Dobro i zło – wyjaśnij, jakie jest ich pochodzenie i miejsce w konstrukcji świata według mitologii starożytnej Grecji i „Biblii”
Zacznij:
Zaznacz, że obie grupy tekstów powstawały w odmiennych kręgach kulturowych i są zorganizowane wokół różnych hierarchii wartości.
Rozwiń:
Przedstaw ujęcie wartości moralnych:
- W Biblii
Rozdział dobra od zła jest bezwzględny i wyrazisty. W Starym Testamencie dobre jest postępowanie zgodne ze ściśle ustaloną wolą Boga (dekalog, Ksiega Powtórzonego Prawa). Grzesznika (czyli odstępcę od Prawa) czeka sroga kara, często jeszcze za życia. W Nowym Testamencie nadrzędnym nakazem etycznym staje się przykazanie miłości, jednak starotestamentowy dekalog nie traci na znaczeniu.
- W mitologii
Mitologiczna etyka ma charakter relatywistyczny. Wartość moralna danego czynu zależy od sytuacji, pozycji społecznej tego, kto go popełnia, wreszcie od woli czy wręcz nastroju odpowiedniego boga (historia Syzyfa, wojna trojańska). Sprawę komplikuje dodatkowo Fatum – oto ciężką odpowiedzialność moralną można ponieść nawet (jak Edyp) za czyny popełnione nieświadomie (w ujęciu biblijnym niebędące grzechem).
Zakończ:
Podsumuj porównanie – różnice są bardzo wyraźne. Między biblijnym i mitologicznym rozumieniem etyki istnieje prawdziwa przepaść.
Przykład
Dobro i Zło – ich pochodzenie i miejsce w konstrukcji świata, jakie wyznacza im mitologia starożytnej Grecji, a jakie Biblia.
Zacznij
W powieści Na wschód od Edenu John Steinbeck wplata interesujące refleksje na temat istoty życia ludzkiego. Zastanawia się, o czym właściwie jest historia świata. Dochodzi do wniosku, że ludzie w swych pożądaniach, myślach i rozważaniach są w matni dobra i zła:
Człowiekowi, który strząśnie już z siebie pył i śmieć życia, pozostaną tylko twarde, jasne pytania: czy to życie było dobre, czy złe? Czy postępowałem dobrze, czy źle?
Od pradawnych dziejów człowiek zadawał sobie pytanie o dobro i zło. Mówi nam o tym najstarsza znana mi literatura: Biblia i mitologia grecka.
Rozwiń:
A. Biblia
Temat pochodzenia zła wyjaśnia symboliczna opowieść o stworzeniu świata oraz dziejach Adama i Ewy.
Biblijny Bóg jest Bogiem dobrym, Bogiem miłości. Miłość domaga się jakiegoś przedmiotu kochania. Wobec tego Bóg stwarza świat. Kolejno rośliny, ciała niebieskie, głębiny morskie, zwierzęta i na koniec koronę stworzenia – człowieka. „I widział Bóg, że było dobre” – oto komentarz, który pada po stworzeniu każdej z rzeczy. Skąd więc zło w dobrym świecie, uczynionym ręką dobrego Boga? Adam i Ewa, pierwsi ludzie, znaleźli się we wspaniałym ogrodzie Eden. Posiadali wszystko i byli szczęśliwi. Obdarzeni zostali dziwnym przywilejem: mieli, tak jak Bóg, wolną wolę. Mogli wybierać między dobrem a złem. W ogrodzie Eden rosło drzewo poznania dobra i zła. Z tego drzewa Bóg zakazał spożywać owoce. Jednak szatan przybrał skórę węża i zaczął kusić: jeżeli zjecie owoc z tego drzewa, będziecie jak Bóg znali dobro i zło. Ewa więc wzięła owoc i dała go swemu mężowi. Wtedy otworzyły im się oczy. Zobaczyli, że są nadzy, słabi i bezbronni. Zostali wygnani z raju za sprzeciwienie się Bogu. I odtąd człowiek w trudzie i znoju pracuje na chleb, kobieta doświadcza bólów rodzenia, mężczyzna bierze udział w okrutnych wojnach. Wszystko dlatego, że aktem wolnej woli człowiek wybrał niewierność wobec Stwórcy, że się sprzeciwił swemu Panu, że bardziej zaufał szatanowi niż Bogu. Jednak kara nie będzie wieczna. Już w raju daje Bóg nadzieję na wyzwolenie, mówi o odkupicielu, który przyjdzie i zniweczy zło. Zwycięzcą śmierci, piekła i szatana będzie Jezus Chrystus. Jego męka i śmierć na krzyżu ponownie otworzy bramy nieba. Mówiąc o złu panującym w świecie, Biblia przepowiada ostateczne zwycięstwo dobra.
