Ludzie czasów średniowiecza
Hierarchia średniowiecznego społeczeństwa
Feudalizm to średniowieczny system organizacji społeczeństwa oparty przede wszystkim na własności ziemi (łacińskie feudum to lenno) i stosunkach lennych. Formalnym właścicielem całej ziemi w państwie feudalnym jest władca. W rzeczywistości jednak oddaje on ją, w charakterze nagrody za służbę, w dożywotnie użytkowanie swoim urzędnikom i rycerzom. Ci czynią podobnie – i tak powstaje feudalna drabina. Prawo do czerpania dochodów z takiej ziemi oddanej w użytkowanie – zwane jest lennem. Człowiek, który nadaje lenno, to senior. Człowiek, który je od niego otrzymuje, to wasal. Wasal podlega seniorowi – ma obowiązek wspierać go militarnie, czasem pełni jakieś funkcje na jego dworze. Musi również utrzymywać seniora, gdy ten w podróży odwiedzi jego dobra.
Ponieważ urzędy powoli stawały się dziedziczne, zaczęło brakować ziemi do oddawania w nagrodę. Pojawił się zatem immunitet. Było to zwolnienie od podatków (immunitet ekonomiczny) lub prawo do samodzielnego sprawowania władzy sądowniczej na danym terenie (immunitet sądowniczy). Ziemia obdarzona oboma rodzajami immunitetu stawała się zatem prawie samodzielnym państewkiem w rękach wasala.
Struktura społeczeństwa średniowiecznego (feudalnego) – to system lenny, a także podział na stany: szlachecki, duchowny, mieszczański, chłopski. Ów hierarchiczny układ świata odzwierciedla filozofia św. Tomasza. Jego drabina bytów jasno określa miejsce człowieka wśród stworzeń (zaraz pod aniołami), a zarazem sankcjonuje zależność ludzi od ludzi.
Kogo napotkamy na traktach średniowiecznej Europy? Kogo zastaniemy w krużgankach zamczyska, kogo za klasztorną furtą, a kto roni łzy (nie sposób napisać: płacze) uwięziony w wieży? Odpowiedzi dostarcza literatura i historia tamtych czasów. Oto postacie tak typowe dla epoki, bajecznie barwne i dziś już egzotyczne.
Rycerz
Jeśli w podróży, to konno, w zbroi tak ciężkiej, że lepiej nie spadać z konia. Z całym rynsztunkiem i, być może, szarfą damy serca przypiętą do ramienia. Miecz, którym średniowieczny właściciel biegle władał – współczesny człowiek może ciągnąć, niektórzy siłacze potrafią podnieść. Jeśli rycerz rezyduje w zamku, to, być może, ucztuje. Lubi jeść mięsiwo, a nade wszystko słodycze. Od czystej wody i ksiąg raczej stroni, ale ma inne, nieprzebrane zalety.
- Jest pobożny – w obronie wiary lub by ją krzewić, walczy i odda życie, na modły i msze przeznacza dużą część dnia. Jest wierny – Bogu, swojemu władcy i damie swego serca.
- Jest honorowy – honor rycerski ceni ponad wszystko, hańby nie przeżyje bez zemsty, dlatego często się pojedynkuje.
- Jest odważny do szaleństwa i waleczny, dąży do mistrzostwa w swoim rzemiośle, czyli perfekcji w walce.
- Jest szlachetny, prawdomówny, prawy.
Dodajmy, że powinien być urodziwy, zamożny; bo że dobrze urodzony, jako dziecię szlacheckiego rodu – to wiadomo. Piękny jest rycerz nie dla kaprysu – w mentalności średniowiecznej uroda ciała oddaje piękno ducha.
Przykłady najzacniejsze:
- Roland (Pieśń o Rolandzie);
- Lancelot (O rycerzach Okrągłego Stołu);
- Tristan (Dzieje Tristana i Izoldy);
- Gotfryd de Bouillon – bohater i wódz pierwszej wyprawy krzyżowej.
Zauważ!
Dzięki twórcom romantyzmu średniowiecze kojarzy się nam głównie jako epoka rycerstwa. Zafascynowani stanem rycerskim taki obraz zarysowali w swoich dziełach, a ten utrwalił się w świadomości odbiorcy. Wspomnieć by tu można choćby Mickiewicza i jego Konrada Wallenroda, Grażynę albo Słowackiego Zawiszę Czarnego.
Dama
Damy w średniowieczu są elementem obrazu rycerstwa. Status kobiety nie był w tej epoce najwyższy. Jako grande dame – tak, dopóki była nieskazitelną wybranką, panią serca, o którą toczyło się pojedynki i która śledziła z zachwytem turniejowe popisy. Już jako żona – traktowana była inaczej, małżeństwa zawierano zupełnie interesownie, wartość kobiet mierzono wysokością ich rodu i posagu.
Mąż rycerz sprawował nad żoną władzę. Tymczasem dama – szczupła, o podwyższonym przez wyskubane włosy czole, najlepiej blondynka (taka była moda) – była niejednokrotnie znacznie lepiej wykształcona od rycerza, oczytana (rycerz był często analfabetą!) i dbała o higienę.
Dama, która nie wychodziła za mąż, mogła zamknąć się w klasztorze, tak też często czyniły córki wysokich rodów. Są jednak damy epoki średniowiecznej, które przeszły do historii. Najsłynniejszą, choć tragiczną postacią jest Joanna d,Arc, która stanęła na czele wojsk, za co potem spłonęła na stosie.
Małgorzata z Nawarry, niezwykle wykształcona dama XV wieku, pisała wiersze, sztuki i poematy, jej dwór był prawdziwym centrum kultury. Do historii przeszły też królowe: Blanka Kastylijska, czy Izabela – królowa Anglii.
Tymczasem literatura rozpowszechniła portret średniowiecznej damy jako wyidealizowanej, niezdobytej bogdanki wodzącej rycerza za nos! I taką była – jako bohaterka utworów tzw. dwornej miłości.
Znane damy średniowiecza:
- Izolda – ukochana Tristana, żona króla Marka.
- Ginewra – żona króla Artura, ale niewierna mężowi – zakochana w Lancelocie.
- Morgana – siostra króla Artura zakochana bez wzajemności w Lancelocie.
- Heloiza – młodziutka arystokratka, która pokochała swojego nauczyciela Abélarda.
- Oda – narzeczona Rolanda, umiera na wieść o jego śmierci.
Cechy damy
- pobożna,
- wstydliwa,
- skromna,
- wykształcona dużo lepiej od męża,
- oczytana, nierzadko umiejąca pisać,
- wierna mężowi,
- sprzyja zadaniom swojego rycerza, obdarza go szarfą, gdy ten staje w pojedynku.
Mnisi
Także spełniali funkcję przekaźników informacji. Zwłaszcza ci wędrujący – od klasztoru do klasztoru, pielgrzymujący lub zrzeszeni w wędrownych zakonach, jak franciszkanie.
Trubadurzy
Tych poetów głoszących kult kobiety i miłości można było spotkać na dworach, gdy umilali życie ich mieszkańcom, uświetniali uczty i trochę uatrakcyjniali życie damom. Roznosili również wiadomości, które wówczas rozprzestrzeniały się dużo wolniej niż dziś – byli zatem, podobnie jak wędrowni mnisi i aktorzy, swoistymi mediami.
Mieszczanie
Mieszkańcy miast stanowili zbiorowisko dość urozmaicone. W murach średniowiecznego grodu mieszkali kupcy, przybysze ze wsi, rzemieślnicy, również ludzie bez zajęcia, dziś powiedzielibyśmy: bezrobotni. I – oczywiście – żacy, czyli studenci powstających w miastach ośrodków akademickich. Pamiętamy, że najstarszy uniwersytet powstał w Bolonii.
Chłopi
Warstwa najuboższa i poddana rycerstwu. Chłopi mieszkali na wsiach otaczających zamki i grody, uprawiali ziemię należącą do pana, zobowiązani byli do spłacania pańszczyzny, a potem czynszu.
Zobacz: