W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostawała modna. Nowa, optymistyczna epoka propagowała nowe wzorce osobowe, ideały godne naśladowania. Nie są to już średniowieczne posągi rycerza, władcy i świętego.
- Oto Mikołaj Rej proponuje wzór poczciwego ziemianina, poucza, jakie życie powinien wieść szlachcic ziemski, gospodarz majętności.
- Wskazówki zawarte są w Żywocie człowieka poczciwego, a wzorowy ziemianin żyje spokojnie, dopatrując dobytku, rozkoszując się darami natury w każdej porze roku, dbając o harmonię, wypełnianie obowiązków i rozrywki. Nie jest zbyt uczony, lecz spokojny, szczęśliwy, niestraszna mu ani starość, ani śmierć. Cechują go gospodarność, zapobiegliwość, umiar, cnotliwe życie według rozumu i w bliskości z naturą.
- Podobnie sielska wizja ziemianina wrysowana jest w Pieśń świętojańską o sobótce Kochanowskiego, a nawet w Żeńcach Szymona Szymonowica, w pieśń Pietruchy.
- Inny wzór to idealny dworzanin. Wizerunek taki propaguje Łukasz Górnicki w dziele pt. Dworzanin polski, napisanym na wzór włoskiego Il Cortegiano. W willi biskupa Maciejowskiego schodzą się dworzanie i debatują. Są to mężczyźni, którzy ustalają następujący wzór. Idealny dworzanin to człowiek rycerski, szanujący swoje szlachectwo, wykształcony, dbały o wytworne maniery i piękno mowy, a także znający sztukę i muzykę.
- Wśród wzorców propagowanych przez literaturę renesansu możemy także wyróżnić ideał patrioty. Obywatel spełniający swoje powinności wobec państwa, kochający ojczyznę, stawiający jej dobro ponad prywatę, nie żałujący jej swego starania, dóbr, a w końcu życia – taki ideał wrysowany jest w patriotyczne pieśni Jana Kochanowskiego, w dzieła Andrzeja Frycza Modrzewskiego, w Kazania sejmowe Piotra Skargi. Literackim wcieleniem wzoru patrioty jest przede wszystkim Antenor z Odprawy posłów greckich.
- Pozostał jeszcze jeden wzorzec – bardzo charakterystyczny, typ renesansowego twórcy (poeta doctus). Taka jednostka nie ogranicza się tylko do jednej dziedziny tworzenia, jest to człowiek wszechstronny, oprócz talentu posiada rozległą wiedzę, wykształcenie, znajomość języków. Ideał taki własną biografią realizują renesansowi twórcy, tacy jak: Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Sęp-Szarzyński i inni.
Podsumujmy:
Wzorce parenetyczne renesansu to:
- wzorowy ziemianin,
- idealny dworzanin,
- prawdziwy patriota,
- poeta doctus.
Uwaga
Dworzanin polski Łukasza Górnickiego jest doskonałym przykładem renesansowej literatury parenetycznej. Pamiętajmy, że jest to dzieło wzorowane na włoskim Il Cortegiano, właściwie przeróbka na potrzeby polskie, nasz autor bowiem eksponuje fragmenty dydaktyczne. Są natomiast takie części włoskiego dzieła, które całkiem pominął. Na przykład pouczenia dotyczące dwornej pani. Mistrz Castiglione przedstawił wzorzec renesansowej damy: oczytanej, wykształconej, wiodącej prym wśród towarzystwa… Zapewne pięknej i modnie odzianej. Tymczasem Łukasz Górnicki kwituje rzecz z pogardą, mówiąc, że Polki od Włoszek głupsze i porad takich nie potrzebują. „Bo ani nasze Polki są tak uczone jako Włoszki, ani drugich rzeczy, które owdzie są, cirpieć by ich uszy mogły”. Owszem udziela kobietom kilku porad: nie odzywać się, nie stroić, pokorną być, tkwić u boku małżonka, a tańczyć jeno dla obowiązku. Dworzanin tymczasem mówić powinien dużo i wytwornie (unikając barbaryzmów), znać liczne języki, grać na lutni, śpiewać, grać w kości i karty, umiejętnie sypać dowcipami (ale nie na temat „poczciwości” białych głów). Zresztą wiele anegdot zamieszczanych we włoskim oryginale Górnicki także powyrzucał. Jeśli zaś komuś nie odpowiadają powyższe wskazówki, pocieszę, że w XVI-wiecznej Polsce dzieło to wcale nie zyskało wielkiej popularności. Szlachcie o wiele bardziej podobał się wzór nakreślony przez Reja w Żywocie człowieka poczciwego!
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c160-renesans/najwazniejsze-tematy-renesansowej-literatury
Żywot człowieka poćciwego Mikołaja Reja ukazuje wizerunek wzorowego ziemianina. Scharakteryzuj go.