Przegląd bohaterów literackich

Przegląd bohaterów literackich

Zestawienie tabelaryczne

Antygona
Dane bohatera	Córka Edypa, potomkini obciążonego klątwą bogów rodu Labdakidów
Epoka, adres literacki	Antyk Sofokles: tragedia Antygona
Problem, decyzja, czyn	Przeciwstawia się rozkazowi króla Kreona i grzebie zwłoki brata Polinejka, uznanego za zdrajcę. Jej racje: obowiązek siostry, prawo religii, prawa jednostki, siła uczucia przeciw bezduszności prawa i władzy.
Cechy charakteru	Stanowcza, odważna, wierna swoim zasadom, religijna, wierna uczuciom, zbuntowana wobec władzy, samodzielna.
Finał biografii	Skazano ją na śmierć głodową przez zamurowanie, zanim to uczyniono, popełniła samobójstwo.
Rola w literaturze	Pozostała symbolem wiernej siostry, zbuntowanej przeciw bezdusznej władzy jednostki.

Kreon
Dane bohatera	Król Teb, objął władzę po śmierci braci Antygony
Epoka, adres literacki	Antyk Sofokles: tragedia Antygona
Problem, decyzja, czyn	Podejmuje decyzję o ukaraniu Polinejka, potem skazuje na śmierć nieznanego buntownika, który wbrew zakazowi pochował zwłoki. Gdy okazuje się nim Antygona, utrzymuje rozkaz w mocy. W końcu próbuje uratować Antygonę, ale jest już za późno.
Cechy charakteru	Zdecydowany, uparty, nieprzejednany, konsekwentny, wierny prawu i autorytetowi władzy.
Finał biografii	Pozostaje osamotniony: samobójstwo popełniają: żona Kreona i jego syn.
Rola w literaturze	Przywoływany jako przykład władcy stawiającego na czele wartości państwo i autorytet władzy. Przykład bohatera tragicznego, który musi wybierać pomiędzy uczuciami a prawem.

Odyseusz
Dane bohatera	Król Itaki, uczestnik wojny trojańskiej
Epoka, adres literacki	Antyk Homer: eposy Odyseja, Iliada
Problem, decyzja, czyn	W czasie wojny trojańskiej, a potem dziesięcioletniej tułaczki po morzach wykazuje się zaradnością i inteligencją. Dowodzi, że człowiek potrafi pokonać niebezpieczeństwa i przeciwności losu. Jeden z jego najlepszych pomysłów to koń trojański, który pozwolił pokonać Troję.
Cechy charakteru	Sprytny, przebiegły, inteligentny, odważny, ciekawy świata.
Finał biografii	Po wielu perypetiach przybywa do Itaki, gdzie oczekiwała go wierna Penelopa. Zginie z ręki syna Telegona, ktrego urodziła mu czarodziejka Kirke.
Rola w literaturze	Jest symbolem podróżnika tęskniącego do ojczyzny, Itaki. Jest też w literaturze uosobieniem sprytu, pomysłowości, możliwości ludzkiego rozumu.

Rycerz Roland
Dane bohatera	Hrabia, zaufany rycerz króla Karola Wielkiego
Epoka, adres literacki	Średniowiecze Pieśń o Rolandzie – anonimowa La chanson de Roland
Problem, decyzja, czyn	Do końca bitwy z Saracenami, wiedziony wygórowanym poczuciem honoru, nie chce zadąć w róg, by przywołać pomoc. W rezultacie prawie wszyscy jego towarzysze giną. Dopiero na widok klęski decyduje się użyć rogu, ale jest już za późno. Czy to rycerska zasada, czy już obsesja i brak odpowiedzialności?
Cechy charakteru	Honorowy rycerz, wierny kodeksowi swojego stanu. Odważny, mężny w walce, pobożny, wierny królowi Karolowi, wierny w przyjaźni, dumny, porywczego usposobienia.
Finał biografii	Sam Roland także zginął w końcu bitwy. Śmierć rycerza na wzgórzu opisana jest bardzo dokładnie, obfituje w symbole, kreowana jest na podobieństwo śmierci Chrystusa.
Rola w literaturze	Najpopularniejszy wzór rycerza średniowiecznego, zarazem bohater najsłynniejszego eposu rycerskiego. W Przesłaniu Pana Cogito Herbert przywołuje go jako autorytet przeszłości, obok Gilgamesza i Hektora.

Święty Aleksy
Dane bohatera	Potomek bogatego rodu, który porzuca rodzinę (postać z V w.)
Epoka, adres literacki	Średniowiecze Anonimowy żywot świętego (hagiografia): Legenda o świętym Aleksym
Problem, decyzja, czyn	Aleksy decyduje się na żywot świętego: opuszcza żonę, rozdaje majątek, żyje w ubóstwie i upokorzeniu, kontempluje prawdy wiary i pragnie zbliżyć się do Boga. Realizuje w ten sposób założenia filozofii świętego Augustyna, głoszącego ideę poznania Boga. Czyny Aleksego, zrozumiałe dla średniowiecza, są dyskusyjne dla ludzi współczesnych. Dziś dostrzegamy egoizm bohatera wobec rodziny oraz małą użyteczność jego czynu. Współczesności bliższy jest typ świętego Franciszka, który chwalił i kochał świat, ludzi, zwierzęta – jako dzieło Boskie.
Cechy charakteru	Asceta, bardzo pobożny, pochłonięty jedną ideą, obdarzony silną wolą, uparty.
Finał biografii	Aleksy umiera, w ręku trzymając list wyjaśniający jego pochodzenie. Śmierci towarzyszą liczne cuda, oznaki świętości bohatera: dzwony same biją itd. Rozchodzi się uzdrawiająca „para” itp.
Rola w literaturze	Żywot Aleksego jest typowym wzorem życia świętego. W literaturze polskiej Legenda o świętym Aleksym jest jednym z najdawniejszych zabytków języka. Z kolei przykładem krytycznego spojrzenia na czyny świętego jest wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny Opowieść małżonki świętego Aleksego.

 

Makbet
Dane bohatera	Szkocki szlachcic, pan zamku Iverness.
Epoka, adres literacki	Przełom renesansu i baroku William Szekspir: tragedia Makbet
Problem, decyzja, czyn	Czarownice przepowiadają Makbetowi, iż zostanie królem. Bohater pomaga przepowiedni, zabijając króla Dunkana, przebywającego u niego w gościnie. Duży udział w zbrodni ma żona Makbeta, namawiając męża do królobójstwa i wspierając go w działaniu. Zabójstwo pociąga za sobą następne, Lady Makbet popada w obłęd, klęskę ponosi też Makbet zaatakowany przez sprzymierzonych wrogów.
Cechy charakteru	Żądny władzy, ambitny, pozbawiony skrupułów, pyszny.
Finał biografii	Makbet ginie w pojedynku z Makdufem. Rzecz o tyle ciekawa, iż zabójca czuł się bezkarny, przepowiedziano mu bowiem, że nie zabije go nikt zrodzony z kobiety. Tymczasem okazało się, że Makduf był dzieckiem z cesarskiego cięcia. To wystarczyło.
Rola w literaturze	Makbetowi przypadła w udziale rola etatowego mordercy w literaturze światowej. Wprawdzie dyskutuje się o stopniu odpowiedzialności za swoje czyny (czarownice i żona mocno na niego wpłynęły), ale raczej nikt go nie uniewinnia. Jest poza tym przykładem człowieka pochwyconego w szpony zła – zmienia się pod wpływem zbrodni i dowodzi, iż „zło rodzi zło” i wiedzie do klęsk. Polską „spadkobierczynią” Makbeta jest Balladyna z utworu Słowackiego.

