Impresjonizm to cecha epoki, tak ważna, że choć zrodziła się w sztukach plastycznych, wkradła się do literatury i wpłynęła na jej kształt. Możliwe, że na maturze w wierszu lub we fragmencie prozy trzeba będzie odnaleźć cechy impresjonizmu. Zresztą zawsze przy tekście młodopolskim warto sprawdzić, czy jest, i wskazać obrazowanie impresjonistyczne, bo to powinno zaowocować dodatkowymi punktami.
Głównym założeniem impresjonizmu jest przekonanie, że sztuka jest indywidualną, subiektywną wizją twórcy, przekazem wrażenia. Impresjoniści w swojej twórczości starali się uchwycić przelotne, przemijające chwile. Celowo zacierali kontury przedmiotów i na ich powierzchni starali się ukazać grę świateł i cieni, swoje wizje i odczucia.
W tekście literackim szukaj:
- Opisów pejzażu, w którym nie tyle chodzi o realistyczne przedstawienie tego, co jest – ile obrazu, jaki w danej chwili widzi autor. Główną rolę odgrywają jego wrażenia, krajobraz może mieć rozmyte kontury, mgliste barwy, nie musi idealnie odtwarzać rzeczywistości, lecz wizję artysty. Twórca dąży do ukazania zmienności, względności tego, co obserwujemy.
- Ważną rolę odgrywa nastrój tekstu – najczęściej melancholii, nostalgii, refleksji, jaką wzbudza pejzaż.
- Tropem obecności impresjonizmu jest synestezja – zabieg przenoszenia jednych wrażeń zmysłowych na inne. I tak kolor otrzymuje zapach, zapach, dźwięk itp.
- W powieści impresjonizm przejawiał się głównie w luźnej kompozycji, w zestawieniu niepowiązanych ze sobą scen i epizodów, użyciu mowy pozornie zależnej w narracji, obecności malarskich, impresjonistycznych opisów.
Przykład poetycki
Podręcznikowym przykładem impresjonizmu w literaturze Młodej Polski jest wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym). Wszystkie środki poetyckie, jakich użył autor w tym wierszu, służą jednemu celowi – wywołaniu efektu zwiewności, lekkości i zmienności nocnych mgieł nad Czarnym Stawem Gąsienicowym. Skoro typową cechą opisu impresjonistycznego jest rejestrowanie chwili, jej ulotności – tak jest właśnie w przypadku mgieł, które „tańcząc”, zmieniają swój wygląd, a także wygląd otoczenia, zamglony krajobraz ma zatarte kontury. Cechą pejzażu impresjonistycznego jest też jego amorfizm – odrealnienie, brak konkretnych kształtów przedmiotów. Krajobraz górski został opisany nocą, dlatego dodatkowych efektów malarskich dostarczył świecący księżyc – gra światła i cienia powoduje, że mgły wyglądają jak zwiewne tancerki.
Przykład w prozie
- Władysław Stanisław Reymont w Chłopach wykorzystuje impresjonizm, aby opisać przeżycia bohaterów. Umożliwia to ukazanie chwilowych nastrojów, zmienności uczuć, gry namiętności. Reymont dokonuje typowego dla poetyki impresjonistycznej zabiegu psychizacji krajobrazu. Ale także używa techniki impresjonizmu, tworząc opisy przyrody – ukazując jej zmienne piękno, chwilowość i ulotność wrażeń.
- Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni – luźna fragmentaryczna kompozycja: fabuła tego utworu składa się z czterech epizodów z życia głównego bohatera, które rozgrywają się w Paryżu, Warszawie, Cisach i Zagłębiu. Jako wspomnienia pojawiają się wątki z dzieciństwa Judyma, ale pełno w nich niedomówień, tajemnic, niektóre rozdziały są tak autonomiczne, że mogłyby funkcjonować jako samodzielne utwory – np. Swawolny Dyzio to opowiadanie, które Żeromski napisał jeszcze przed powstaniem powieści Ludzie bezdomni, a potem włączył je do utworu.
Zastosowanie impresjonistycznej metody opisu można dostrzec także w opisach przyrody. Niektóre rozdziały książki, na przykład Smutek czy Przyjdź, służą tylko pokazaniu chwilowych nastrojów bohatera i mają charakter liryczno-poetycki.
Impresjonizm w literaturze Młodej Polski znajdziesz w:
- poezji,
- Chłopach,
- Ludziach bezdomnych.
Szukaj tam opisów przyrody, ale pokazanych przez pryzmat odczuć jednostki, widzianych oczami podmiotu, nierealistycznych.
Zobacz:
Omów impresjonizm jako nurt w malarstwie i przedstaw jego wpływ na literaturę polską.