Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?
Kochanowski w swojej twórczości łączył filozofię starożytnych: epikureizm i stoicyzm z chrześcijańską wiarą w Boga.
- Zaufaj Bogu! – Bóg był dla Kochanowskiego opiekunem człowieka, który dla niego stworzył wspaniały świat. Stwórca to Artysta i Mistrz, a stworzone przez niego dzieło jest doskonałe, dlatego człowiek powinien je pielęgnować. Szczęście daje człowiekowi spokojne życie w domu rodzinnym:
„Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
A ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością”.
Człowiek nie powinien się zbytnio troszczyć o przyszłość, lecz zaufać Bogu:
„Sam Bóg wie przyszłe rzeczy a śmieje się z nieba,
kiedy sie człowiek troszcze więcej niźli trzeba”.
- Carpe diem! (chwytaj dzień) czyli korzystaj z życia – baw się i ciesz, unikaj cierpień – to hasła epikureiczyków. Nie bój się śmierci, bo póki my jesteśmy, jej nie ma. Kiedy ona przyjdzie, nas nie będzie:
„Dziś bądź wesół, dziś użyj biesiady
o przyszłym dniu niechaj próżnej rady”.
- Żyj spokojnie, to, co przynosi los, przyjmuj ze stoickim spokojem – i szczęście, i smutki:
„A nigdy nie zabłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić:
Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie wznosić”.
Równie dobry będzie inny cytat:
„Lecz na szczęście wszelakie
Serce ma być jednakie”.
- Pielęgnuj w sobie cnoty, czyste sumienie, odwagę, dobrą sławę, odpowiedzialność; żyj zgodnie z naturą, harmonijnie – zachowuj złoty środek.
„Cnota – skarb wieczny, cnota – klejnot drogi”,
„Nie przegra, kto frymarczy na sławę żywotem”.
Pieśni o tematyce patriotycznej
Jan Kochanowski był gorącym patriotą – troska o losy ojczyzny często pojawia się w jego utworach. Podaj przykłady pieśni, w których poeta podejmuje motyw ojczyzny i troski o nią.
Pieśń V (Księgi wtóre) Pieśń o spustoszeniu Podola
Pieśń ta powstała prawdopodobnie w 1575 roku. Wtedy to Tatarzy napadli na Podole. Kochanowski nie tylko opisuje tragiczne skutki napaści na ziemie polskie, ale przede wszystkim nawołuje do walki i stara się wpłynąć na czytelników. Zachęca, by Polacy opodatkowali się na wojsko: „Skujmy talerze na talery, skujmy, / A żołnierzowi pieniądze gotujmy!”.
Jeśli z tekstu Kochanowskiego czytelnicy nie wyciągną odpowiednich wniosków, trudno oczekiwać poprawy sytuacji.
Inne wiersze Kochanowskiego na ten temat
Jan Kochanowski często nawoływał do obrony ojczyzny i służenia jej nie tylko mieczem, ale i własną osobą i swoimi umiejętnościami.
Pieśń XII (Księgi wtóre)
„A jeśli komu droga otwarta do nieba,
Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba.”
Pieśń XIX (Księgi wtóre) (znana jako Pieśń o dobrej sławie)
Człowiek, w przeciwieństwie do zwierząt, ma rozum i mowę, dlatego powinien żyć godnie i starać się o dobrą sławę, która pozostanie po nim gdy „zniszczeje ciało”. Każdy może służyć ojczyźnie, wykorzystując do tego celu przymioty, którymi obdarzył nas Bóg:
„Służmy poczciwej sławie, a jako kto może,
Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże.
Komu dowcipu równo z wymową dostaje,
Niech szczepi miedzy ludźmi dobre obyczaje;
Niechaj czyni porządek, rozterkom zabiega,
Praw ojczystych i pięknej swobody przestrzega.
A ty, coć Bóg dał siłę i serce po temu
Uderz się z poganinem, jako słusze cnemu”.
Zobacz: