Miasto w powieściach realizmu: na przykładzie Ojca Goriot nakreśl obraz dziewiętnastowiecznego Paryża.
Wstęp
W powieściach realizmu mamy do czynienia z olbrzymią rolą miast. Można powiedzieć, że miasto staje się bohaterem powieści realistycznej. Najważniejsze miasta utrwalone przez powieściopisarzy to: Warszawa („Lalka” Prusa), Londyn (powieści Dickensa) i Paryż – utrwalony np. w „Ojcu Goriot” Balzaka i w „Lalce” Prusa, Paryż teatrów, oper, pięknych dam i wytwornych panów, nocnego życia, straconych i zdobywanych fortun, miasto kontrastów – najważniejsze chyba miasto w powieściach realistycznych.
Rozwinięcie
Paryż ukazany przez Balzaka to miasto okrutne, ustanawiające twarde reguły gry. Przetrwają w nim tylko najsilniejsi, ci, którzy odrzucą skrupuły i wyznawane dotąd zasady moralne, którzy są wystarczająco sprytni, konsekwentni i wytrwali, by zdobyć kontakty, pozycję w towarzystwie i pieniądze. Oczywiście, w tym mieście można się obejść bez kontaktów i pieniędzy – ale życie jest wtedy bardzo szare i smutne, a w Paryżu jest mnóstwo pokus.
Do Paryża przybywają ludzie z prowincji, którzy mają nadzieję zrobić tu karierę, poużywać życia oraz zapomnieć o nudzie i zaściankowości swoich małych miasteczek. Jednym z takich ludzi jest Eugeniusz de Rastignac. W chwili gdy przybywa do Paryża, jego jedynym kapitałem są uroda, inteligencja, determinacja i znajomość z kuzynką, która mogła wprowadzić go do towarzystwa.
Jak ważną rolę odgrywa w powieści miasto, świadczą słowa wypowiedziane przez Eugeniusza nad grobem ojca Goriot, a skierowane wcale nie do żegnanego zmarłego, lecz do Paryża: „Teraz się spróbujemy!”. To trochę obietnica, a trochę pogróżka, która świadczy o tym, że bohater już wie, iż Paryż jest trudnym przeciwnikiem. To miasto, którym rządziły brutalne prawa walki o byt. Przetrwają tylko najsilniejsi. Przemiana, którą stopniowo przechodzi Eugeniusz podczas pobytu w Paryżu, pokazuje naturę tego miasta. Początkowo raczej wrażliwy na ludzką niedolę i kierujący się jakimiś zasadami Eugeniusz postanawia się zmienić i przystosować do reguł rządzących miastem, w którym szlachetność i altruizm są słabościami.
Na pewno Paryż fascynował Balzaka, ale i trochę przerażał.
W powieści przedstawił go dokładnie i bardzo plastycznie, ukazał zaułki, paskudne kamienice, brudne uliczki, ale i wytworne mieszkania i pełne przepychu salony. Paryż jest miastem kontrastów. Eugeniusz i sam tytułowy bohater zaznali w Paryżu i dobrego, i złego życia. O ile warunki bytowe Eugeniusza i jego pozycja poprawiały się, dzięki czemu mógł poznawać coraz to ładniejsze miejsca w mieście, o tyle sytuacja ojca Goriot wciąż się pogarszała – i to na jego własne życzenie. Niegdyś mieszkał w ładnych, przytulnych pokojach, jednak im większe okazywały się potrzeby jego córek, tym gorsze stawały się warunki życia ślepo kochającego je ojca. W końcu zmuszony został zamieszkać w szarym i brzydkim pensjonacie pani Vauquer. Ten dom, podobnie jak kamienica Krzeszowskich w Lalce, jest swoistym mikrokosmosem, pokazuje przekrój społeczny Paryża. Piętra, na których mieszkają poszczególni najemcy, są odbiciem ich pozycji życiowej. Co lepiej ustawieni opuszczają kolejno pensjonat.
Balzak znakomicie pokazuje sieć paryskich układów, konwenansów, zakłamania. Być może można by nawet określić Paryż jako bagno moralne? Jedno jest pewne: Paryż potrafi zdemoralizować i trzeba wielkiej siły charakteru, by ocalić czyste sumienie, tylko… po co? Czy nie lepiej mieć piękną i ustawioną towarzysko kochankę, wytworne mieszkanie i elegancki strój? Panorama Paryża, którą prezentuje Balzak, jest przytłaczająca i ponura. W Paryżu nie ma chyba miejsca na cnoty: przyjaźń, miłość czy uczciwość. W tym mieście nie da się być idealistą.
Zakończenie
Żeby przeżyć w Paryżu i żyć w miarę dobrze, trzeba tak jak Eugeniusz pogodzić się z rządzącym miastem bezprawiem, dostosować się do jego reguł. Narrator nie ubolewa nad bezdusznością miasta ani nie wychwala jego siły przyciągania – prezentuje je rzetelnie i dokładnie, pozwalając czytelnikowi wysnuć wnioski o naturze tego miasta. A te wnioski są bardzo oczywiste…
Zobacz:
Lalka Bolesława Prusa jako zwierciadło Warszawy drugiej połowy XIX wieku
Scharakteryzuj sposób, w jaki Bolesław Prus kreśli obraz Warszawy drugiej połowy XIX wieku