Zaimek

Zaimek – samodzielna, odmienna część mowy

Odpowiada na pytania

• kto? co?
• czyj?
• jaki?
• który?

Przykłady:

• ja, ona, oni,
• mój, wasz, twój,
• żaden, wszyscy,
• się, ten, tamten

Funkcja

Zastępowanie innych części mowy w zdaniu

• rzeczownika
• przymiotnika
• liczebnika
• przysłówka

Przykłady:

• Jurek jest moim bratem. On jest kochany.
• Masz ładną bluzkę. Chciałabym mieć taką.
• Wzięłam na wycieczkę 100 zł. Nie wiem, czy tyle mi wystarczy.
• Mieszkam blisko. Tam, za rogiem.

 

Zaimki pełnią bardzo ważną funkcję, ponieważ dzięki nim unikamy powtórzeń wyrazów w bliskim sąsiedztwie oraz skracamy naszą wypowiedź, np. zamiast:

– Bardzo lubię Przemka. Przemek jest moim najlepszym kolegą. Na Przemku zawsze mogę polegać.
Powiemy:
– Bardzo lubię Przemka. On jest moim najlepszym kolegą. Na nim zawsze mogę polegać.

 

Niektóre zaimki mogą mieć krótszą i dłuższą formę

• mi – mnie,
• ci – tobie,
• mu – jemu/niemu,
• cię – ciebie,
• jej – niej.

Dłuższych form zaimków używamy:

• Na początku zdania,
  – Jemu podoba się Milena.
  – Mnie nie zależy na tym, a jemu?

• Na końcu zdania – wtedy gdy na zaimek ma padać silny akcent logiczny.
  – Wyświadczył przysługę mnie. (w domyśle – nie tobie, nie jemu)

• W przeciwstawieniach,
  – Pożyczę rower tobie, a nie jemu.

• Gdy zaimek występuje samodzielnie, np. jako odpowiedź na pytanie
  – Kogo nie było wczoraj w szkole?
  – Jego.

• W połączeniu z przyimkami,
  – Do ciebie nie mam żalu.
  – Wieczorem wybieram się do niego.

Formy skrócone stosujemy natomiast w środku zdania i na jego końcu.
– Wczoraj mi o tym powiedział.
– Powinieneś go uprzedzić.

• Niepoprawne jest stosowanie długiej formy zaimków bezpośrednio po czasownikach, np. –
  – Przyniosłam tobie lekturę.

• Kiedy mamy wskazać na rzeczownik rodzaju żeńskiego, zawsze używamy zaimka tę.
  – Pożycz mi tę książkę.
  – Na dyskotece widziałam tę koleżankę.

• W odniesieniu do rzeczowników rodzaju nijakiego używamy zaimka to,
  – Umyłam to okno

Podziały zaimków

Podział I – ze względu na część mowy, którą zastępują

zaimki rzeczowne

• zastępują rzeczowniki,
• w zdaniu występują w roli podmiotu lub dopełnienia,
• odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.
• odpowiadają na pytanie:kto?, co?
  – ja, my, nikt, ktokolwiek, ktoś, coś, cokolwiek, nic
  – Igor nie pojechał na wycieczkę w góry.
  – Czy on nie lubi górskich krajobrazów?
  

zaimki przymiotne

• zastępują przymiotniki,
• w zdaniu najczęściej są przydawkami,
• odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje,
• odpowiadają na pytanie:
  • jaki?, jaka?, jakie?
    – taki, swój, jakiś, żaden, nijaki, wszelki
    – Masz ładną sukienkę. Chciałabym mieć taką. (sukienkę)
  • który?, która?, które?
    – ten, tamta, którykolwiek,
  • czyj?, czyja?, czyje?, kogo?
    – mój, twój, jego, jej, wasz, ich

zaimki liczebne

• zastępują liczebniki,
• w zdaniu pełnią funkcje przydawek,
• odmieniają się przez przypadki i rodzaje
  
• odpowiadają na pytanie:
  ile?, ilu?
  – tyle, wszystko, ileś, tyle
  – Madziu, musisz pożyczyć mi dwa złote. – Tylko tyle?
  

