Jednym z pierwszych i największych zadań mitologii była obrazowa odpowiedź na pytania od zawsze dręczące ludzkość.
Jak mity wyjaśniają wielkie tajemnice istnienia
Mit o stworzeniu świata
Wywodzi istnienie naszego padołu z chaosu. Z chaosu – czyli z jakiegoś wielkiego, bezkształtnego zawirowania kosmicznego, z otchłani, z plątaniny czterech żywiołów: ziemi, powietrza, wody, ognia. Z tegoż chaosu rodzą się pierwsi bogowie (Uranos – Niebo i Gaja – Ziemia), z nich następne pokolenia bogów (szczegółowo dzielących między sobą „specjalizacje” – będą się opiekować różnymi sprawami ziemskimi). Wraz z nimi rodzą się gwiazdy, kształtuje się ziemia: morza, góry, rzeki, rodzą się zwierzęta i rośliny. U źródeł powstania ziemi leży jednak ciągła walka bogów o władzę, zbrodnia i podstęp, walka dobra ze złem. Jest to mit kosmogoniczny i teogoniczny.
A oto pierwsi bogowie według mitologii greckiej:
- Uranos strącał swoich synów w czeluść Tartaru. Kronos ocalał jako jedyny, gdyż za namową matki wystąpił przeciw ojcu i haniebnie go okaleczył. Jego bracia – cyklopi i tytani – pozostali w otchłani Tartaru.
- Kronos z kolei pożerał dzieci, które urodziła mu Rea. Ocalał tylko Zeus, bo zamiast niego matka podała mężowi do połknięcia kamień zawinięty w pieluszki. Chłopca wychowywała koza Amaltea. Zeus został władcą bogów, zmusił też ojca do zwrócenia rodzeństwa, z którym podzielił strefy wpływów. Sam także miał dużo dzieci (nie tylko z małżonką Herą, również z innymi boginiami i kobietami ziemskimi), między innymi Heraklesa – syna królowej Alkmeny, Atenę, która wyskoczyła z głowy Zeusa, Afrodytę, zrodzoną z piany morskiej. Według jednej wersji miała to być piana, która zebrała się wokół wyrzuconych do morza genitaliów nieszczęsnego Uranosa, według drugiej – Afrodyta miała być córką Zeusa i nimfy morskiej. Bogowie, jak już wspomnieliśmy, specjalizowali się w różnych dziedzinach, wpływali na ludzkie życie, sami – poza darem nieśmiertelności – bardzo przypominali ludzi: kłócili się i godzili, knuli najrozmaitsze intrygi i przeżywali burzliwe romanse.
Pochodzenie człowieka
W mitologii greckiej pojawienie się człowieka na ziemi poznajemy w dwóch wersjach. Jedna z nich wiąże się z mitem prometejskim: to Prometeusz miał ulepić figurę ludzką z gliny i łez, a że człowiek był słaby, kruchy i bezradny wobec świata – Prometeusz wykradł bogom ogień, podarował go ludziom, by mogli się ogrzać i bronić przed niebezpieczeństwami natury. Zauważmy, jak wersja ta silnie wiąże się z kultem ognia towarzyszącego człowiekowi od zarania dziejów.
Drugie wyjaśnienie jest inne: oto ziemia urodziła ludzi samoistnie jak najlepsze owoce. I tak ludzkość przebyła pięć słynnych wieków:
- Wiek złoty – czasy Kronosa. To była epoka swoistej arkadii – lata obfitości i radości, bez lęku przed śmiercią, bez pracy, bez smutków i bez starości.
- Wiek srebrny – pokolenie następne, dzieło bogów. Ludzie byli już ciemnymi „zjadaczami chleba”, rządziły nimi matki. Zniszczył ich Zeus.
- Wiek brązowy – „lud brązowy” spadł z drzewa. Uwielbiał wojny – używał oręża z brązu, był okrutny i bezczelny, wyginął od czarnej śmierci.
- Drugi wiek brązowy – lud poczęty przez bogów, był już szlachetniejszy i został w końcu zamieniony w herosów.
- Wiek żelazny – czyli obecny – potomkowie czwartego ludu, ale niestety, niegodni: kłótliwi, niesprawiedliwi, zazdrośni. Ich koniec nie jest znany.
Następstwo pór roku
Mitologia to zjawisko wyjaśnia dość prosto: za zboża, płody ziemi, rolnictwo odpowiadała bogini Demeter. Lecz gdy Hades porwał do podziemi jej ukochaną córkę – Korę, bogini wpadła w rozpacz, poszukiwała Kory i opuściła Olimp – a ziemia stała się jałowa i przestała rodzić. Wówczas Zeus i Hades musieli ustąpić – nie mogli jednak całkiem oddać Kory matce, zjadła ona bowiem w podziemiach ziarenka granatu – pożywienie zmarłych. Zawarto więc kompromis. Kora dziewięć miesięcy spędza na ziemi z matką, a na trzy schodzi do męża, do podziemi. Wtedy życie na ziemi zamiera i panuje zima. Ale wiosną Kora powraca, a wraz z nią – kiełkują nasiona i rodzi się życie.
Śmierć człowieka
Z tym zagadnieniem wiążą się następujące nazwy: Hades, Styks, Charon, Cerber… Według mitologii człowiek po śmierci wędruje do podziemi – do królestwa Hadesa – brata Zeusa. Również podziemne państwo zmarłych nosi nazwę Hadesu. Aby się tam dostać, trzeba było przeprawić się przez rzekę Styks łodzią przewodnika Charona, który pobierał za tę usługę obola – dlatego ten pieniążek wkładano w usta lub rękę zmarłego. Sam Charon przedstawiany był jako ponury starzec z długą, siwą brodą. Natomiast Cerber to straszliwy pies, strzegący bram Hadesu, pilnujący, by nikt z żywych tam nie wszedł, a nikt ze zmarłych nie wyszedł. Udało się to Odyseuszowi, a także bohaterowi epopei Wergiliusza – Eneaszowi.
Uwaga!
Do najbardziej uniwersalnych tematów mitów należą:
- miłość (partnerska, rodzicielska, siostrzana),
- władza (jej szczyty i manowce),
- ludzkie cechy i zachowania (dwubiegunowe– na jednym biegunie szlachetny Prometeusz, na drugim np. chciwy Midas)
- ludzkie marzenia i pragnienia.
Zobacz:
Jak Biblia przedstawia stworzenie świata? Biblijna kosmogonia.