Impresjonizm to przede wszystkim kierunek artystyczny. Jego nazwa pochodzi od obrazu Claude’a Moneta Impresja – wschód słońca. Impresja to po francusku wrażenie. Początkowo pogardliwie traktowano ten kierunek. Impresjonizm narodził się w malarstwie, ale z czasem objął swoim zasięgiem także inne dziedziny sztuki: muzykę, literaturę.
Głównym założeniem impresjonizmu jest przekonanie, że poznanie rzeczywistości nigdy nie jest dotarciem do obiektywnej prawdy, ale indywidualną, subiektywną wizją twórcy.
Impresjoniści w swojej twórczości starali się uchwycić przelotne, przemijające chwile. Celowo zacierali kontury przedmiotów i na ich powierzchni starali się ukazać grę świateł i cieni.
Jak w literaturze Młodej Polski przejawia się impresjonizm?
Impresjonizm w literaturze
W literaturze impresjonizm przejawiał się w dążeniu do ukazywania odczuć jednostki w określonym momencie jej życia, przede wszystkim wyjątkowych wrażeń w kontakcie z przyrodą. Wiązał się z biernością i nastrojowością, szczególną rolę wyznaczał opisowi, którego zadaniem było oddanie zmiennych właściwości przedmiotów. W powieści impresjonizm przejawiał się głównie w luźnej kompozycji, w zestawieniu niepowiązanych ze sobą scen i epizodów.
Impresjonizm w poezji
Doskonałym przykładem wskazania przejawów impresjonizmu w literaturze Młodej Polski będzie wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym). Wszystkie środki poetyckie, jakich użył autor w tym wierszu, służą jednemu celowi – wywołaniu efektu zwiewności, lekkości i zmienności nocnych mgieł nad Czarnym Stawem Gąsienicowym. Przecież typową cechą opisu impresjonistycznego jest rejestrowanie chwili, jej ulotności – tak jest właśnie w przypadku mgieł, które „tańcząc”, zmieniają swój wygląd, a także wygląd otoczenia. Ponadto zamglony krajobraz to zatarte kontury. Cechą pejzażu impresjonistycznego jest też jego amorfizm – odrealnienie, brak konkretnych kształtów przedmiotów. Krajobraz górski został opisany nocą, dlatego dodatkowych efektów malarskich dostarczył świecący księżyc – gra światła i cienia powoduje, że mgły wyglądają jak zwiewne tancerki.
Impresjonizm w powieści
Także w prozie młodopolskiej możemy dostrzec przejawy impresjonizmu.
Przykłady:
- Władysław Stanisław Reymont w Chłopach wykorzystał między innymi impresjonizm, aby opisać przeżycia bohaterów. Umożliwiło to ukazanie chwilowych nastrojów, subtelności uczuć, gry namiętności. Reymont dokonywał typowego dla poetyki impresjonistycznej zabiegu psychizacji krajobrazu. Ale także wykorzystywał impresjonizm, tworząc opisy przyrody – ukazując jej zmienne piękno, chwilowość i ulotność wrażeń.
- Młodopolska powieść Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni. Fabuła tego utworu składa się z czterech epizodów z życia głównego bohatera, które rozgrywają się w Paryżu, Warszawie, Cisach i Zagłębiu. Jako wspomnienia pojawiają się wątki z dzieciństwa Judyma, ale pełno w nich niedomówień, tajemnic. W zasadzie niektóre rozdziały są tak autonomiczne, że mogłyby funkcjonować jako samodzielne utwory. Tak było z jednym z rozdziałów powieści. Swawolny Dyzio to opowiadanie, które Żeromski napisał jeszcze przed powstaniem powieści Ludzie bezdomni. Zastosowanie impresjonistycznej metody opisu można dostrzec także w opisach przyrody. Niektóre rozdziały książki, na przykład Smutek czy Przyjdź służą tylko pokazaniu chwilowych nastrojów bohatera i mają charakter liryczno-poetycki.
Podsumowanie
Chociaż impresjonizm jest kierunkiem artystycznym typowym dla malarstwa, możemy dostrzec jego przejawy także w literaturze Młodej Polski. Opisywanie zmiennych, najczęściej górskich pejzaży, gry świateł i zmienności obrazów, ulotności chwil w poezji było typowym zabiegiem impresjonistycznym. Natomiast w prozie przejawy impresjonizmu możemy dostrzec w rozluźnieniu przyczynowo-skutkowej zależności fabuły na rzecz luźnych scen i wielu opisów przyrody, oddających zmienne przeżycia bohaterów.
Uwaga!
Impresjonizm w literaturze Młodej Polski znajdziesz w:
- poezji,
- Chłopach,
- Ludziach bezdomnych.
Szukaj tam opisów przyrody, ale pokazanych przez pryzmat odczuć jednostki, widzianych oczami podmiotu, nierealistycznych. Dalej: odrealnienia, ulotności, epizodyczności w prozie.
Zobacz:
Omów impresjonizm jako nurt w malarstwie i przedstaw jego wpływ na literaturę polską.
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c165-modernizm/mlodopolskie-tematy