 

Hamlet
Dane bohatera	Królewicz duński, syn Gertrudy, pasierb Klaudiusza.
Epoka, adres literacki	Przełom renesansu i baroku William Szekspir: tragedia Hamlet.
Problem, decyzja, czyn	Hamletowi ukazuje się duch zamordowanego ojca, wskazuje zabójcę (stryj Klaudiusz) i żąda zemsty. Ale Hamlet rozważa sprawę, zastanawia się nad ludzkim życiem (słynne „być albo nie być”), prowadzi śledztwo, robi eksperymenty (teatr w teatrze). Jego postawa ukazuje, jak długa jest droga między słowem a czynem. Słynny monolog porusza problem życia i śmierci, losu człowieka postawionego przed tajemnicami bytu.
Cechy charakteru	Wrażliwy, uczuciowy, niezdecydowany, natura refleksyjna i filozofująca, osobowość renesansowa. Nie jest człowiekiem czynu, jest pełen wątpliwości i dylematów moralnych.
Finał biografii	Hamlet ginie w pojedynku z Laertesem, bratem Ofelii. Jego przeciwnik rani go zatrutą strzałą. Umierają zresztą wszyscy zamieszani w sprawę: i Klaudiusz, i matka Hamleta, i Laertes. Przed śmiercią Hamlet wypowiada słynne słowa: „Reszta jest milczeniem”, jako sukcesora duńskiego tronu wskazuje Fortynbrasa.
Rola w literaturze	Od imienia Hamleta utworzono pojęcia: hamletyzować, hamletyzm. Oznaczają one postawę kogoś niezdecydowanego na czyn, powstrzymującego się przed działaniem z powodu wątpliwości i rozterek moralnych. Bohater Szekspira bardzo podobał się polskim romantykom, „spadkobiercą” jego cech jest Kordian Słowackiego. Z kolei racje Fortynbrasa próbuje rozszyfrować Herbert w niezapomnianym wierszu Tren Fortynbrasa.

 

Don Kichot
Dane bohatera	Szlachcic z Manchy
Epoka, adres literacki	Barok Miguel de Cervantes Saavedra: powieść Don Kichot z Manchy.
Problem, decyzja, czyn	Don Kichot walczy z wiatrakami: to oznacza, że widząc wiatraki, wyobraża sobie potężnych wrogów. Walczy z czarnoksiężnikami. Tak postrzega mnichów. Kocha Dulcyneę – zwykłą dziewkę z karczmy, w jego oczach damę. Cervantes chciał pokazać, że Don Kichotowi pomieszało się w głowie, bo zbyt dużo naczytał się romansów. Jednakże czytelnicy przyzwyczajeni do ujęć metaforycznych umieją odczytać, że prawda o świecie tkwi w wizjach Don Kichota.
Cechy charakteru	Idealista, marzyciel, odważny obrońca dobra, rycerz walczący przeciw złu. Spadkobierca kodeksu rycerza średniowiecznego: honor, kult kobiety, misja błędnego rycerza. Według niektórych obłąkany, według innych jeden z najszlachetniejszych ludzi wszech epok.
Finał biografii	Don Kichot wraca do Manchy, i tam, obłożnie chory, umiera. Odzyskuje przed śmiercią przytomność umysłu i wypowiada się źle o romansach, które czytał.
Rola w literaturze	Don Kichot uosabia typ szlachetnego marzyciela. Donkiszoteria oznacza dziś postawę walki o ideały wbrew nadziei zwycięstwa, szaloną walkę, trochę na pokaz. Walka z wiatrakami to wojna z siłami nie do pokonania. Postać Don Kichota silnie oddziaływuje na kulturę – jest symbolem heroicznej walki człowieka ze złem, nawet gdyby zupełnie nie miała sensu.

 

Tartufe
Dane bohatera	Oszust paryski
Epoka, adres literacki	Barok (we Francji – odmiana klasyczna) Molier: komedia: Świętoszek
Problem, decyzja, czyn	Tartufe wchodzi do rodziny Orgona jako wzór pobożności i cnót. Pragnie omamić gospodarza i zabrać mu majątek, córkę i żonę. Dzięki sprytnej intrydze inteligentniejszych postaci plan oszusta nie powiedzie się. Nie ma tu specjalnych dylematów: podział na dobro i zło, prawdę i fałsz zarysował Molier bardzo wyraźnie.
Cechy charakteru	Fałszywy, obłudny, chciwy, pazerny, do tego oszust; obleśny erotoman. Spryciarz, umiejący wykorzystać ludzką głupotę. Sam głupi nie był, ale cyniczny i pozbawiony skrupułów. W dodatku pulchny i rumiany.
Finał biografii	Finał – „świętoszek” zostaje aresztowany. Ze sceny sprowadza go urzędnik – wysłannik sprawiedliwego króla, co jest ukłonem Moliera w stronę Ludwika XIV. Czy Tartufe zamilknie? Niestety, na przestrzeni dziejów pojawi się jeszcze niejeden świętoszek.
Rola w literaturze	Świętoszek uosabia – przede wszystkim – manipulanta ideami religii. Najgorsze z jego cech to fałsz i dwulicowość, nawet chciwość i nielojalność idą za nimi. Molier stworzył całą paradę postaci uosabiających ludzkie wady, są wśród nich: skąpiec, donżuan, mizantrop, świętoszek. I ten smutny pochód obrazują popularne, klasyczne komedie!

 

Sarmata
Dane bohatera
Epoka, adres literacki	Barok Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki
Problem, decyzja, czyn	Pisząc pamiętniki, właściwie pisał Pasek o sobie, mamy więc autoportret Sarmaty. Rozpoznajemy w bohaterze człowieka zarozumiałego, nieco ograniczonego, znacznie przeceniającego swoje zalety. W pełni realizuje hasło „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie”, i w związku z tym, choć reprezentuje najważniejszy stan rzeczpospolitej szlacheckiej, trudno uznać go za bohatera pozytywnego. Krytykę cech sarmackich zamieszcza w swoich wierszach Wacław Potocki. Do wad już wymienionych dołącza ospalstwo, opilstwo i chciwość. Pisarze późniejsi: Mickiewicz, Sienkiewicz rehabilitują Sarmatę: to szlachcic może zbyt dumny, ale waleczny, odważny i ojczyznę kocha ponad wszystko.
Cechy charakteru	Dumny, kłótliwy, samowolny, pyszny, nietolerancyjny, pobożny, patriota, waleczny, tradycjonalista, przedkłada własny naród i pochodzenie nad inne.
Finał biografii	Jan Chryzostom Pasek zmarł w roku 1701. Stało się to po wyroku skazującym go na banicję, którego nie wypełnił. Pamiętniki kończą się też w roku 1688. Typ Sarmaty przewija się w literaturze i kulturze jeszcze długo – przyjmuje różne oblicza.
Rola w literaturze	Typ Sarmaty jest ważny i charakterystyczny dla polskiej literatury, jest bowiem wytworem naszej kultury doby staropolskiej. Żywot Sarmaty nie kończy się przecież z barokiem, pozytywnych Sarmatów kreuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu, portretując ich w dobie napoleońskiej. Mistrzowskie portrety tychże kształtuje Fredro w swoich komediach, a Sienkiewicz w Trylogii (tu jednak akcja rozgrywa się w XVII wieku). Jaki w końcu był ten Sarmata? Zadufany pijak czy waleczny patriota? Prawdopodobnie byli ludzie i tacy, i tacy, były zajazdy i brzydkie sprawki, a były i akty patriotycznych czynów. Sarmatą był Pasek i Zagłoba, ale i Rejtan, i Skrzetuski.

 

Robinson Crusoe
Dane bohatera	Podróżnik osiemnastowieczny. Jego prototyp to marynarz Alexander Selkirk, pozostawiony za karę przez kapitana statku na bezludnej wyspie
Epoka, adres literacki	Oświecenie Daniel Defoe: powieść Przypadki Robinsona Crusoe
Problem, decyzja, czyn	Rozbitek na bezludnej wyspie. Crusoe przeszedł swoistą szkołę przetrwania, która trwała dwadzieścia osiem lat. Nie oszalał z samotności, wykorzystał swoją pomysłowość i pracowitość, by przeżyć i uczynić swoje bytowanie na wyspie sensownym. Nawet wzbogacił się na tej przygodzie i po powrocie do cywilizacji ożenił. Zapewne jednak, mimo optymizmu autora powieści co do tego, powrót do normalności musiał być dla Robinsona dużo trudniejszy niż przetrwanie na bezludnej wyspie.
Cechy charakteru	Odważny, wytrwały, pracowity, uparty, zaradny, zdyscyplinowany, obdarzony silną wolą, pobożny, cierpliwy, przedsiębiorczy.
Finał biografii	Z Robinsonem Crusoe rozstajemy się, gdy jako siedemdziesięciodwuletni staruszek decyduje się osiąść w Anglii i zażywać spokojnej starości. Czas wypełniają mu wspomnienia – bowiem po powrocie z bezludnej wyspy i ustatkowaniu się wcale nie przestał pływać i odwiedził kilkakrotnie swoją przymusową samotnię.
Rola w literaturze	„Selfmademan” – samodzielny, zaradny człowiek, który podporządkowuje sobie otoczenie i potrafi przetrwać czas próby. Takie dowartościowanie człowieka plus sensacyjne przygody zadecydowały o popularności bohatera wśród współczesnych i potomnych. Robinsonadą nazwano samotną egzystencję – nawet w tłumie wielkiego miasta.

 

Guliwer
Dane bohatera	Chirurg, lekarz okrętowy, podróżnik.
Epoka, adres literacki	Oświecenie Jonathan Swift: powieść satyryczno-fantastyczna Podróże Guliwera.
Problem, decyzja, czyn	Guliwer wyruszył w podróż realną, ale przebył fantastyczną. Gdyby powieść powstała dziś, zaliczono by ją do gatunku fantastyki. Krainy liliputów, olbrzymów czy szlachetnych koni – to przecież obrazy baśniowe. Nie dajmy się zwieść: fantazja służy tu temu, by skrytykować najróżniejsze ludzkie wady.
Cechy charakteru	Odważny, ciekawy świata, tolerancyjny. Surowy krytyk człowieka i cywilizacji, wielbiciel przygody i podróży.
Finał biografii	Guliwer osiada w swoim kraju i z niechęcią patrzy na ludzi – uosobienia niedoskonałości. Co ciekawsze, sam autor (Swift był także podróżnikiem), gdy osiadł w swojej siedzibie, miał ponoć w pogardzie ludzi i wolał przebywać w towarzystwie koni, co poczytywano za obłęd.
Rola w literaturze	Wymowa powieści Swifta jest gorzka i pesymistyczna, bohater rozczarowany ludźmi i światem. Późniejsze, liczne adaptacje utworu poprzestają na wątku przygodowym, czyniąc go atrakcyjnym dla młodego odbiorcy.

 

Mikołaj Doświadczyński
Dane bohatera	Osiemnastowieczny, dorastający młodzieniec.
Epoka, adres literacki	Oświecenie Ignacy Krasicki: pierwsza polska powieść nowożytna Mikołaja Doświadczyńskiego ­przypadki
Problem, decyzja, czyn	Doświadczyński to taki polski Kandyd, też wyrusza w podróż, bawi w Paryżu, ale nie był wygnany jak Francuz. Mikołaj poznaje świat: hazard, rozpustę, siłę pieniądza. Trafia też do utopijnej krainy Nipu, gdzie zachwyca się prawością życia, uczciwością, spokojem i szczęściem ludzi.
Cechy charakteru	Początkowo lekkomyślny, rozrzutny, nieodpowiedzialny, podatny na pokusy świata. W trakcie wielu podróży zmienia się i staje człowiekiem roztropnym, mądrym, filozofującym, dobrym gospodarzem.
Finał biografii	Powraca do ojczyzny, żeni się z Julianną, dawną miłością i próbuje wieść żywot uczciwego ziemianina.
Rola w literaturze	Mikołaj Doświadczyński należy do bohaterów dojrzewających, jego podróż to poznanie świata i dochodzenie do prawd o rzeczywistości. Dzieje bohatera są pretekstem do pokazania świata, jego fałszu, zła, bezwzględności. Dzięki powieści poznajemy ówczesną edukację, sąsiedztwo, pokusy Paryża, a także nieistniejący wzorzec idealny: Nipu. Oglądamy to oczami bohatera. Podobnie będzie w bardzo nowatorskiej, dwudziestowiecznej powieści Witolda Gombrowicza Ferdydurke.

 

Konrad Wallenrod
Dane bohatera	Rycerz średniowieczny.
Epoka, adres literacki	Romantyzm Adam Mickiewicz: powieść poetycka Konrad Wallenrod.
Problem, decyzja, czyn	Wallenrod, właściwie Alf, decyduje się poświęcić swój honor, szczęście rodzinne i życie dla dobra Litwy. Jest właściwie szpiegiem, bo wkrada się w szeregi Krzyżaków, zostaje Wielkim Mistrzem i prowadzi zakon do zguby. Jest postacią tragiczną: tragizm polega tu na konieczności wyboru pomiędzy powinnością wobec ojczyzny a szczęściem rodzinnym, a co gorsze, pomiędzy nieetycznym sposobem walki a honorem rycerza. Kłamstwo, podstęp, zdrada – Konrad Wallenrod poświęcił więcej niż życie.
Cechy charakteru	Szlachetny, uczciwy, honorowy, odważny, zdolny do wielkiego poświęcenia, patriota, waleczny.
Finał biografii	Komturowie domyślili się wreszcie zdrady i postanowili zgładzić Wallenroda, nie zdążyli: bohater popełnił samobójstwo, zażywszy truciznę. W chwili śmierci mówi: „Oto są grzechy mojego żywota”.
Rola w literaturze	Pozycja Wallenroda w polskiej literaturze jest niezwykła. Właściwie wykracza poza literaturę, odgrywa ważną rolę w kulturze, zależy od historii. Bohater Mickiewicza reprezentuje spiskowców, którzy nie mogli podjąć walki otwartej, decydowali się więc na konspirację. Losy Wallenroda były dla nich wzorcem, usprawiedliwieniem, natchnieniem. „Słowo stało się Ciałem, a Wallenrod Belwederem” – powiedział Ludwik Nabielak po wybuchu powstania listopadowego.

 

Gustaw-Konrad
Dane bohatera	Młody poeta romantyczny.
Epoka, adres literacki	Romantyzm Adam Mickiewicz: dramat romantyczny Dziady.
Problem, decyzja, czyn	Dzieje Gustawa-Konrada są dość zawiłe. Niektóre punkty życiorysu pozostały niewyjaśnione, i tak ma być, to bohater romantyczny, najważniejsze w jego życiu są przemiany: najpierw jest nieszczęśliwie zakochanym młodzieńcem, potem przeistacza się w patriotę walczącego o wolność ojczyzny. Walczy samotnie. Żąda od Boga „rządu dusz” w najsłynniejszym literackim buncie Wielkiej Improwizacji. Uważa, że uprawnia go do tego talent poetycki. Bóg pozostawia go bez odpowiedzi, a odkryje tajemnice przyszłości przed skromnym księdzem Piotrem.
Cechy charakteru	Wrażliwy, wyobcowany, impulsywny, zbuntowany, dumny, samotny, przekonany o własnej wyjątkowości, nieszczęśliwy, utalentowany, odważny, patriota.
Finał biografii	Dalsze losy Gustawa-Konrada nie są wyjaś­nione, jego biografia pozostaje otwarta. Ostatni raz widzimy go, jak podąża wraz z licznymi zesłańcami na katorgę.
Rola w literaturze	Gustaw-Konrad jest podręcznikowym przykładem bohatera romantycznego. Niewyjaśniona przeszłość postaci nie jest jedyną niewiadomą. Niejasny jest moment przeistoczenia – Gustaw strzela do siebie, lecz żyje dalej. Czy „umarł dla świata”, czy przeżył postrzał, czy też żyje jako upiór? W każdym razie jest to młody człowiek, który pogrąża się w miłości, po odrzuceniu przez ukochaną próbuje się zabić, potem obiera inny cel w życiu, walczy; sposoby jego działania mogą być dyskusyjne, rezultatów zaś nie znamy.

 

Kordian
Dane bohatera	Romantyczny poeta.
Epoka, adres literacki	Romantyzm Juliusz Słowacki: dramat romantyczny Kordian.
Problem, decyzja, czyn	Kocha Laurę, ta nie traktuje go poważnie. Kordian zatem strzela do siebie, lecz potem widzimy go w podróży. Jego wyprawa jest obrazem dojrzewania, sprawdzania pewnych prawd o świecie, z niekorzyścią dla świata. Punkt kulminacyjny: monolog na szczycie Mont Blanc (nieco na wzór Hamleta). Później widzimy Kordiana wśród spiskowców, walczącego o wolność Polski. Postanawia zabić cara, ale psychicznie nie wytrzymuje – mdleje na progu komnaty carskiej. Czeka go więzienie, wyrok śmierci.
Cechy charakteru	Wrażliwy, egzaltowany, utalentowany, samotny, nieszczęśliwy w miłości, odważny, niezdecydowany („hamletyzujący”), miotany wątpliwościami natury moralnej.
Finał biografii	Czy wyrok zostanie wykonany? W ostatniej scenie Kordian stoi przed plutonem egzekucyjnym, oficer już podniósł rękę, by dać rozkaz, a na plac wpada adiutant z ułaskawieniem. Czy zdąży? Tu, niestety, dramat się urywa. Ponieważ Słowacki zamierzał pisać ciąg dalszy, można mieć nadzieję, że adiutant zdążył.
Rola w literaturze	Kordian spełnia wymogi stawiane bohaterowi romantycznemu, dołącza do schematu motyw podróży, dojrzewania do decyzji o walce. Ale dla Polaków pozostał, mimo wielkiej szlachetności, uosobieniem słabości, rozdarcia wewnętrznego, braku mocy charakteryzującymi polskich bohaterów. Pisać wiersze – tak, dużo gadać – drugie tak, ale zabić cara? Morderstwo, królobójstwo. Na to Kordiana nie stać. Za to potrafi zadziwić skokiem konno nad piramidą bagnetów. Oto polski typ bohatera.

 

Hrabia Henryk
Dane bohatera	Romantyczny arystokrata.
Epoka, adres literacki	Romantyzm Zygmunt Krasiński: dramat romantyczny Nie-Boska komedia.
Problem, decyzja, czyn	Hrabia Henryk popełnił życiowy błąd: dał się zwieść poezji. Dla niej pogardził zwykłym ludzkim szczęściem i żoną, ruszył w opętańczy lot za Dziewicą, która zresztą zamieniła się w straszydło. Za ten błąd zapłaci całym życiem, będzie poetą przeklętym. Żona umrze w szpitalu dla obłąkanych, syn Orcio, też poeta, będzie słaby i niewidomy. Podczas rewolucji Hrabia dowodzi arystokratami przeciw rewolucjonistom. Nie zgodzi się na żadne układy, arystokraci przegrają.
Cechy charakteru	Dumny, szlachetny, honorowy, zaślepiony poezją, odważny, waleczny, samotny w walce.
Finał biografii	Popełnia samobójstwo: rzuca się w przepaść z murów warowni. Orcio już nie żyje, armia wroga wkracza do Okopów Świętej Trójcy.
Rola w literaturze	Hrabia Henryk jest nietypowym bohaterem romantycznym. Posiada w biografii wątek rodzinny (żona, syn), a sprawę ojczyzny zastępuje wiernością swojej klasie społecznej. Znamy też kres jego życia. Ale jest poetą, przemiana zaznacza się zmianą imienia (Mąż – Hrabia Henryk), popełnia czyn nieetyczny w imię poezji. Jest spadkobiercą szlachetnych cech rycerskich, chwilami przypomina Rolanda. Jest też, w przeciwieństwie do syna, literackim przykładem „poety przeklętego” (Orcio jest „błogosławiony”). Obaj nie mają racji bytu w ludzkim świecie.

