Przedstaw Bogurodzicę jako arcydzieło polskiej poezji średniowiecznej.
Bogurodzica arcydzieło polskiej poezji średniowiecznej
Bogurodzica jest najbardziej znaną pieśnią polskiego średniowiecza napisaną w języku ojczystym. Jej najstarsza, „zabytkowa”, część, przypisywana początkowo św. Wojciechowi, obejmuje dwie pierwsze strofy. Teraz wiemy, że już w XIII wieku była znana i śpiewana.
Treścią Bogurodzicy,
uznawanej za najstarszy hymn polski, jest prośba do Maryi o wstawiennictwo u Syna oraz wyjednanie i zesłanie obfitych łask. Zgodnie z teologią katolicką to Maryja pośredniczy pomiędzy Bogiem a ludźmi. Dalej następuje prośba do Jana Chrzciciela, który jako osoba bliska Chrystusowi i zwiastująca Jego nadejście też może się wstawiać u Niego za ludźmi. Prośby do Boga dotyczą szczęścia w życiu ziemskim i zbawienia po śmierci. Obie strofy kończą się wezwaniem „Kyrieleison” („Panie, zmiłuj się”).
Motyw deesis
Bogurodzica prezentuje literacką realizację motywu deesis (z gr. prośba, modlitwa). Jest to bardzo znana w średniowiecznej sztuce sakralnej kompozycja, której centralną postacią jest Chrystus – Zbawiciel i Władca, a po Jego obu stronach stoją Maryja i Jan Chrzciciel – pośrednicy między Nim a ludźmi. Równie interesujące jest pojawienie się w utworze symbolicznej liczby cztery (Bóg, Jezus, Maryja, Chrzciciel), co odnosi się do czterech cnót kardynalnych (roztropność, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość, męstwo).
Zabytek polskiej literatury
- Bogurodzica zwana jest zabytkiem polskiej literatury, gdyż jej konstrukcja i budowa są wybitnie dopracowane, a zawarte symbole – ciekawe i niebanalne. Utwór cechuje staranny paralelizm: widać układ dwuczłonowy (strofy: apostrofa i zdanie apelatywne oraz refren; wersy: wezwania i prośby modlitewne zajmują tożsame pozycje w jednym wersie, np. zyszczy – spuści).
- Bogurodzica to wiersz zdaniowo-rymowy (składniowo-intonacyjny), w którym rymy podkreślają zakończenia końcowych odcinków wersowych (klauzul).
- Pieśń zawiera także niepowtarzalne polskie archaizmy, takie jak: Bogurodzica (pierwszy człon w celowniku), przyimek dziela, Bożycze – wołacz od Bożyc (syn Boga).
- Pieśń śpiewana była chóralnie, jednogłosowo, bez akompaniamentu muzycznego. Taka monodia była charakterystyczna dla średniowiecznych chorałów gregoriańskich – łacińskich śpiewów liturgicznych.
Warto wiedzieć
- Pozostałe strofy Bogurodzicy były dopisywane do utworu w ciągu kilku wieków. Dwie pierwsze, najstarsze zwrotki wyraźnie się wyróżniają. Już w XV wieku kopiści rozmaicie je przekształcali przy przepisywaniu, nie rozumiejąc dawnej poprawności i sensu niektórych wyrazów. Świadczy to o tym, że twórca pieśni musiał ją ułożyć znacznie wcześniej, niż powstał jakikolwiek z ocalałych zabytków średniowiecznej polszczyzny.
- Kult maryjny, rozwijający się od XIII wieku, wpłynął na dostrzeżenie ludzkiej rozpaczy i cierpienia Matki Boskiej, patrzącej na śmierć swego jedynego dziecka. Tu Maryja została przedstawiona nie jako święta, lecz jako zwykła matka pragnąca ulżyć synowi w cierpieniu, otrzeć krew, napoić, a nawet współprzeżyć mękę.
Uwaga!
Pozostałe strofy Bogurodzicy były dopisywane do utworu w ciągu kilku wieków. Dwie pierwsze, najstarsze zwrotki wyraźnie się wyróżniają. Już w XV wieku kopiści rozmaicie je przekształcali przy przepisywaniu, nie rozumiejąc dawnej poprawności i sensu niektórych wyrazów. Świadczy to o tym, że twórca pieśni musiał ją ułożyć znacznie wcześniej, niż powstał jakikolwiek z ocalałych zabytków średniowiecznej polszczyzny.
Warto wiedzieć
Kult maryjny, rozwijający się od XIII wieku, wpłynął na dostrzeżenie ludzkiej rozpaczy i cierpienia Matki Boskiej, patrzącej na śmierć swego jedynego dziecka. Tu Maryja została przedstawiona nie jako święta, lecz jako zwykła matka pragnąca ulżyć synowi w cierpieniu, otrzeć krew, napoić, a nawet współprzeżyć mękę.
Zobacz: