Mini-CV
- Wolter urodził się w 1694 roku w rodzinie mieszczańskiej.
- Studia w kolegium jezuickim.
- 1726-1729 – pobyt w Anglii, fascynacja systemem politycznym i wolnością myślenia.
- 1734-1743 – pobyt w Cirey, twórczość literacka.
- 1750-1753 – pobyt w Prusach.
- 1755-1778 – okres filozoficzny.
Wolter, właściwie François Marie Arouer to wybitny francuski pisarz, filozof, historyk, jeden z głównych przedstawicieli oświecenia. Postać ciekawa i barwna. Człowiek o ciężkim i nieugiętym charakterze, światowiec żądny sławy i pieniędzy, który poświęcił swe życie na rozpowszechnianie idei racjonalizmu i na walkę z kościołem. Cięty i złośliwy, jest autorem wielu sztuk, powiastek, traktatów filozoficznych, a także bogatej korespondencji.
Na tle epoki
Wolter był przedstawicielem racjonalnej filozofii oświeceniowej. Występował po stronie rozumu, nauki, sprawiedliwości społecznej i politycznej. Zajadle spierał się z filozofią optymizmu Leibniza i poglądami Jeana Jacquesa Rousseau. Wychowany w kolegium jezuickim, pozostawał jednocześnie pod ogromnym wpływem filozofii libertyńskiej. Znany z ostrych krytyk Kościoła. Wywarł ogromny wpływ na swą epokę stwarzając wzór postawy intelektualisty i pisarza zaangażowanego, walczącego z niesprawiedliwością, nietolerancją i fanatyzmem.
Biografia
Życie Woltera wypełnia praktycznie cały wiek XVIII, od śmierci Ludwika XIV do ostatnich lat przed rewolucją. Dzieli się na dwa zasadnicze etapy: lata przed osiedleniem się w Délices (1755), gdy zdobywa pierwszą pozycję w literaturze i reszta życia, gdy prowadzi otwartą walkę z Kościołem oraz ustrojem i zajmuje pierwsze miejsce w filozofii.
Franciszek Maria Arouet urodził się w Paryżu w 1694 roku, w mieszczańskiej rodzinie. Studiował w kolegium jezuickim, gdzie zawarł przyjaźnie, dzięki którym miał zamiar wejść do środowiska i „świata, który się bawi”. Żądny zbytku i sławy, szybko zaczął wykorzystywać swe talenty, uformowane z jednej strony przez jezuitów, z drugiej zaś przez libertynów. Dwukrotnie więziony w Bastylii (1717-1718 i 1726) z powodu swego ciętego języka i pióra. Za drugim razem wychodzi na wolność pod warunkiem, że opuści Francję.
Następne trzy lata spędza w Anglii, gdzie uczy się wielu rzeczy, zapoznaje z osiągnięciami filozofii, nauki i myśli politycznej. Gdy w 1729 roku wraca do Francji, pracuje nad Listami o Anglikach (1734), które wstrząsają całym ówczesnym światem. Wolter ucieka ponownie, tym razem chroni się u swojej metresy pani du Châtelet w Cirey, gdzie spędza następne dziesięć lata na pracy i rozrywkach. Jego wielką namiętnością jest teatr, organizuje spektakle, pisze sztuki, reżyseruje. Jednocześnie niezmordowanie pracuje i mnóstwo pisze. Pani du Châtelet namawia go do uprawiania nauki, on ją do poezji.
Wraca do Paryża w 1743 roku i zostaje akademikiem, historiografem, kamerdynerem króla, oficjalnym poetą dworskim, redaktorem politycznym, tajnym wysłannikiem królewskim. Nienawidzi jednak zależności, dlatego postanawia przyjąć zaproszenie króla Prus Fryderyka II. Spędza tam trzy lata, początkowo zachwycony atmosferą towarzyską i intelektualną. Jednak jego ciężki charakter nie pozwala mu na spokojne życie. Kłóci się z władcą i musi uciekać z Niemiec. Zaznawszy już wolności, nie chce się nikomu więcej podporządkowywać. Kupuje posiadłości we Francji i w Szwajcarii, by móc w razie trudności zmienić państwo. Następne lata wykorzystuje na pracę.
Rozpoczyna się tzw. okres filozoficzny u Woltera. Pisze krótkie, celne broszurki, sieje sarkazm, obraża, wytyka błędy, jednocześnie propagując myślenie racjonalne, naukę i laicyzm. Bardzo istotną częścią jego twórczości z tego okresu jest korespondencja, którą prowadził z całym niemalże światem, wpajając korespondentom filozofię. Jednocześnie prowadzi bujne życie towarzyskie, jest odwiedzany przez znanych i cenionych ludzi. Wolter wrócił do Paryża w 1778 roku. Niestety, splendor z jakim został przyjęty, a także rozbuchane życie towarzyskie, szybko wpędziły go do grobu. Zmarł w niespełna trzy miesiące po ponownym osiedleniu się w stolicy, w 1778 roku.
Twórczość
Wolter w młodości związany był paryskimi sferami arystokratycznymi, szybko ujawnił swój talent jako twórca krótkich, ciętych epigramów.
W 1718 roku zadebiutował jako neoklasyczny dramaturg tragedią Edyp, sztuce będącej zjadliwą krytyką kleru. W poezji uprawiał Wolter wszelkie jej rodzaje. Stworzył epopeję (Henriada), ukazującą okropności fanatyzmu i poddającą krytyce francuskie instytucje polityczne.
W 1734 roku, zainspirowany życiem w Anglii, wydaje Listy o Anglikach albo listy filozoficzne. Jest to utwór publicystyczny, zawierający podstawy filozofii Woltera, zwanej wolterianizmem. Występuje w obronie praw chłopstwa i mieszczaństwa, popiera rozwój handlu i przemysłu, krytykuje despotyzm i fanatyzm, pochwala tolerancję religijną i światopoglądową. Zajmuje się także historią. Publikuje Historię Karola XII i Wiek Ludwika XIV, utwory oparte na dokładnej analizie dokumentacji. Tworzy koncepcję historii pojętej jako dzieje cywilizacji, opartej na rozwoju historycznym, w którym brak jest miejsca na boską ingerencję.
Stworzył krótki, żartobliwy poemat La Pucelle – parodystyczną wersję historii Dziewicy Orleańskiej. Jego miłość do teatru objawiła się w kolejnych pisanych dramatach (Mahomet 1741, Zaira 1732, Merope 1743).
Ostatnie lata były najbardziej płodne twórczo i filozoficznie. Tworzy liczne powiastki filozoficzne, z których najsłynniejszy jest Kandyd, czyli Optymizm (1759) utwór wymierzony przeciw systematycznemu optymizmowi Leibnitza, a także Prostaczek (1767).
Jest także twórcą Pamiętników (1784) i licznej korespondencji, którą prowadził przez większość życia. Mając wielu korespondentów wśród ludzi zajmujących różne pozycje społeczne, stanowiska państwowe i posiadających różne światopoglądy, Wolter w listach poruszał najróżniejsze tematy, kwestie, zagadnienia społeczne. Dzięki temu jego korespondencja jest jednym z największych repertoriów myśli, jakie kiedykolwiek zostały ułożone.
Wydaje także swe największe dzieła filozoficzne – Traktat o tolerancji (1763) i Słownik filozoficzny (1764). Traktat stanowi przede wszystkim namiętną obronę wolności myślenia i rozumowania. Na krótko przed śmiercią zaczął pracować nad słownikiem języka francuskiego.
Najważniejsze dzieła
Kandyd, czyli Optymizm
To najsłynniejsza powiastka filozoficzna, w której Wolter spiera się z poglądami Jeana Jacques’a Rousseau i filozofią optymizmu Leibniza. Główny bohater – Kandyd – jest swoistą ilustracją negatywnego wpływu owych poglądów na życie jednostki. Wolter na podstawie historii życia Kandyda, wypełnionego cierpienie i ciągłymi zwrotami akcji, prezentuje stanowisko zbliżone do tego, które opisuje w Traktacie o tolerancji. Ukazuje główne dla obu utworów postulaty: walki z przesądami oraz nieustającej pracy. Jednocześnie styl Kandyda, przepełniony humorem, satyrą i ironią, spełnia oświeceniowe zadania dydaktyczne – w prostej, przejrzystej narracji, wartko budowanej akcji, wyraziście przedstawionych przykładach pisarz zaprezentował nowy, filozoficzny osąd świata i człowieka. Wolter znajduje sposobność, by pokazać ciemne oblicze Świętej Inkwizycji, okrucieństwa wojny, bezprawia wielmożów, głupotę elit, wyzysk biednych. Powiastka Woltera przynosi jednak także propozycję pozytywną, nieheroiczną – „uprawianie ogródka”. W ten sposób Wolter staje się prekursorem mieszczańskiego humanizmu. Wielkość utworu zawarta jest w jego klarownej koncepcji realizacji, opartej na jasności i celności dowodzenia.
Traktat o tolerancji
To jedno z ważniejszych filozoficznych dzieł europejskiego oświecenia. Napisany w związku ze sprawą Calasa, kupca bławatnego i protestanta, skazanego w Tuluzie, w procesie poszlakowym za rzekome zamordowanie syna. Wolter z całą stanowczością występuje po stronie sprawiedliwości. Krytykuje fanatyzm polityczny i religijny, domaga się dla wszystkich równych praw wobec państwa. Staje także po stronie tolerancji, która jest podstawą współżycia ludzi na ziemi.
Zapamiętaj utwory
Wolter był bardzo płodnym twórcą, nieograniczającym się do jednego gatunku literackiego.
- Poezja: Henriada (1728).
- Teatr: Zaira (1732), Meropa (1743).
- Historia: Historia Karola XII (1731), Wiek Ludwika XIV (1751), Zarys obyczajów (1756).
- Filozofia: Listy o Anglikach (1764), Traktat o tolerancji (1763), Słownik filozoficzny (1764).
- Powiastki filozoficzne: Zadig (1747), Kandyd, czyli Optymizm (1759), Prostaczek (1767).
Olbrzymia korespondencja.
Miejsca
- Paryż – miejsce wychowania, studiów i większości życia Woltera. Był zafascynowany życiem dworskim i dążył do sławy i zysków. Tu też zmarł w 1778 roku.
- Anglia – spędził tam trzy lata na emigracji. Zafascynował go ustrój polityczny, społeczny i (pozorna) wolność myślenia. Po powrocie napisał skandalizujące dzieło Listy o Anglikach.
- Cirey – miejscowość we Francji, gdzie Wolter spędził dziesięć lat, mieszkając u swojej przyjaciółki, pani du Châtelet. Miał tam czas i sposobność, by zająć się twórczością, organizował spektakle teatralne, prowadził liczną korespondencję.
- Prusy – Wolter spędził trzy lata na dworze Fryderyka II. Początkowo zafascynowany ustrojem, szybko atmosfera panująca w państwie zaczęła go męczyć. Musiał uciec.
- Ferney – posiadłość na granicy francusko-szwajcarskiej, gdzie Wolter zaszył się na wiele lat i skąd prowadził swą działalność filozoficzną.
Ludzie
- Wolter prowadził światowe życie, mieszkał na dworach różnych władców, miał wielu wpływowych przyjaciół i znajomych. Również w związku ze swoją sarkastyczną i złośliwą twórczością przysporzył sobie wielu wrogów. Np. z powodu kawalera de Rohan i chęci pojedynku z nim trafił do Bastylii i musiał na kilka lat opuścić Francję.
- Pani du Châtelet była jego wieloletnią przyjaciółką, łączyły ich silne więzi. W jej zamku w Cirey mieszkał, gdy po opublikowaniu Listów o Anglikach musiał opuścić stolicę. Pani du Châtelet wspomagała Woltera w jego pracy, a także, jak głoszą plotki, broniła go przed kolejnymi skandalami. Po jej śmierci Wolter wyjechał do Prus.
Jego 5 minut
Wolter swoim życiem i twórczością wzbudzał zawsze szerokie zainteresowanie, ale i kontrowersje. Kłócił się z największymi i najbardziej uznanymi pisarzami i filozofami, wytykał błędy i krytykował Kościół i władzę. Jednocześnie jednak jego pisma były bardzo celne i popularne. Pod koniec życia imię Woltera otoczone było swego rodzaju bałwochwalczym kultem. Pani Suard (słynna z prowadzenia salonów literackich) mówiła: „Nigdy zachwycenia świętej Teresy nie mogłyby przewyższyć olśnienia, jakiego doznałam na widok tego wielkiego człowieka”.
Zapamiętaj!
Wolterianizm to jedna z postaci popularnej filozofii oświecenia, oparta na racjonalizmie i naturalizmie. Jej główne hasła to rozum (jako przeciwieństwo objawienia), przyroda (przeciw czynnikom nadprzyrodzonym) i ludzkość (najwyższy cel etyczny). Wolterianizm stał się także synonimem zaangażowanej postawy Woltera – w bieżące sprawy polityczne i społeczne, w walkę o sprawiedliwość i tolerancję, połączone z filozoficznym sceptycyzmem i wolnomyślicielstwem.
Zobacz:
Co wiesz na temat Woltera? Wymień jego najsłynniejsze dzieła