Wszyscy filozofowie epoki rozumu wywodzą się w pewnym stopniu od Kartezjusza. Dlatego mówiąc o filozofii oświecenia, nie można zapomnieć o ojcu racjonalizmu, mimo że Kartezjusz jest o wiele starszy od swoich oświeceniowych kontynuatorów.
- Na tle osiemnastowiecznej filozofii odznacza się jako oddzielna, wyraźna indywidualność i osobowość Francuz – Wolter.
- Ciekawą koncepcję prezentuje także angielski myśliciel John Locke. Jest twórcą słynnego hasła „tabula rasa”, co znaczy „czysta tablica”. Chodzi o to, że w myśl tej koncepcji człowiek rodzi się jako „czysta tablica”, i że dopiero w trakcie rozwoju, podczas życia tablica człowiecza zapisuje się cechami osobowości, kształtuje rozum, charakter i działanie człowieka – przez doświadczenie i wychowanie.
- Wracając do Francji, należy wyeksponować grupę filozofów, zwaną encyklopedystami, dlatego że byli to pisarze, myśliciele, którzy tworzyli Wielką Encyklopedię Francuską – wspaniałe, pomnikowe dzieło oświecenia, wyrażające ducha i atmosferę epoki.
Do grona encyklopedystów zaliczamy:- Woltera,
- Monteskiusza (Montesquieu),
- Rousseau,
- Diderota,
- d’Alemberta.
- Wśród nich odrębną jednostką, ojcem sentymentalizmu, głoszącym potrzebę bliskości człowieka, natury i uczuć – jest Jean Jacques Rousseau.
- Kontynuatorem poglądów Locke’a był angielski filozof Dawid Hume – sceptyk, agnostyk i empiryk.
- Jako sceptyk dowodził, że prawd filozoficznych jest wiele i że są one względne, jako empiryk głosił, że „nie ma nic w umyśle, czego nie byłoby przedtem w zmyśle”.
- Widział jako główne zadanie filofozów badanie wrażeń zmysłowych, pytał, jak dane fakty świadczą o następnych.
- Jako agnostyk – uznał, że prawdy religijne nie są do udowodnienia, cuda to zakłócenia praw przyrody – trudno więc uznawać je za materiał badań. Pod wieloma względami wyprzedzał zatem Hume swą epokę.
- Do filozofów oświecenia zalicza się też pewien samotny geniusz z Królewca – Immanuel Kant. Jego teorie w filozofii są czymś na wzór przewrotu kopernikańskiego, miały ogromny wpływ na rozwój myśli Zachodu. Kant był naukowcem, moralistą, wykładowcą.
Kant dokonał rewolucji w filozofii, bo odwrócił bieg myśli: dostrzegał i pokazał, że to nie rzeczy kształtują nasze myśli – lecz nasze myśli pojmują, klasyfikują, nazywają według swoich danych rzeczy zewnętrznego świata. Świat zmysłowy musi być ujmowany w formy czasu i przestrzeni, a świat umysłowy – w pojęcia obecne w naszym umyśle. Poza tym Kant uważał, że człowiek jest wolny i sam w sobie nosi prawo moralne. To on rzekł „Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie”.
Twierdził: „Postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem”. Inaczej mówiąc – aby funkcjonowała również wobec ciebie samego i byłbyś z tego zadowolony.
Uwaga!
Kartezjusz tak naprawdę był filozofem baroku, ale dopiero w oświeceniu jego poglądy zyskały tak wielką rangę, że zostały uznane za podstawę ideową nowej epoki. Wszyscy filozofowie epoki rozumu wywodzą się w pewnym stopniu od Kartezjusza. Choć Kartezjusz jest o wiele starszy od swoich oświeceniowych kontynuatorów, to właśnie jego uznaje się za ojca racjonalizmu.
Oświeceniowe doktryny o Bogu
- Fideizm – (tradycyjna) – Bóg jest panem świata, który stworzył.
- Deizm – Bóg stworzył świat, ale dalej się nim nie zajmuje.
- Ateizm– Boga nie ma. Świat powstał bez Boskiej pomocy, a religia to efekt strachu (inaczej – materializm).
Mówią filozofowie:
- Wolter:
- Nie zgadzam się z tobą, lecz zawsze będę bronił twego prawa do głoszenia własnych poglądów.
- Jeśli nie byłoby Boga, trzeba by go wymyśleć.
- Optymizm to obłęd dowodzenia, że wszystko jest dobrze, kiedy nam się dzieje źle.
- Denis Diderot:
- Niekiedy człowiek okazuje więcej geniuszu w swym błędzie, niż przy odkrywaniu prawdy.
- Niczego równie trudno nie przebacza się komuś co jego zalet.
- Monteskiusz:
- Nie pytam jakie są prawa, ale jacy są sędziowie.
- Kto biegnie za przyjemnością, chwyta cierpienie.
- Jan Jakub Rousseau:
- Podstawą umowy społecznej jest własnsość, a pierwszym jej warunkiem, że każdy jej obywatel będzie mógł korzystać z tego, co do niego należy.
- Ciągłe a sumienne wypełnianie obowiązków wymaga nie mniej wysiłku niż czyny bohaterskie.
- John Locke:
- Żadna wiedza człowieka nie może wyjść poza jego doświadczenie.
- Immanuel Kant:
- Wszystka wiedza pochodzi z doświadczenia. Doświadczenie jest produktem rozumu.
- Czyń tak, jak gdyby zasada twojego postępowania miała się dzięki twojej woli stać powszechnym prawem natury.
- Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie.
Zobacz: