Transakcja wojny chocimskiej opiewa przebieg i przygotowania do bitwy pod Chocimiem w 1621 roku. Wacław Potocki wykorzystał do napisania utworu relację uczestnika bitwy, Jakuba Sobieskiego, który spisywał dziennik wojenny. Można zaryzykować twierdzenie, że utwór jest rymowaną przeróbką pamiętnika na epos). I oto barokowy epos Potockiego jest dziś już nieco przestarzały, traktujemy go jako zabytek literatury siedemnastowiecznej, nie jako rzecz do czytania. Charakteryzuje go bowiem niezwykła, przeładowana inwersjami składnia, ogromna liczba zaimków, monotonia (jest to utwór bez fikcji literackiej, poeta lekceważy fabułę).
Na Transakcję… składają się prawda historyczna plus dygresja w dwóch warstwach:
- jako epizody bitewne i obyczajowe,
- wtrącenia satyryczne i moralizujące.
O Transakcji wojny chocimskiej Wacława Potockiego zapamiętaj!
- Jest polskim przykładem siedemnastowiecznego eposu.
- Kształtuje i propaguje wzór wodza – Sarmaty, w pozytywnym znaczeniu, a jest nim hetman Jan Karol Chodkiewicz. Charakterystyka bezpośrednia eksponuje cechy takie, jak powaga i dostojeństwo wyglądu, męstwo, mistrzostwo w boju, poczucie misji. Charakterystyka pośrednia rodzi się dzięki mowie Chodkiewicza i budzić ma w Polakach ducha walki. Odwołuje się hetman do tradycji sarmackiej, do najwyższych wartości, do Boga, ojczyzny, do męstwa Polaków. Jest to też popis oratorstwa. Mówca wzrusza, przypomina krzywdy doznane od wroga, kontrastuje portret mężnych Sarmatów z lichymi Turkami.
- W opisie samej bitwy pojawiają się charakterystyczne szczegóły. Można powiedzieć, że spełnia on postulat szokowania odbiorcy. Pełen jest okrucieństwa i obrazów naturalistycznych: „kipią ciepłe wątroby”, „kopije kruszą się w trupach”, „wiązną konie w mięsie”. Jest to zarazem literacka scena batalistyczna.
- Nawet w trzech „podręcznikowych” fragmentach utworu możemy wskazać klasyczne cechy eposu. Jest tu inwokacja, jest wzór wodza, mowa przed bitwą, są sceny batalistyczne i realizm szczegółu. Nieraz jednak autor odbiega od sztywnego schematu eposu, by prezentować prawdę historyczną.
- Charakteryzuje go również niezwykła, przeładowana inwersjami składnia, ogromna liczba zaimków, monotonia (jest to utwór bez fikcji literackiej, poeta lekceważy fabułę).
- Pod wieloma względami Transakcja… odbiega od reguł eposu. Na przykład rezygnuje Potocki z fikcji na rzecz prawdy historycznej, dodaje obszerne partie moralizujące, włącza wykład dotyczący historii Polski.
Zwrócić uwagę
- na mowę Chodkiewicza – fragment opisujący naradę wojenną. Jest to mowa, która spełnia wymogi oratorskie, odwołuje się do uczuć, honoru i dumy żołnierzy, przypomina także mit Sarmatów, nawołuje do walki, przedstawiając groźbę zwycięstwa Turków. Z kolei część szósta to scena batalistyczna w nader drastycznym wydaniu. Obserwując opis bitwy, znajdujemy „ciepłe wątroby”, „krew się zsiadła na ziemi galaretą trzęsie”, „dymiące kiszki, dziury, rany” – zgiełk broni, a w tym wszystkim heroiczny obraz walczącego Chodkiewicza.
- na barokowe epatowanie brzydotą, dziś powiedzielibyśmy naturalizm, w opisie scen bitewnych:
Kruszyły się kopije w trupach na kawałki
Pełno ran, pełno śmierci wiązną konie w mięsie
Krew się zsiadła na ziemi galaretą trzęsie
Ludzie się nie dobici w swoich kiszkach plączą;
Drudzy chlipią z paszczęki posoką gorącą…
Część szósta
Uwaga!
- Źródłem utworu był diariusz bitwy, pisany przez Jakuba Sobieskiego, a dotyczący bitwy z Turkami pod Chocimiem.
- Epos Potockiego czekał na druk 200 lat! Stało się tak ze względu na krytykę współczesności, jaką zawarł autor w licznych dygresjach.
Zobacz:
Udowodnij, że Transakcja wojny chocimskiej Potockiego jest eposem.
Napisz notatkę o Transakcji wojny chocimskiej Wacława Potockiego