zaimki przysłowne

• zastępują przysłówki,
• w zdaniu występują w roli okoliczników,

Uwaga – zaimki przysłowne są nieodmienne (ponieważ przysłówek jest nieodmienną częścią mowy)

• odpowiadają na pytanie:
  jak? – jakoś, tak
  kiedy? – wtedy, kiedykolwiek, kiedyś, nigdy, zawsze
  gdzie? – tu, tutaj, tam, wszędzie, gdziekolwiek, gdzieś, nigdzie
  skąd? – stamtąd, stąd
  dokąd? – tam, dokądkolwiek, dotąd
  którędy? – tamtędy
  – W ferie byłem w górach. Było wtedy mnóstwo śniegu.
  – Lubię Tatry. Tam jest tak uroczo.
  – Przyszedł stamtąd. Tutaj nie ma grzybów.

 

Podział II – ze względu na znaczenie:

• zaimki osobowe
  
  • Wskazują na osobę, o której była mowa wcześniej (ja, mnie, ty, tobie, my, nam, wy, wam)
    – Zaprosiłam Marka.
    – On umie grać na gitarze.

• zaimki dzierżawcze
  • Informują o tym do kogo? lub do czego? ktoś lub coś należy
    – swój, nasz, wasz, jej, wasz
    – Monika idzie z Anią i Wojtkiem, czyli ze swoimi przyjaciółmi.

• zaimki wskazujące
  • Wskazują na osobę, rzecz, cechę, miejsce, ilość wskazane gestem lub na osobę, rzecz, cechę, miejsce, o których wcześniej była mowa
    – tam, tutaj, ów, ten, tamten, dotąd, tędy, wtedy
    – Który z nich to kolega Tomka? – Tamten.
    – Wydaje się być miły. – Na pewno jest taki.

• zaimek zwrotny
  • Służy do tworzenia czasowników zwrotnych oraz wypowiedzi bezpodmiotowych przy pomocy: się, siebie, sobą.
    • myć się, czesać się,
    • uśmiechać się,
    • robić sobie,
    • mówi się,
    • ściemnia się

• zaimki pytające
  • Służą do tworzenia pytań.
  • Odnoszą się do osoby lub rzeczy, o którą pytamy.
    kto?, co? – Kto idzie z nami?
    jaki?, jaka?, jakie? – Jaka jest cecha tego metalu?
    który?, która?, które? – Którym pociągiem odjeżdżamy?
    czyj?, czyja?, czyje? – Czyj to zegarek?
    ile?, ilu? – Ile mamy czasu?

• zaimki względne
  • Służą do łączenia zdań podrzędnych z nadrzędnymi (zawsze stawiamy przed nimi przecinek).
    – Mamy tyle czasu, ile potrzebujemy.
    – Odjeżdżamy pociągiem, który właśnie wjeżdża na peron.
    
  • Odpowiadają na pytania:
    kto?, co?,
    jaki?, jaka?, jakie?,
    który?, która?, które?,
    czyj?, czyja?, czyje?,
    ile?, ilu?, jak?,
    gdzie?, kiedy?

• zaimki nieokreślone
  • Wskazują na osobę, przedmiot, miejsce, cechę, które nie są dokładnie określone.
    – jakiś, cokolwiek, gdzieś, ktoś, coś
    – Ktoś coś kiedyś mi powiedział na twój temat.
    
  • Uwaga! większość zaimków nieokreślonych poznamy po cząstce -ś lub -kolwiek, np.:
    jakiś, czyjś, gdzieś, ktokolwiek, cokolwiek, gdziekolwiek, jakkolwiek

• zaimki przeczące
  • nikt, nic, niczyj, żaden, nigdy, nigdzie, donikąd

• upowszechniające (uogólniające)
  • każdy, wszyscy, wszelki, zawsze, wszędzie, zewsząd, wszystko, nic
    Zaimki upowszechniające faktycznie – uogólniają.
    – Wszystko albo nic,
    – Wszędzie albo nigdzie.

• Wzmacniające
  • sam, sama, samo, sami
    Ja sam wam o tym powiedziałem.
    Ona sama to zrobiła.

 

	Odmiana zaimka osobowych: ja, ty, my, wy
	liczba pojedyncza		liczba mnoga
M. D. C. B. N. Msc.	ja mnie mnie, mi mnie mną mnie	ty ciebie tobie, ci ciebie, cię tobą tobie	my nas nam nas nami nas	wy was wam was wami was

 

	Odmiana zaimka osobowych: on, ona, ono, oni, one
	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki	rodzaj męskoosobowy	rodzaj niemęskoosobowy
M. D. C. B. N. Msc.	on jego, niego, go jemu, niemu, mu jego, niego, go nim (o) nim	ona jej, niej jej, niej ją, nią nią (o) niej	ono jego, niego, go jemu, niemu, mu je, nie nim (o) nim	oni ich, nich im, nim ich, nich nimi (o) nich	one ich, nich im, nim je, nie nimi (o) nich

 

	Odmiana zaimka osobowych: taki, który
	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki	rodzaj męskoosobowy	rodzaj niemęskoosobowy
M. D. C. B. N. Msc.	taki, który takiego, którego takiemu, któremu takiego, kterego takim, którym (o) takim, którym	taka, która takiej, której takiej, której taką, która takiej, której takiej, której	takie, które takiego, którego takiemu, któremu takie, które taką, którą takim, którym	tacy, którzy takich, których takim, którym takich, których takimi, którymi (o) takich, których	takie, które takich, których takim, którym takie, które takimi, którymi (o) takich, których

 

	Odmiana zaimków osobowych: ten, ta, to
	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki	rodzaj męskoosobowy	rodzaj niemęskoosobowy
M. D. C. B. N. Msc.	ten tego temu tego/ten tym (o) tym	ta tej tej tę tej (o) tej	to tego temu to tym (o) tym	ci tych tym tych tymi (o) tych	te tych tym te tymi (o) tych

W zdaniu zaimek może pełnić funkcję:

• podmiotu– Ona jest bardzo cierpliwą osobą.
  – O tym wydarzeniu nie będą wiedzieć nawet oni.
  – Nie było jej dzisiaj na zajęciach.
  – Czy to prawda, że oni byli winni całemu zajściu?
  – Każdy może zostać bohaterem.
  – Ktoś zapomniał zamknąć drzwi.
  – Cokolwiek się stanie i tak jesteśmy zwycięzcami.
  

• dopełnienia– Pocieszam się, że mogło skończyć się gorzej.
  – Podaj mu klucze.
  – Zaproście ich na imprezę.
  – Myślimy o was.
  – Czego potrzebujesz?

• przydawki– Żaden plan nie okazał się dobry.
  – Którykolwiek chłopiec okaże się winny, poniesie karę.
  – Wszelki wysiłek był daremny.
  – Nie podoba mi się ten obraz.
  – W taki sposób osiągnął sukces.
  – W czasach liceum był moim przyjacielem.
  – Przypatruje się swojemu odbiciu.

• okolicznika– Wszędzie was szukaliśmy.
  – Pójdźmy tamtędy.
  – Nigdy nie potrafiłeś dobrze rysować.
  – Powiedz to tak, jakbyś był tego pewny.
  – Kiedykolwiek pomyślę o Ance, mam wyrzuty sumienia.

Zadanie

Podane zaimki podziel według dwóch kryteriów:

• ze względu na to, jaką część mowy zastępują w zdaniu
• ze względu na znaczenie

my, kto, ile?, tyle, tamten, kiedy?, nikt, tam, wasz, jaki, co, ktoś

Podział…

ze względu na to, jaką część mowy zastępują w zdaniu

• rzeczowne: my, kto, nikt, co, ktoś
• przymiotne: tamten, wasz, jaki
• liczebne: ile, tyle
• przysłowne: kiedy, tam

ze względu na znaczenie

• osobowe: my
• wskazujące: tamten, tam, tyle
• pytające: ile?, kiedy?
• względne: kto, co, jaki
• przeczące: nikt
• nieokreślone: ktoś
• dzierżawcze: wasz

Zobacz:

Zaimek TEST

Części mowy. Podstawowe informacje. (ćwiczenia)

Części mowy – powtórka

Fleksja

Fleksja TEST