Z punktu widzenia człowieka współczesnego całość dokonań Aleksego, jego wybór drogi do Boga, wydaje się chybiony, wręcz niezrozumiały. Nikt współczesny nie uwierzy, by świętość wymagała upokorzeń, cierpień ciała i tym podobnych drastycznych poczynań. Niemniej nie dziwi nas mnich buddyjski lub ktoś, kto wybiera się do Tybetu, by zgłębiać filozofię Wschodu, odciąć się od cywilizowanego świata i pogrążyć w kontemplacji. Nawet dziś. Tym bardziej więc nie powinna dziwić postawa ascety sprzed stuleci – a przynajmniej nie musimy rozpatrywać jej w świetle światopoglądu dzisiejszego człowieka. W kontekście swojej epoki nadal stwarza problemy do dyskusji. Wiemy, że prezentuje wzór świętego, który wybrał bardzo surowy model religijności.
Co zrobił, jakie podjął decyzje?
- Wyrzekł się bogactwa (rozdał majątek),
- porzucił dom rodzinny, nowo poślubioną żonę,
- postanowił trwać w czystości ciała,
- cierpiał głód, zimno, nędzę,
- ukrył przed światem swoje imię (anonimowość),
- znosił upokorzenia i niewygody (lata pod schodami domostwa).
Dlaczego takie czyny wydawały mu się słuszne?
- Bo wypełniał polecenia ewangelii (np. ubóstwo),
- bo cierpienia ciała miały prowadzić do udoskonalenia duszy,
- bo odrzucenie dóbr ziemskich jest gwarancją zbawienia,
- bo tylko przez kontemplację i miłość Boga można się do Niego zbliżyć i doznać łaski.
Jest to bezkompromisowa, heroiczna, nie akceptująca świata droga do świętości. Czy całkowicie słuszna? Św. Augustyn, który obiecywał poznanie Boga przez iluminację (olśnienie z łaski Boga), rozumiałby zapewne te poczynania. Nie zgodziłby się z nimi św. Franciszek, który był przeciwny umartwianiu „brata ciała”, proponował akceptację świata, wręcz miłość do wszystkiego, co stworzył Bóg (łączył ich postulat ubóstwa, obaj odrzucili rodzinne majątki).
Narzucają się jednak jeszcze inne pytania:
- Czy Aleksy nie był egoistyczny w swoim dążeniu do Boga?
Zlekceważył w swojej drodze do świętości ideał miłości bliźniego (przyniósł ból rodzicom, opuścił młodą żonę, zranił tych, którzy go kochali).
- Czy w dążeniu Aleksego do aureoli nie ma czegoś bezdusznego, nieludzkiego?
- Przed śmiercią załamuje się w Aleksym ideał cierpienia w ukryciu. Przekazuje list, w którym wyjaśnia, co przeżył, kim był. Właściwie dlaczego? Nasuwa się podejrzenie, że jednak pragnął sławy i wyniesienia na ołtarze po śmierci, choć jest to zarazem chwyt motywujący zaistnienie Legendy o św. Aleksym.
Temat cierpienia i świętości w literaturze współczesnej
- Stanisława Grochowiaka – Święty Szymon Słupnik ujmuje problem w konwencji turpizmu: wyrzeczenie świętego, który postanowił żyć na słupie, zestawia z koszmarem cierpień innych ludzi: gwałconej dziewczyny, spalonego ciała, odrąbanych kończyn. Blednie przy takim cierpieniu oddalona i obojętna wobec świata kontemplacja Szymona na słupie.
- Jana Twardowskiego – Święty Franciszek z Asyżu (poeta w apostrofie do świętego przedstawia jeszcze skromniejszy, jeszcze zwyczajniejszy i bardziej ludzki sposób miłości do natury stworzonej przez Boga, symbolizowanej tu przez trawę – „karmelitkę bosą”. Poezja księdza Twardowskiego w ogóle jest kontynuacją postawy franciszkańskiej i wiary radosnej, pełnej ufności do Boga, a nie cierpienia i lęku. „Wierzę w radość ni z tego ni z owego”, pisze w jednym z utworów ksiądz-poeta.
- Wśród esejów filozoficznych Jana Józefa Szczepańskiego pt. Przed nieznanym trybunałem znajduje się Święty. Przywołuje postać i czyn św. Maksymiliana Kolbego, który, jak pamiętamy, zginął w 1941 roku w Oświęcimiu, oddając swoje życie za innego więźnia. Ojciec Kolbe był franciszkaninem. Warto przypomnieć ten utwór i tę postać przy rozważaniach różnych form religijności, świętości i realizacji wiary. Wkracza tu jeszcze inna kategoria, obca postawie Aleksego: postawa poświęcenia siebie dla bliźniego, dla drugiego człowieka.
Inni święci
- Szymon Słupnik – święty, który spędzał życie na słupach, wybierał coraz to wyższe kolumny, oddawał się rozmyślaniom i kontemplacjom, a żywił tym, co przynieśli mu okoliczni mieszkańcy. Spędził na słupach 68 lat! Nie był jedyny – Daniel spędził w ten sposób lat 33, a pomysł podjęli późniejsi asceci wschodni, zwani słupnikami.
- Św. Sebastian – to męczennik, który doczekał się licznych przedstawień w plastyce – malarstwie i rzeźbie. Malował świętego Memling i Tycjan, także inni wielcy artyści. Przedstawiany był jako mężny młodzieniec przeszyty strzałami, bowiem Sebastian był rzymskim żołnierzem, ale chrześcijaninem, poniósł śmierć zadaną przez łuczników. Jest patronem rannych.
- Św. Jerzy – najczęściej przedstawiany w walce ze smokiem, którego zwycięża – jest patronem rycerzy. Męczennik został ścięty za wyznawanie wiary chrześcijańskiej w 303 roku.
- Św. Kinga – jest bardzo znana dzięki legendzie o odkryciu soli w Wieliczce. Żyła w XIII wieku, była Węgierką poślubioną Bolesławowi Wstydliwemu. Wrzuciła do żup solnych ślubny pierścień, a węgierscy górnicy, przywiezieni przez nią później do Polski, dokopali się złóż soli w Wieliczce. Jej zatem zawdzięczamy obecność tej przyprawy w ojczyźnie. Św. Kinga zdecydowała się na życie w klasztorze. Stało się to po śmierci męża, choć podobno i wcześniej zachowywała czystość, bo rok w rok prosiła męża, by odłożyć konsumpcję małżeństwa – o rok. Żywot św. Kingi został napisany w XIV w. przez jej spowiednika.
Zauważ dwie postawy!
Zestawienie św. Aleksego i św. Franciszka uwypukla odmienny stosunek do świata. W pierwszym przypadku wszelkie dobra materialne to wrogie pokusy, które trzeba odrzucić. W drugim – należy cieszyć się światem; franciszkanizm jest przesycony afirmacją świata. Typ ascezy Aleksego realizuje surowy model wschodni, franciszkanizm zwiastuje zachodnioeuropejskie zaakceptowanie świata ziemskiego.
Zobacz:
Przedstaw Legendę o św. Aleksym jako przykład literatury hagiograficznej