 

Jacek Soplica
Dane bohatera	Szlachcic polski z początku wieku XIX.
Epoka, adres literacki	Romantyzm Adam Mickiewicz: epos Pan Tadeusz
Problem, decyzja, czyn	Jacek Soplica to typ bohatera romantycznego, lecz odmieniony, bardziej ludzki, pozbawiony mistycyzmu. Nieszczęśliwa miłość prowadzi do zabójstwa, w dodatku obarczonego zdradą. Soplica żeni się z ubogą szlachcianką, ma z nią syna – Tadeusza, oddaje się hulankom i pijaństwu, to jednak nie pozwala mu zapomnieć o miłości i zranionej dumie. Po zabiciu Horeszki wyjeżdża z kraju. Powraca odmieniony, w stroju zakonnika, w tajemnicy przed otoczeniem przygotowuje powstanie na Litwie. Ma ono wspomóc przemarsz Napoleona.
Cechy charakteru	Zapalczywy, dumny, odważny, porywczy, honorowy, hardy i samowolny. W młodości szalony – z wiekiem doznaje przemiany duchowej. Jako ksiądz Robak: skromny, mądry, oddany ojczyźnie.
Finał biografii	Jacek Soplica umiera od rany (osłonił Hrabiego), w chwili gdy nadchodzą wojska Napoleona. Przed śmiercią wyznaje prawdę o sobie, w obecności swojego wielkiego wroga Gerwazego. Po śmierci zostaje zrehabilitowany.
Rola w literaturze	Bardzo ważny bohater w polskiej literaturze. Istotna jest głównie przemiana z egoisty, birbanta w obrońcę ojczyzny, wzór patrioty. Pojawia się tu problem odpuszczenia win w zamian za zasługi, jakie oddaje krajowi. Podobnie jest w przypadku Kmicica – bohatera Sienkiewiczowskiego.

 

Balladyna
Dane bohatera	Piękna, wiejska dziewczyna.
Epoka, adres literacki	Romantyzm Juliusz Słowacki: tragedia Balladyna.
Problem, decyzja, czyn	Balladyna zabiła siostrę, by wyeliminować ją z konkurencji do tronu i małżeństwa z księciem Kirkorem. Zabija następnych przeciwników stojących jej na drodze do samodzielnych rządów, wypiera się własnej matki. Ponieważ Kirkor ginie, rządzi samotnie i niepodzielnie. Jako królowa wydaje wyroki na zbrodniarzy i wyrodne dzieci. Jej samej dosięga sprawiedliwość „odgórna”.
Cechy charakteru	Ambitna, żądna władzy, pozbawiona skrupułów, zdolna do zbrodni i oszustwa, zdecydowana, uparta, bezkompromisowa.
Finał biografii	Balladyna ginie rażona piorunem w chwili, gdy wydaje kolejny wyrok na siebie, choć sprawca niby jest nieznany.
Rola w literaturze	Balladyna jest w polskiej literaturze czarnym charakterem, przykładem zbrodniarki opanowanej obsesją władzy, zabiła siostrę i ponosi odpowiedzialność za śmierć matki. Nosi na czole kainowe znamię – ślad zbrodni dokonanej na Alinie. Utwór podobny jest do Szekspirowskiego Makbeta.

 

Stanisław Wokulski
Dane bohatera	Warszawski kupiec końca wieku XIX.
Epoka, adres literacki	Pozytywizm Bolesław Prus: powieść realistyczna Lalka.
Problem, decyzja, czyn	Wokulski potrafił zrobić karierę: zdobyć pozycję i majątek, wejść do wyższych stref, mimo że pochodził ze zubożałej szlachty. Motorem tych działań była miłość do Izabeli Łęckiej. Wbrew opinii społecznej dążył do ślubu z nią, byli nawet zaręczeni. Wcześniej był uczestnikiem powstania, również pilnym studentem, jest zatem w jego biografii i wątek patriotyczny, i naukowy. Ma rozległe kontakty, przerasta jako człowiek arystokratyczne środowisko Warszawy, lecz jako kupiec postrzegany jest jako gorszy gatunek człowieka.
Cechy charakteru	Uparty, pracowity, dumny, energiczny, szlachetny, uczciwy, inteligentny, zdecydowany, wytrwały, wierny w przyjaźni i miłości.
Finał biografii	Dalsze losy Wokulskiego pozostają tajemnicą. Czy popełnił samobójstwo, czy zaszył się w pracowni Geista, czy wyruszył w podróż? Po prostu znika po doznanej klęsce, rozsadzając przedtem pamiątkowy głaz w Zasławiu.
Rola w literaturze	Wokulski jest polskim przykładem bohatera realistycznego. Mocny człowiek, uparcie dążący do sukcesu, stoi na granicy dwóch światów: zubożałej szlachty i arystokracji, jest człowiekiem czynu. Ale jest też spadkobiercą bohatera romantycznego, choć koleje losu są tu nieco odwrócone (najpierw walczy – potem spotyka miłość swego życia). Jego biografia pozostaje otwarta. Jest też bohater Prusa główną postacią największego i najpoważniejszego romansu w literaturze polskiej. Niektórzy chcą go uważać za ofiarę romantyzmu – miłości, starych, skostniałych norm społecznych. Może jednak stał się ofiarą głupiej kobiety?

 

Andrzej Kmicic
Dane bohatera	Polski żołnierz i patriota.
Epoka, adres literacki	Pozytywizm Henryk Sienkiewicz: powieść historyczna Potop (II część Trylogii).
Problem, decyzja, czyn	Kmicic kocha Oleńkę przeznaczoną mu testamentem na żonę. Ale nie umie odmówić sobie młodzieńczych wyskoków: ucztuje z kompanami, pali Wołmontowicze, morduje ludzi. Ale to właściwie wybaczyłaby mu panna, najgorsze, że staje po stronie zdrajcy Radziwiłła, podczas gdy patriotyczna szlachta rusza do walki ze Szwedami. Kmicic jednakże dotrzymuje przysięgi złożonej wcześniej magnatowi, a gdy się opamięta, stanie po stronie patriotów. Pod przebraniem Babinicza ponosi dla ojczyzny i króla liczne ofiary, rehabilituje się i żeni z Oleńką.
Cechy charakteru	Zapalczywy, dumny, hardy, porywczy, szalony, nieprzewidywalny, odważny, uparty. Po przemianie: bohaterski, patriota, skromny, szlachetny. Świetny szermierz i dobry żołnierz.
Finał biografii	Osiadł Kmicic z Oleńką w Wodoktach, by wieść ziemiańskie życie szlachcica. Gdy nieszczęście dosięgło Wołodyjowskiego, pan Andrzej wspiera go duchowo. Nadciągają też historyczne burze, które wyciągają wojowników z domu.
Rola w literaturze	Historia Kmicica podobna jest do losów Jacka Soplicy, tak jak on ma za sobą etap szalonej, hulaszczej młodości, podobnie przemienia się w patriotę i zostaje zrehabilitowany. Ale miłość Kmicica znajduje szczęśliwy finał i staje się on jednym z polskich bohaterów „płaszcza i szpady”, rezolutnym szlachcicem, patriotą, przyjacielem Wołodyjowskiego i Zagłoby. Zdobywa się też na czyn porwania księcia Radziwiłła, książę jednak mu ucieknie. Mimo wszystko wykazał więcej zdecydowania niż Kordian.

 

Justyna Orzelska
Dane bohatera	Szlachcianka polska.
Epoka, adres literacki	Pozytywizm Eliza Orzeszkowa: powieść realistyczna Nad Niemnem.
Problem, decyzja, czyn	Główna i najważniejsza decyzja Justyny to ta, że wychodzi za mąż za Janka Bohatyrowicza – schłopiałego szlachcica. Wybiera życie proste, pełne pracy, ale szczęśliwe, zgodne z naturą. Odrzuca możliwość romansu z romantycznym Zygmuntem. Odrzuca bardzo intratną propozycję małżeństwa z hrabią Różycem. Nie martwi się także opinią świata, gdyż wie, jakie wartości są dla niej ważne, bez trudu podejmuje decyzję.
Cechy charakteru	Odważna, dumna, uparta, szlachetna, zdecydowana, ładna, surowa, wierna swoim zasadom, pracowita.
Finał biografii	Finał to ślub Justyny i Janka, a tym samym koniec waśni pomiędzy Bohatyrowiczami i Korczyńskimi. Wszystko wskazuje na to, że młodzi będą żyli długo, szczęśliwie i pracowicie.
Rola w literaturze	Justyna ma pewne cechy bohatera realistycznego. To chyba jedyna polska kobieca postać, która stojąc pomiędzy dwoma warstwami społecznymi, potrafi dokonać wyboru. Potrafi dążyć do celu, ma własne zdanie, nie ulega wpływom, osiąga sukces. Szkoda, że jej związek z Jankiem i decyzja życia w Bohatyrowiczach jest nieco sztuczna i dostosowana do pochwały pracy i natury – naczelnej tezy Orzeszkowej.

 

Jagna
Dane bohatera	Wieśniaczka z Lipiec.
Epoka, adres literacki	Młoda Polska Władysław Stanisław Reymont: powieść (chłopska epopeja) Chłopi.
Problem, decyzja, czyn	Winą Jagny jest to, że zupełnie nie potrafi panować nad własną seksualnoś­cią. Reymont porównuje ją do ziemi, zawsze gotowej do przyjęcia siewu, do rodzenia. W końcu musi ponieść tego konsekwencje. Lipieckie kobiety wywożą ją na gnoju poza wieś.
Cechy charakteru	Piękna, pełna erotyzmu, bezwolna, spokojna, pozbawiona własnego zdania, ulegająca instynktom, uczuciowa, kochliwa.
Finał biografii	Koniec Jagny to wygnanie i poniżenie, łaskawy kąt u brata, daleko od domu.
Rola w literaturze	Jest to postać kontrowersyjna, wśród interpretatorów wzbudza różne opinie: czy dla potrzeb naturalizmu ukształtował ją autor jako uosobienie instynktu seksualnego? Może była chorą nimfomanką? A może wiejską Emmą Bovary, zupełnie nieprzystającą do swojego świata? Każdy z romansów był dla niej nową miłością. Trudno jednak ją usprawiedliwiać i uznać za wzór cnót.

 

Aniela Dulska
Dane bohatera	Krakowska mieszczka.
Epoka, adres literacki	Młoda Polska Gabriela Zapolska: dramat naturalistyczny Moralność pani Dulskiej.
Problem, decyzja, czyn	Winą Jagny jest to, że zupełnie nie potrafi panować nad własną seksualnoś­cią. Reymont porównuje ją do ziemi, zawsze gotowej do przyjęcia siewu, do rodzenia. W końcu musi ponieść tego konsekwencje. Lipieckie kobiety wywożą ją na gnoju poza wieś.
Cechy charakteru	Piękna, pełna erotyzmu, bezwolna, spokojna, pozbawiona własnego zdania, ulegająca instynktom, uczuciowa, kochliwa.
Finał biografii	Koniec Jagny to wygnanie i poniżenie, łaskawy kąt u brata, daleko od domu.
Rola w literaturze	Jest to postać kontrowersyjna, wśród interpretatorów wzbudza różne opinie: czy dla potrzeb naturalizmu ukształtował ją autor jako uosobienie instynktu seksualnego? Może była chorą nimfomanką? A może wiejską Emmą Bovary, zupełnie nieprzystającą do swojego świata? Każdy z romansów był dla niej nową miłością. Trudno jednak ją usprawiedliwiać i uznać za wzór cnót.

 

Aniela Dulska
Dane bohatera	Krakowska mieszczka.
Epoka, adres literacki	Młoda Polska Gabriela Zapolska: dramat naturalistyczny Moralność pani Dulskiej.
Problem, decyzja, czyn	Dulska potępia prostytutkę, choć bierze od niej pieniądze za lokal. Nie daruje nieszczęśliwej lokatorce próby samobójstwa, bo to skandal. Kiedy jej syn romansuje ze służącą, przymyka na to oko, by trzymał się domu. Ale gdy służąca zachodzi w ciążę, nie pozwala na ślub, opłaca dziewczynę, by wyniosła się z domu.
Cechy charakteru	Skąpa, fałszywa, chciwa, chytra, niechlujna, energiczna, zdecydowana, zarozumiała, pozbawiona skrupułów, absolutnie niemoralna. Według opinii własnej: wzór moralności i przyzwoitości.
Finał biografii	Pozostawiamy panią Dulską w dobrym zdrowiu, zadowoloną, że skandal dało się zatuszować i że będzie mogła kontynuować swoje „przyzwoite” życie.
Rola w literaturze	Dulska to przykład kołtuńskiego mieszczaństwa, w najsmaczniejszym wydaniu. Najgorsza jest jej dwulicowość, ideały: „pranie brudów we własnych ścianach” czy utrzymywanie pozorów „porządnej rodziny”. Należy do negatywnych postaci polskiej literatury.