B. Mitologia grecka
Na początku był Chaos. Z niego wyłoniła się Gaja – Ziemia i Uranos – Niebo. Z ich związku zaczęli się rodzić bogowie. Nie podobało się Uranosowi jego potomstwo złożone z tytanów, cyklopów i hekatonchejrów. Strącił więc ich do czeluści Tartaru, smutnego miejsca straszliwych mroków. Jęki dobywające się z czeluści poruszały serce Gai i wraz z jednym ocalałym synem, Kronosem, uknuła spisek. Kronos z żelaznym sierpem zaczaił się na Uranosa, okaleczył go haniebnie, a z jego krwi zrodziły się boginie zła i zemsty – Erynie o wężowych włosach. Zło przychodziło więc na świat wraz z bogami, którzy nie mieli doskonałej natury. Najwyraźniej upostaciowało się w osobach Erynii, ale również innych złych demonów. Tak więc mit o powstaniu świata mówi, że jak zło pochodzi od bóstw złych, tak dobro od dobrych (dobrym herosem był np. Prometeusz). Dobro i zło są odwieczne w konstrukcji świata, wyłaniają się z Chaosu wraz z bóstwami.
Inny mit, który wyjaśnia pochodzenie zła i dobra, to opowieść o czterech wiekach ludzkości. Podobnie jak w Biblii raj, tak w mitologii istniał złoty wiek – za czasów panowania Kronosa. Rzeki płynęły wtedy mlekiem, a ludzie byli wiecznie młodzi. Dobro triumfowało. Aż przyszedł wiek srebrny, kiedy ludzkość była i słabsza, i gorsza. W wieku brązowym ludzie zaczęli miłować wojnę. Do dziś zaś trwa wiek żelazny, wiek zła. Do wieku złotego nie ma już powrotu. Oto smutny determinizm mitologii!
Inna, znana mi opowieść próbująca kreślić pochodzenie dobra i zła, to mit o Prometeuszu. Prometeusz był dobry, dbał o słabych ludzi, nawet wykradł ogień ze spichlerza niebieskiego, aby ogrzać domostwa ludzkie. Nie podobało się to Zeusowi, bał się, że ziemskie stworzenia osiągną zbyt wielką siłę. Kazał Hefajstosowi stworzyć Pandorę, kobietę cudnej urody, i wraz z tajemniczą puszką wysłał ją na ziemię. Prometeusz wyczuł podstęp. Jego niezbyt rozumny brat – Epimeteusz (tj. myślący wstecz) – ożenił się jednak z Pandorą. Poślubił niewiastę dla zła stworzoną przez bogów. Popełnił i drugie głupstwo. Otworzył puszkę, z której wyleciały na świat wszystkie smutki, troski, nędze i choroby. Do dziś dnia prześladują one biedną ludzkość.
Podsumuj:
W Biblii dobro jest dziełem Boga, zło zaś pochodzi od człowieka. Zło ma swe źródło w wolnej woli, wynika ze swobodnego wyboru, którego dokonał człowiek w raju.
Biblia głosi jednak zwycięstwo dobra nad złem, zwycięstwo życia nad śmiercią. Obiecuje powrót utraconego raju.
Przekazuje też przekonanie o wielkich możliwościach natury ludzkiej. Człowiek może panować nad grzechem i przyczyniać się do pełnego zwycięstwa dobra.
W mitologii zło i dobro od początku istnieją w świecie. Tkwią zarówno w naturze boskiej, jak i ludzkiej. W historii obserwujemy tryumf zła nad dobrem. Żyjemy teraz w złym wieku żelaznym, a do raju wieku złotego nie ma powrotu. Zło i dobro nie leżą w mocy człowieka, lecz powstają na skutek niezrozumiałego działania różnych bóstw i demonów.
Błyśnij na koniec:
Tradycja związana z Biblią przekazuje jeszcze jedną znaną mi historię związaną z pojawieniem się zła na świecie. Oto Bóg, istniejący w swej dobroci i chwale, otoczony był orszakiem anielskim. W orszaku pojawił się jeden zbuntowany anioł – Lucyfer, późniejszy książę ciemności. To on pierwszy odwrócił się od Boga, rzucając swoje słynne słowa: „Nie będę służył”. Został strącony do piekieł ze swego miejsca po lewicy Boga przez Michała Archanioła, za to, że sprzeciwił się Najwyższemu. To on był początkiem zła, które później pojawiło się w raju. To on skusił człowieka.
Najważniejsze teksty:
- Księga Wyjścia (Przymierze),
- Ewangelie,
- Mit o Syzyfie,
- Mit o Edypie
- Sofokles – Król Edyp.
Ważne pojęcia:
- Etyka – dziedzina filozofii zajmująca się moralnością, definiowaniem i określaniem wartości moralnych.
- Relatywizm – w znaczeniu etycznym – pogląd, wedle którego bezwzględne zło i dobro nie istnieją – ich miarą w każdym wypadku jest konkretna sytuacja w całej swej złożoności.
Zobacz:
Człowiek w poszukiwaniu najważniejszych wartości (dobro, zło)
Zbuntowane i walczące zło – obraz szatana w Biblii i literaturze wieków późniejszych.