Co sprawia, że fascynują nas biblijni złoczyńcy? W swoich rozważaniach możesz podeprzeć się znajomością utworów literackich z różnych epok.

  • Przypomnij sobie biblijnych złoczyńców, ich czyny, funkcjonowanie tych postaci w kulturze. Na czym polegało czynione przez nich zło.
  • Nie bój się prezentowania własnych sądów – jeżeli według Ciebie etykietka złoczyńcy, zbrodniarza czy łotra, która przylgnęła do danego bohatera, jest niesprawiedliwa, napisz o tym!
  • Znajomość poezji i prozy różnych epok, dzieł poetów i prozaików często patrzących na danego bohatera zupełnie inaczej niż biblijni autorzy może Ci pomóc odpowiedzieć na pytanie zawarte w temacie.
  • Zwróć uwagę na te utwory, w których Bóg ukazany jest jako wielki artysta, kreator, zaś świat – jako piękne i pełne harmonii dzieło.

Ten temat pozwala na dość duży subiektywizm.

Przypatrując się biblijnym złoczyńcom, możesz zadawać sobie następujące pytania:

  • Co skłoniło go (ją) do zbrodni (grzechu, zdrady)?
  • Jak ja bym postąpił na jego (jej) miejscu? A może bohater (bohaterka) biblijny/a był (była) w sytuacji bez wyjścia?
  • Jakie motywy mogły nim (nią) kierować? Co chciał (chciała) osiągnąć? Dlaczego uciekł (uciekła) się do tak podłych metod?
  • Czy można go (ją) jakoś usprawiedliwić?
  • Jak wyobrażam sobie jego (jej) dalsze losy?

Przykłady złoczyńców

• Szatan – zbuntowany anioł
• Adam i Ewa – pierwszy upadek człowieka
• Kain – pierwszy zbrodniarz
• Herod – dokonał okrutnej rzezi niewiniątek
• Herodiada i Salome – demoniczna kobieta i zagadkowa dziewczyna
• Judasz – ten, który sprzedał Jezusa
• Barabasz – zwyrodniały morderca, który uniknął śmierci na krzyżu

Uwaga!

  • Szatan występuje także jako partner Boga. W Księdze Hioba Hiob staje się przedmiotem zakładu między nim a Stwórcą. Bóg daje szatanowi wolną rękę przekonany o wierności i pobożności Hioba, pozwala doświadczać mężczyznę na wszystkie możliwe sposoby.
  • Szatan jest bohaterem wielu legend – w zamian za obietnicę oddania mu duszy po śmierci (wymaga podpisania własną krwią cyrografu) zobowiązuje się spełniać wszystkie życzenia człowieka – to np. legenda o mistrzu Twardowskim.
  • Zwróć uwagę na te utwory, w których Bóg ukazany jest jako wielki artysta, kreator, zaś świat – jako piękne i pełne harmonii dzieło.

Zacytuj

Mnóstwo Kainów jest pośród nas
Kornel Ujejski, Chorał

(…) cichych Ablów mordują Kainy
Leopold Staff, Sonata księżycowa

Jak zacząć?

Może prowokacyjną tezą? Niebanalny, odważny wstęp zaciekawi czytającego pracę; sprawi, że będzie chciał poznać jej dalszy ciąg. Uwaga – niesztampowy wstęp zobowiązuje – postaraj się, by zarówno w rozwinięciu, jak i w zakończeniu znalazły się równie odkrywcze tezy.

Przykład

Judasz jest symbolem zdrady i jednej z największych podłości, jakich można się dopuścić, więcej – nawet jego imię jest synonimem zdrajcy. To prawda, że wydał Jezusa faryzeuszom i przyjął za to niezbyt wygórowaną stawkę – 30 srebrników. Zgoda, to podłość. Ale przecież i św. Piotr dopuścił się tak samo (moim zdaniem) ohydnego czynu – trzy razy wyparł się Jezusa; kierowały nim tchórzostwo i obawa o własne życie. Czy to sprawiedliwe, że Judasz uznawany jest za jednego z najbardziej odstręczających bohaterów „Biblii”, a Piotr dzierży klucze do Królestwa Niebieskiego?! To prawda, że Piotr żałował swojej zdrady, ale kto wie, czy jeszcze większych wyrzutów sumienia nie miał Judasz? Myślę, że zasady klasyfikowania bohaterów „Pisma Świętego” na dwie podstawowe grupy, świętych i złoczyńców, są niejasne i kontrowersyjne…

Nie trzeba – a nawet nie należy – dokładnie opowiadać dziejów danego bohatera. Wystarczy krótkie, esencjonalne, kilkuzdaniowe najwyżej streszczenie.

Uwaga! Jeżeli czujesz się na siłach, elementem Twojej pracy może być niedługie opowiadanie o losach bohatera, który Cię zaintrygował lub… zdenerwował. Nastrój opowiadania, przymiotniki charakteryzujące bohatera, budowa zdań, ekspresywizmy itd. pokażą Twój stosunek do niego. Na przykładzie jednej tylko postaci możesz wykazać, dlaczego biblijni złoczyńcy fascynują nas aż do dziś. Innych bohaterów możesz tylko wymienić, nie poświęcając im więcej uwagi. Oczywiście lepiej byłoby „zaszczycić” ich jednak choćby króciutkim komentarzem.

 

Co w rozwinięciu?

Na pewno nie wodolejstwo, ogólniki, pobieżne charakterystyki – ten temat po prostu nie zasługuje na takie traktowanie.

Zwróć uwagę także na dobrego łotra, prawdopodobnie mordercę, człowieka – jakby się mogło zdawać – zwyrodniałego moralnie. Nawraca się dopiero na krzyżu, w ostatnich godzinach życia. Jezus obiecuje mu, że będzie zbawiony.

Jeden ze złoczyńców, których [tam] powieszono, urągał Mu: „Czy Ty nie jesteś Mesjaszem? Wybaw więc siebie i nas”. Lecz drugi, karcąc go, rzekł: „Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż tę samą karę ponosisz! My przecież – sprawiedliwie, odbieramy bowiem słuszną karę za nasze uczynki, ale On nic złego nie uczynił”. I dodał: „Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa”. Jezus mu odpowiedział: „Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze mną bedziesz w raju”. (Łk 23,39 – 43)

Przyjrzyj się także Marii Magdalenie – jawnogrzesznicy, którą potem uznano za świętą.

Szatan

Większość informacji na temat buntu aniołów przeciwko Bogu pochodzi z żydowskich pism kanonicznych. Lucyfer to upadły anioł, najpotężniejszy z duchów niebieskich, ulubieniec Boga. Ambicja i żądza władzy skłoniły go do przeciwstawienia się Bogu. Jego imię znaczy tyle co „niosący światło”.

Można go postrzegać jako:

• przerażającą, godną potępienia istotę,
• tego, którego celem jest upadek człowieka i pokrzyżowanie Bożych planów,
• jedną z koniecznych sił rządzących światem,
• wroga ludzi,
• jednego z najbardziej kontrowersyjnych bohaterów.

Szatan na kartach Biblii

Stary Testament

  • Po raz pierwszy pojawia się w Księdze Rodzaju – jego pierwsza misja to skuszenie Ewy do skosztowania owocu z drzewa wiadomości dobrego i złego.

Nowy Testament

  • W ewangeliach opisane są wypadki, kiedy Jezus wypędza złe duchy z opętanych.
  • Kusi do grzechu samego Chrystusa podczas Jego czterdziestodniowego postu na pustyni, ale ponosi klęskę; co ciekawe, doskonale zna Stary Testament – on i Chrystus podpierają swoje racje urywkami księgi.
  • Sprawia, że Judasz staje się jego narzędziem.
  • Przerażająco ukazany jest w Apokalipsie – panuje nad światem; znakiem szatana jest tam smok.

Szatan w wybranych utworach

  • Faust Johanna Wolfganga Goethego – Mefisto, cyniczny, wytworny i wygadany, który już prawie ma w garści Fausta; określa siebie jako cząstkę siły, która pragnie zła, lecz wciąż czyni dobro;
  • III cz. Dziadów Adama Mickiewicza – diabeł nazywa Boga carem świata; podczas słynnej sceny egzorcyzmów ksiądz Piotr wypędza złe duchy z Konrada;
  • Kordian Juliusza Słowackiego – tu jest patronem spisku przeciwko carowi (występuje jako Nieznajomy), pogłębia szaleństwo Kordiana przebywającego w szpitalu wariatów; to on (nie Bóg) patronował powstaniu listopadowemu;
  • Hymn Dies irae Jana Kasprowicza – szatan to obrzydliwy gad, kochanek Ewy;
  • Deszcz jesienny Leopolda Staffa – znużony, tragicznie smutny dekadent;
  • Lucifer Tadeusza Micińskiego – także tragiczna postać;
  • Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa – elokwentny, erudyta, dowcipny, czasem czyni… dobro

Adam i Ewa

Współczesnemu człowiekowi, którym często kieruje ciekawość, dość łatwo chyba przyszłoby rozgrzeszyć (i przede wszystkim zrozumieć) prarodziców. Ich dzieje zainspirowały wielu twórców – np. Marka Twaina, Jana Kasprowicza, ks. Jana Twardowskiego. Częstym tematem malarskim jest wygnanie pierwszych ludzi z raju.

Kain

Jego imię funkcjonuje na zasadzie nazwy pospolitej; nazwanie kogoś Kainem to zaklasyfikowanie go jako zbrodniarza, bratobójcy. Ale i jego można próbować zrozumieć. Czy nie miał prawa czuć się urażony odrzuceniem jego ofiary przez Boga?

Obrońcy Kaina mogą powołać się na dzieła Thomasa Hobbesa. Odrzucił on tradycyjną tezę Arystotelesa, że człowiek jest istotą społeczną, „zwierzęciem stadnym”. Jest wręcz przeciwnie – instynkt sprawia, że człowiek zajmuje się prawie wyłącznie własnymi sprawami, jest egoistą, kocha tylko siebie i poświęca się pielęgnowaniu własnego (często chorego) ego. Jedynym celem człowieka jest zachowanie siebie, jedynym dobrem – własne dobro; dlatego na świecie wszyscy walczą ze wszystkimi.

Judasz

Czy aby na pewno to tylko obrzydliwy zdrajca? Może rola Judasza już dawno została określona w Bożym planie zbawienia, a Judasz jest… ofiarą tego planu?

Czy gdyby nie Judasz i jego zdrada, i tak wypełniłyby się słowa Jezusa, i tak poniósłby okrutną śmierć, by odkupić grzechy ludzkości? Stosunek Jezusa do Judasza jest niejednoznaczny – Chrystus zdaje się go wcale nie potępiać czy odrzucać. Możemy przypuszczać, że skłonny byłby mu wybaczyć. Przewiduje każdy jego krok, każde posunięcie. W czasie ostatniej wieczerzy mówi do Judasza: Co chcesz czynić, czyń prędzej (J 14,27). Sens tego zdania jest niezrozumiały dla pozostałych uczniów – ponieważ Judasz sprawował opiekę nad ich pieniędzmi, pełnił obowiązki skarbnika, byli przekonani, że Jezus wysyła go do miasta, by coś kupił.

Wydarzenia z ostatnich godzin życia Jezusa przypominają tragedię antyczną, a Judasz jej bohatera, którego losem rządzi fatum.

  • Zwróć uwagę na to, jak ukazany jest Judasz w dziełach filmowych – np. Jesus Christ Superstar, Pasja, Jezus z Nazaretu. Zainspirować może Cię także Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa – ukazany jest zupełnie inaczej, w sposób, do którego nie jesteśmy przyzwyczajeni.
  • Najbardziej chyba znanym dziełem jest Judasz z Kariothu, dramat Karola Huberta Rostworowskiego. Judasz ukazany został jako praktyczny sklepikarz, który oczekiwał od Jezusa praktycznych korzyści z Jego pojawienia się na świecie. Jest rozczarowany, że nie stał się żaden cud, że działalność Chrystusa nie była bardziej „spektakularna”. Swoimi rozterkami dzieli się z żoną. Przez wiele lat w tej trudnej roli występował Ludwik Solski.

Barabasz

Wiadomo o nim tylko tyle, że był zbrodniarzem, którego uwolnił Piłat. Rzadko zastanawiamy się, co się stało z Barabaszem.
Przywołaj utwór Domysły na temat Barabasza Zbigniewa Herberta

Utwór o mechanizmach rządzących tłumem, konformizmie, odpowiedzialności jednostki, także o odzyskanej wolności i możliwości jej wykorzystania przez Barabasza, który

Spuszczony z łańcucha wyszedł na białą ulicę
mógł skręcić w prawo iść naprzód skręcić w lewo
zakręcić się w kółko zapiać radośnie jak kogut.

Mógł zostać szpiclem na żołdzie Rzymian, wrócić do swojej bandy lub założyć warsztat garncarski, zająć się lichwą czy poganianiem mułów. Katalog domysłów na temat uwolnionego zbrodniarza zestawia z jedną pewnością dotyczącą Jezusa.

Patrzcie i podziwiajcie zawrotną grę losu
o możliwości potencje o uśmiechy fortuny


Jak zakończyć?

Choćby ogólną refleksją.

Przykład

Zło jest czasem bardziej widowiskowe niż dobro. Nie wydaje się nudne ani ckliwe – bardziej twórcze i ciekawsze wydaje się analizowanie gestu umycia rąk przez Piłata, zbrodni Kaina czy wykorzystania niespodziewanego daru – wolności przez Barabasza. Miłosierny Samarytanin przegrywa z Judaszem w walce o nasze zainteresowanie. A jednak w życiu wolałbym naśladować nieefektownego Samarytanina…