 

Tomasz Judym
Dane bohatera	Lekarz.
Epoka, adres literacki	Młoda Polska Stefan Żeromski: powieść Ludzie bezdomni.
Problem, decyzja, czyn	Judym pochodzi z nizin społecznych. Gdy uda mu się wykształcić i wejść w kręgi inteligenckie, nie może pogodzić się ze złem świata. Uważa, że powinien spłacić swój dług wobec społeczeństwa, poświęcić swoje życie i wykorzystać wiedzę lekarską, lecząc biednych. Najważniejsza decyzja w jego życiu to wybór samotnej walki i odtrącenie kochającej go Joasi. Judym nie chce założyć rodziny, nie wierzy, że będąc mężem i ojcem, będzie mógł pełnić swoją misję.
Cechy charakteru	Ambitny, uczciwy, wierny swoim zasadom i etyce lekarskiej, szlachetny, wrażliwy, zdecydowany, uparty, obdarzony silną wolą, odważny.
Finał biografii	Judym pozostaje sam, będzie lekarzem górników w Zagłębiu. W ostatniej scenie patrzy na rozdartą sosnę, która obrazuje stan jego duszy. Przyszłość Judyma jest nieznana.
Rola w literaturze	Bohater idealista, najważniejszy w polskiej literaturze. Heroiczny, rozdarty wewnętrznie, zdecydowany poświęcić się swojej misji. W tej kwestii jest też spadkobiercą romantyków, choć przecież poświęca się najbardziej pozytywistycznej idei: pracy u podstaw.

 

Cezary Baryka
Dane bohatera	Dojrzewający młodzieniec początku wieku XX.
Epoka, adres literacki	Dwudziestolecie międzywojene Stefan Żeromski: powieść Przedwiośnie
Problem, decyzja, czyn	Dzieje Cezarego to poszukiwanie swojego miejsca na ziemi. Poszukiwanie słusznych ideałów i wartości, a nawet swojej narodowości. W różnych etapach życia ma okazję spotkać się z różnymi poglądami, ojciec proponuje mu idealizm szklanych domów, Gajowiec ideologię „trzech połówek”, Lulek komunizm. Napotkane kobiety – miłość, zawsze skazaną na klęskę.
Cechy charakteru	Młody, zbuntowany, poszukujący prawdziwych wartości i prawdy o świecie. Uparty, opętany ideą rewolucji, nieufny wobec ideałów ojca, niestały w uczuciach, niezdecydowany w poglądach.
Finał biografii	Pozostawiamy Barykę, gdy bierze udział w demonstracji robotników. Idzie z nimi, ale oddzielnie, odizolowany, sam. Czy oznacza to wybór teorii Lulka, czy samotność i bunt? Autor nie daje odpowiedzi.
Rola w literaturze	Jest to kolejny bohater dojrzewający. Tak się składa, że nie tylko on dorasta i kształtuje swój charakter, ale dojrzewa też młoda ojczyzna, która właśnie odzyskała niepodległość. Wszystko zaczyna się od nowa, trzeba kształtować przyszłość. Obserwujemy wielkie przedwiośnie – i w naturze, i w sytuacji kraju, i w życiu młodego Cezarego Baryki. Jaka będzie wiosna?

 

Józio
Dane bohatera	Trzydziestoletni uczeń.
Epoka, adres literacki	Dwudziestolecie międzywojene Witold Gombrowicz: powieść awangardowa Ferdydurke.
Problem, decyzja, czyn	Józio przemierza różne przestrzenie, by znaleźć coś prawdziwego. W szkole, w rodzinie mieszczańskiej, na wsi, w szlacheckim dworku znajduje same schematy i szablony, powielone zachowania. Sam realizuje formę, wdając się w romans z Zosią. Tak być powinno według ogólnie znanego schematu, gdyby próbował z nim walczyć, realizowałby schemat buntu przeciw schematowi. Też stary.
Cechy charakteru	Niedojrzały, poszukujący prawdy, czegoś, co nie byłoby pustą formą. Upupiony, wtłoczony pomiędzy uczniów.
Finał biografii	Żegnamy Józia, gdy całuje się z Zosią porwaną z dworku Hurleckich. Maksymalna Forma: pocałunek jest właściwie złożeniem Form na swoich gębach. Ciąg dalszy niewiadomy.
Rola w literaturze	Józio jako bohater nowatorskiej powieści w typie nouveau roman jest osobnikiem dojrzewającym, oglądającym świat, poszukującym wartości. Stary pomysł, tyle że rozgrywający się w awangardowym nagromadzeniu absurdów, groteski, przerysowań. Józio jest trochę everymanem, w swojej podróży reprezentuje ogólnoludzkie poszukiwania.

 

Barbara Niechcic
Dane bohatera	Szlachcianka końca XIX i początku XX wieku.
Epoka, adres literacki	Dwudziestolecie międzywojene Maria Dąbrowska: powieść (saga rodzinna) Noce i dnie.
Problem, decyzja, czyn	Właściwie dzieje Barbary i Bogumiła są losami szczęśliwej rodziny. Barbara prowadzi dom, jest matką, żoną, przejmuje się sprawami rodziny i innych ludzi. Jedno wydarzenie zaciążyło na jej psychice i nie pozwoliło cieszyć się zwyk­łym szczęściem: romantyczny gest, gdy hrabia Toliboski rycersko wszedł w wodę po pas, narwał nenufarów i wręczył je pannie Barbarze. Nie mogła o tym zapomnieć i pogodzić się z prozaicznym życiem u boku prozaicznego Bogumiła.
Cechy charakteru	Wrażliwa, impulsywna, emocjonalna, egzaltowana, romantyczna, nerwowa, nadpobudliwa, wiecznie niezdecydowana, pracowita, uczciwa.
Finał biografii	Kiedy wybucha I wojna światowa, Bogumił nie żyje, Barbara jest już starą kobietą. Tak jak wszyscy ucieknie z ostrzeliwanego Kalińca, kierując się do majątku córki.
Rola w literaturze	Czy to jest polska pani Bovary? Jeśli tak, to tylko w sferze duchowej, nie uczyniła bowiem nic, co można by nazwać zdradą, malwersacją, nieuczciwością czy niemoralnością. Barbara bywa irytująca, jest histerczyką, ale sama sobie trochę wmawia niechęć do zwykłego życia. W końcu docenia Bogumiła, niestety, po jego śmierci.

 

Zenon Ziembiewicz
Dane bohatera
Epoka, adres literacki	Dwudziestolecie międzywojene Zofia Nałkowska: powieść Granica.
Problem, decyzja, czyn	Ziembiewicza dopadają grzechy młodości i własnej słabości. W gruncie rzeczy jest marnym człowiekiem, całkowicie daje urobić się rzeczywistości, ulega własnym słabościom, dlatego krzywdzi i Justynę, i Elżbietę. Znajduje ideologię i usprawiedliwienie dla niedobrych, niesprawiedliwych decyzji.
Cechy charakteru	Wykształcony, ambitny, za młodu idealista, później porzuca swoje ideały i poddaje się rzeczywistości. Staje się dwulicowy, cyniczny, wyrachowany.
Finał biografii	Justyna Bogutówna z zemsty oblewa Ziembiewicza kwasem. Po powrocie ze szpitala, oszpecony, ociemniały, popełnia samobójstwo, strzelając sobie w gardło.
Rola w literaturze	Ziembiewicz jest polską wersją karierowicza. Dąży do zdobycia stanowiska, pieniędzy, wygodnego życia, odrzucając zasady moralne. Pewne złe skłonności dziedziczy po ojcu, na przykład pociąg do romansów. Jego cynizm jest tym gorszy, że Ziembiewicz nie jest nieświadomy swoich poczynań, odzywa się w nim sumienie, bohater zdaje sobie sprawę, że dzieje się coś złego.

 

Bohater Kartoteki
Dane bohatera
Epoka, adres literacki	Literatura współczesna Tadeusz Różewicz: dramat Kartoteka.
Problem, decyzja, czyn	Życie tego bohatera to rozsypana kartoteka. Właściwie nic nie robi: leży w łóżku ustawionym pośrodku sceny, przychodzą doń różni ludzie, odchodzą. Nie wiadomo, czy jest dzieckiem, czy dyrektorem. Prowadzi rozmowy na temat wojny, polskiej historii, problemów ogólnoludzkich. Chór starców namawia Bohatera do działania, ale bezskutecznie.
Cechy charakteru	Przeciętny, dręczony koszmarami wojny, bierny, bez cech indywidualnych, o wielu imionach.
Finał biografii	Nic się nie dzieje. Bohater pozostaje w swoim łóżku, w swojej bierności.
Rola w literaturze	Bohater jest everymanem. Jako człowiek-każdy nie ma własnej twarzy, imienia, zajęcia, charakteru. Reprezentuje społeczeństwo dotknięte wojną, pozbawione woli działania, zrezygnowane. Jest też antybohaterem – postać charakterystyczna dla teatru absurdu. Nie działa, nie ma biografii, nie tworzy fabuły. Leży i rozmawia.

 

Vorarbeiter Tadek
Dane bohatera	Więzień Oświęcimia.
Epoka, adres literacki	Literatura współczesna Tadeusz Borowski: opowiadania (Pożegnanie z Marią).
Problem, decyzja, czyn	Tadek, przed wojną student, poeta, w warunkach obozowych przeżywa przemianę. Jego jedynym celem jest przetrwać, stworzyć sobie ku temu jak najlepsze i jak najbezpieczniejsze warunki. Także kosztem innych. Aby nie oszaleć i móc żyć, staje się cyniczny i zobojętniały na ludzkie cierpienie i śmierć. Zbrodnia staje się codziennością, zdobycie jedzenia i leków, uniknięcie zagrożenia sensem życia. Czytelnicy przyzwyczajeni do podziału świata na szlachetne ofiary i zbrodniczych katów są zszokowani. Tadek – ofiara – czasem sam zachowuje się jak kat. W ten sposób Borowski ukazał potworność obozów, ich niszczącą siłę zamieniającą ludzi w potwory.
Cechy charakteru	Cyniczny, operatywny, zaradny, sprytny, o skurczonej wrażliwości moralnej.
Finał biografii	Tadek przetrwał obóz. Kiedy wyszedł, nie odczuł ulgi, znalazł się w świecie, w którym także rządzi prawo siły, przemoc, zło.
Rola w literaturze	Vorarbeiter Tadek i Tadeusz Borowski to nie są te same osoby. Mimo tego samego imienia, mimo analogii biografii. Tadek to kreacja bohatera powstała w wyniku doś­wiadczeń i obserwacji Borowskiego. Zbieżność (celowa, prowokująca) powodowała, że książka Borowskiego była skandalem, szokowała odbiorców. Również dlatego, że została napisana zachodnią techniką behawiorystyczną – bohatera poznajemy i oceniamy tylko przez jego zachowania. Nie ma analizy psychiki ani próby rekonstrukcji procesu myślowego, są tylko obserwacje zewnętrzne.

 

Artur
Dane bohatera	Młodzieniec lat sześćdziesiątych.
Epoka, adres literacki	Literatura współczesna Sławomir Mrożek: dramat Tango.
Problem, decyzja, czyn	Artur jest bohaterem sztuki groteskowej, pełnej absurdów i odwróceń. Dlatego pewne kwestie są dziwne. Na przykład zbuntowany syn walczy o tradycję, poszanowanie konwenansów, odpowiednie zachowanie, a rodzice zachowują się jak zbuntowane dzieci – odrzucają wszelkie normy. Artur chce tradycyjnego ślubu z Alą i doprowadzi do niego. Ale narzeczona zdradza go z Edkiem, co załamuje bohatera.
Cechy charakteru	Tradycjonalista, idealista, człowiek uporządkowany, pragnący harmonii i ładu, zbuntowany przeciw awangardowym rodzicom. Szlachetny, odważny, uparty, samotny, wierny swoim zasadom.
Finał biografii	Artur przegrywa, zabije go Edek – reprezentant tępej siły. To on zostanie na placu boju, tańcząc tandetne, ale triumfalne tango.
Rola w literaturze	Artur jest spadkobiercą bohatera romantycznego. Próbuje naprawić świat, walczy o ideę, jest nieszczęśliwym, zdradzonym kochankiem, zupełnie niezrozumianym przez świat. Jest też reprezentantem przegranych idealistów, dawnych wartości, stoi w opozycji do współczesnego świata, totalitaryzmu (lata 60.), kultury masowej (która wciąż króluje).

 

Bohater pisarz współczesny
Dane bohatera	Pisarz współczesny (lata siedemdziesiąte).
Epoka, adres literacki	Literatura współczesna Tadeusz Konwicki: powieść Mała apokalipsa.
Problem, decyzja, czyn	Zupełnie bezbarwny twórca współczesny zostaje obdarzony heroiczną misją: wysłannicy opozycji nakazują mu dokonać samospalenia na znak protestu przeciw ustrojowi. Rzecz dzieje się w socjalistycznej Warszawie, w latach siedemdziesiątych. Bohater spędza ostatni dzień swojego życia, wędrując po Warszawie – analizując swoje życie, zatrzymując się na przystankach o metaforycznej wymowie. Przemierza świat tuż przed apokalipsą, świat pełen absurdów, z których nie wszystkie są owocem fantazji, np. długaśne kolejki, pochody, transparenty, wizyty zaprzyjaźnionych dygnitarzy – należały do socjalistycznej rzeczywistości.
Cechy charakteru	Przeciętny wygląd (twarz myli się wciąż z kimś innym), przeciętny wiek, przeciętny talent, niewiadome imię. Niemoc twórcza, obojętność wobec absurdów świata, bezradny, słaby, bierny.
Finał biografii	Ostatni raz widzimy bohatera, gdy wkracza na schody przed Pałacem Kultury z kanistrem pełnym benzyny, by dokonać samospalenia. Czy dokona? Tego nie wiemy i nigdy się nie dowiemy.
Rola w literaturze	Bohater Małej apokalipsy jest everymanem. Dlatego ma postać przeciętnego inteligenta i żadnego rysu indywidualnego. Ale jest też spadkobiercą bohatera romantycznego: misja, heroizm, samotność, fakt, że jest pisarzem – i finał przypominający Kordiana. Jak to wyjaśnić? Czy tym, że w świecie skarlałych wartości, małej, niezbyt spektakularnej apokalipsy, powszechnego zaniku idei – bohater romantyczny zamienia się w przeciętnego everymana?