzmu, lecz karierę ogromną zrobił w epoce dekadentyzmu. W dobie totalnego pesymizmu, poczucia schyłkowości, wśród dróg wyjścia, oderwania się, lekarstw na zło świata, poeci widzieli m.in. sztukę, naturę i właśnie pogrążenie się w nirwanie – nieistnienie.

NIETZSCHEANIZM

NIETZSCHEANIZM – prąd myślowy w filozofii i literaturze, który ukształtował się pod wpływem poglądów Friedricha Nietzschego (II połowa XIX w.). Nietzsche głosił pogardę dla słabości, bierności i pesymizmu, postulował konieczność przewartościowania wszystkich wartości – w tym ideałów humanitaryzmu, altruizmu itp., na rzecz popierania siły, energii, mocy wybitnych jednostek. Stworzył on pojęcie „nadczłowieka” – czyli właśnie wspaniałej, twórczej indywidualności, która powinna wpływać na losy świata. Do koncepcji tej odwołał się w

NOUVEAU ROMAN

NOUVEAU ROMAN – inaczej „nowa powieść” lub „antypowieść”. Jest to nowatorski gatunek w zakresie rozwoju powieści, ukształtowany na początku lat 50. naszego wieku. Pomysł stworzenia „nowej powieści” opiera się na odrzuceniu starych kanonów tego gatunku. Cechy nouveau roman: nie naśladuje świata rzeczywistego, nie uznaje granic między tym co na pewno wiemy o świecie, a co wyobraża sobie bohater – raczej znajdziemy tu wyobrażenie bohatera, opisuje zjawiska przez pryzmat „widzenia” postaci,

NOWA FALA

Nowa Fala, zwana też Pokoleniem ‘68 – formacja poetycka, której manifestami były eseje Stanisława Barańczaka Ironia i harmonia, Nieufni i zadufani oraz Świat nie przedstawiony Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego. Poeci Nowej Fali chcieli zabierać głos w ważnych sprawach społecznych, krytykowali literaturę niezaangażowaną, rozbijali schematy nowomowy: klisze gazetowo-telewizyjne, wykorzystując doświadczenia poetów lingwistów. Nawiązywali do codziennej, szarej rzeczywistości: szarych sklepów, bloków i kolejek (tytuł zbiorku Zagajewskiego Sklepy mięsne). Główni przedstawiciele nurtu:

NOWELA

NOWELA – gatunek literacki, prozatorski, o ściśle skondensowanej akcji, należący do epiki. Nowele są krótkie, pozbawione komentarzy, refleksji autorskich, wielkiej ilości bohaterów czy panoramicznego ujęcia świata. Na plan pierwszy noweli wysuwa się akcja, punkt kulminacyjny i pointa, często także ośrodek kompozycyjny (porównaj → „teoria sokoła”). Od powieści różni się przejrzystą, prostą kompozycją, zaś od opowiadania bardziej spójną formą. Nowela nie ma wątków pobocznych ani epizodów niezwiązanych z akcją. Najbardziej znane nowele