Przede wszystkim – to nazwa wielkiego prądu w malarstwie – będącego początkiem radykalnego odchodzenia od postrzegania tej dziedziny sztuki w kategoriach prostego naśladownictwa natury. Nazwa prądu pochodzi od słowa „impression” – „wrażenie” użytego w tytule obrazu Moneta Impresja – wschód słońca – jednego z pierwszych dzieł wykazujących podstawowe cechy impresjonizmu.
A jakie to były cechy:
Po pierwsze – postrzeganie celu sztuki w utrwalaniu ulotnego, chwilowego wrażenia zmysłowego. Impresjonistom szło niemal o malarskie zatrzymanie czasu, uwiecznienie momentu. Konieczne było nowe podejście do oddania intensywności światła, jego odbić i cieni. Pomagał im w tym wynalazek fotografii – analiza zdjęć wykazywała, że obraz fotograficzny – choć przecież także budzi złudzenie przestrzenności – rządzi się jednak innymi prawami niż typowa malarska perspektywa. Światła zaś na nim układają się także nie zawsze w ten sam sposób, jak na modelowych wykładach w szkołach malarskich. To – i „nowy dreszcz” w ówczesnym myśleniu o sztuce – dążenie do skrajnego subiektywizmu artysty – widoczne jaskrawo już w wierszach Baudelaire’a sprawiło, że w świadomości impresjonistów pojawiło się przekonanie – że w malarstwie świata nie da się przedstawiać „takim, jaki jest”. Zamiast tego – trzeba dążyć do przedstawiania go takim „jakim się go widzi”, „jakim się on wydaje”.
Po drugie – w związku z tym pierwszym – zastosowanie całkowicie nowych technik artystycznych, takich jak:
- Używanie wyłącznie czystych barw należących do naturalnego widma słonecznego.
- Rezygnacja z rysunku konturów i geometrycznej perspektywy – na rzecz szybkiego, szkicowego ujęcia tematu.
- Rozmycie konturów – przewaga światła nad konturami przedstawianych obiektów.
- Stosowanie szybkich technik malarskich – obrazowanie przez nakładanie linii i plam – w skrajnych przypadkach – swoistych kropek malowanych odwrotną stroną pędzla.
Impresjonizm
„zrobił karierę” nie tylko w malarstwie. Także w literaturze stał się jedną z częściej używanych technik obrazowania.
Poeci – zainspirowani z jednej strony dokonaniami malarzy – z drugiej zaś – bliską impresjonizmowi zasadą analogii, również zaczęli dążyć do „zatrzymania wrażenia”. W liryce próbowano tego dokonać przez:
- potęgowanie nastrojowości wierszy,
- przedstawianie licznych skojarzeń barw, zjawisk i wrażeń zmysłowych.
Synestezyjne obrazowanie stało się podstawowym przykazaniem impresjonistycznej poezji.
- Podmiot liryczny wiersza impresjonistycznego jest raczej biernym odbiorcą rzeczywistości – nie analizuje jej – lecz stara się ją zapisać.
- „Zapisać” – nie „opisać” – impresjonistyczne „ja” poetyckie to nie żadna liryczna wersja narratora wszechwiedzącego.
- To subiektywny, nastawiony na rejestrowanie wrażeń odbiorca, przekładający widok i wrażenie na język literacki. Pisząc o nastroju, dajmy na to – melancholii – impresjonistyczny poeta nie wejdzie w jego analizę, nie będzie szukał jego przyczyn – po prostu podda się obserwacji – i biernemu odbiorowi.
W swoisty sposób impresjonizm oddziałał także na filozofię. Bergsonowska teoria poznania (nigdy w pełni możliwego, ze względu na wieczną i błyskawiczną zmienność rzeczywistości) znakomicie współgra z impresjonistycznym przekonaniem o ulotności wrażenia – o niemożności zatrzymania ruchu – rozumianego już nie jako fizyczne przesuwanie się ciał – ale jako podstawową cechę świata.
Zobacz:
Jak znaleźć i wskazać w lekturach młodopolskich impresjonizm?
Omów impresjonizm jako nurt w malarstwie i przedstaw jego wpływ na literaturę polską.