Typy bohaterów – wzorce parenetyczne
Pareneza – to kształtowanie godnych do naśladowania wzorców osobowych.
W średniowieczu istotne były szczególnie trzy z nich:
- wzorzec świętego ascety (św. Aleksy),
- chrześcijańskiego rycerza (Roland),
- doskonałego władcy (Karol Wielki, Bolesław Chrobry).
Może być także swoistym przekaźnikiem etosu, formułującym zawarte w nim prawa. Dla średniowiecza pareneza to pojęcie niezwykle istotne, bo większość utworów poza stricte modlitewnymi ma właśnie taki charakter. Jednak jest to zjawisko nie tylko średniowieczne – bardzo wiele tekstów o takim charakterze odnajdziemy również w literaturze renesansu.
Literatura parenetyczna
- Literatura parenetyczna to literatura propagująca godne do naśladowania wzory postępowania, ideały modne i uznawane w danej epoce. Jest swoistym przekaźnikiem etosu – w niej właśnie zawarte są charakterystyczne dla danego etosu prawa.
- Wzorce parenetyczne to wzory osobowe, postacie godne naśladowania, skupiające cechy wzorowe, pożądane, idealne.
Literatura średniowieczna zarysowuje portrety: idealnego władcy, rycerza i ascety. To utwory parenetyczne decydują o dydaktycznym charakterze epoki, lecz nie są charakterystyczne tylko dla epoki średniowiecza. W renesansie spotkamy następne wzorce: dworzanina, ziemianina, patrioty, późniejsze epoki także obfitują w dzieła pouczające odbiorcę, jak ma postępować.
Średniowieczne wzorce parenetyczne
Na podstawie literatury średniowiecza możemy mówić o trzech wzorcach parenetycznych – czyli ideałach, wzorach propagowanych w tej epoce.
-
Święty
Przykład – święty Aleksy (Legenda o świętym Aleksym)
Cechy – pobożność, całkowite oddanie się Bogu, umartwianie ciała, śluby czystości, rezygnacja z dóbr doczesnego świata, ubóstwo, często męczeństwo, a nawet śmierć za wiarę. -
Władca
Przykład – król Karol Wielki
Cechy – mądrość, pobożność, miłosierdzie dla poddanych, sprawiedliwość, waleczność, honor, męstwo, odwaga. -
Rycerz
Przykład – Roland, Lancelot, Tristan (Pieśń o Rolandzie)
Cechy – męstwo, odwaga, honor, wierność kodeksowi rycerskiemu, poddanie się Bogu i władcy. Wierność danemu słowu i zasadom, przyjacielowi i damie swego serca. Pobożność, waleczność, mistrzostwo w rycerskim rzemiośle, uczciwość w walce.
Zapamiętaj termin!
Etos – po grecku ethos znaczy po prostu obyczaj. Jest to zespół pożądanych cech, wartości i norm zachowań określający pewien wzorzec postępowania lub postawę moralną, charakterystyczną dla danej społeczności. Etos rycerski zakłada postępowanie w myśl honoru, etos mieszczański to kult pracy.
W średniowieczu szczególnie ważny był ten pierwszy – uosabiany na przykład przez Rolanda. Na etos rycerski składają się nie tylko honor rycerski, ale także obyczajowość, system wartości (Bóg, honor, król), a także obyczaj, moda i maniery.
Zobacz:
Jakie wzorce parenetyczne propaguje literatura średniowiecza?
Średniowieczne wzorce parenetyczne – dezaktualizacja czy wieczna wartość?
Odwołując się do zwrotu „polegać jak na Zawiszy”, zastanów się, na czym polegał etos rycerski?
Na podstawie konkretnych przykładów literackich przedstaw średniowieczne wzorce parenetyczne.
Jakie wzorce parenetyczne propaguje literatura średniowiecza?