Na podstawie przytoczonej sceny oraz znajomości Wesela Wyspiańskiego rozważ związki postaci Wernyhory z romantyzmem.
Wesele (fragmenty)
GOSPODARZ
Pan-Dziad z lirą – Wernyhora!
Wy mnie znany – spodziewany,
Wy, o którym jeszcze wczora
tylko we śnie, tylko w marze:
jak owi dawni mocarze,
Wy na koniu, siwym koniu,
poprzed dom mój, z wieścią.
WERNYHORA
Słowem!
GOSPODARZ
Wy ze Słowem – Wy ze Słowem!
WERNYHORA
Ja z Rozkazem.
GOSPODARZ
Rozkaz-Słowo!
Dawno serce już gotowo
tem wezwaniem piorunowem.
(…)
WERNYHORA
Niech jadą we cztery strony!
Bądź gotów, nim wstanie słońce.
Skoro porozsełasz gońce,
zgromadzisz lud przed kościołem
jak są zdrowi, prości, mali;
ażeby godność poznali,
Bogiem powitasz ich kołem,
a wtedy przykaż im ciszą,
niech żaden brzeszczot nie szczęknie,
a skoro rzesza uklęknie,
niech wszyscy natężą słuch:
czy tętentu nie posłyszą
od Krakowskiego gościńca?
(…)
Czy już jadę z Archaniołem?
(…)
GOSPODARZ
Ja mam stanąć przed kościołem?
To jak we śnie prawda żywa.
Któż mnie darzy tym zaszczytem;
któż śle ku mnie dawne gońce:
chwila dziwnie osobliwa.
(…)
WERNYHORA
Wszystko święte, wszystko żywo;
z daleka, a miałem blisko;
wybrałem twój dom, zagrodę
i wybrałem Weselisko:
Waszmość rękę miej szczęśliwą:
Daję Waści złoty róg.
(…)
Na jego rycerny głos
Spotężni się Duch,
podejmie Los.
Daję w twoje ręce róg.
Wyjaśnienie zadania
Zagadnienie, które masz opracować, jest bardzo szczegółowe i na tym właśnie polega jego trudność. Skup się przede wszystkim na interpretacji tekstu w odniesieniu do innych tekstów literackich i ogólnej wiedzy o romantyzmie. Koniecznie musisz sobie przypomnieć, jaką funkcję pełnią w dramacie Wyspiańskiego tak zwane osoby dramatu, czyli widma. Wernyhora jest najważniejszą z tych osób, ale jednocześnie najbardziej jednoznaczną; to daje szerokie możliwości interpretacji. Opracowując ten temat, zastanów się, jakie cechy romantyczne uosabia Wernyhora, do jakich toposów romantycznych nawiązuje jego kreacja. Zauważ również, że kreacja Wernyhory demaskuje pewne mity polskiego romantyzmu.
Warianty wstępu
Wariant 1
Zacznij od roli, jaką w Weselu odgrywają pojawiające się w drugim akcie osoby dramatu. Są to postacie-widma, a zarazem projekcje podświadomości poszczególnych bohaterów. To osoby ważne dla Polski i jej dziejów, łączące historię z teraźniejszością. Wernyhora jako jedyna z tych postaci ma nie tylko znaczenie indywidualne, pojawia się Gospodarzowi (Włodzimierz Tetmajer), ale widzą go też inni uczestnicy wesela. Jako jedyne z widm pozostawia trwały znak swojej obecności. Świadczy to o kluczowej roli Wernyhory dla dalszej akcji i wymowy dramatu.
Wariant 2
Przywołanie postaci Wernyhory przez Wyspiańskiego świadczy o silnych związkach młodopolskiego dramatu z romantyzmem. Według legendy Wernyhora był bohaterem kozackim, ludowym bardem wojen ukraińskich z XVIII wieku, w czasie tak zwanej koliszczyzny. Mamy tu jednak do czynienia z intertekstualnością, Wernyhora nie jest autorskim pomysłem Wyspiańskiego, ale postacią zaczerpniętą z dramatu słowackiego Sen srebrny Salomei.
Wariant 3
Rozpocznij swoją pracę od stwierdzenia, że Wernyhora jest jedną z najważniejszych, ale też najbardziej zagadkowych person w Weselu Wyspiańskiego. Wernyhora, legendarny ukraiński lirnik, schodzi z obrazu Matejki, ale zostaje również przywołany z romantycznego dramatu Słowackiego. Jak widać, już sam rodowód tej postaci wskazuje na ścisłe związki z romantyzmem i jego ideami. Jednak powiązania te nie są ani tak oczywiste, ani jednoznaczne, jakby się mogło wydawać.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
Na związki z romantyzmem wskazuje ludowa proweniencja postaci Wernyhory. W rozmowie z Gospodarzem Wernyhora wspomina krwawe wydarzenia na Ukrainie, a jednocześnie mówi o „świętym ludzie”.
Wernyhora jest przedstawiony jako Pan-Dziad z lirą. Jest zarazem poetą i prorokiem, nadnaturalna wiedza, którą posiada, przybliża go do takich postaci Mickiewiczowskich jak Pustelnik z ballady Lilie czy Guślarz z II części Dziadów. Tak jak Guślarz wpływał na losy żywych i umarłych poprzez magiczne znaczenie słów, tak też Wernyhora poprzez swoje Słowo-Rozkaz wpływa na losy Polski. Wernyhora jest rzecznikiem powstania, zrywu narodowowyzwoleńczego, w którym ma uczestniczyć cały naród. Wydarzenie to ma się rozegrać pod opieką Boską. Takie idee wspólnego powstania całego narodu i otwartej walki w imię Boga oraz wolności ojczyzny były bliskie naszym wieszczom romantycznym, czyli Mickiewiczowi i Słowackiemu.
Wernyhora wykazuje również podobieństwo z wajdelotą Halbanem, bohaterem Konrada Wallenroda. Halban postanowił głosić chwałę czynu Konrada, wierzył w moc żywej poezji, która podtrzymywała tożsamość w narodzie bez państwa i podburzała do słusznej zemsty. Podobnie Wernyhora wybiera weselną chatę bronowicką, gdzie znajdują się reprezentanci chłopstwa; rozkazuje stawić się ludowi przed kościołem i czekać na rozkaz.
Postać Wernyhory sięga także do rodowodu słowiańskiego. Każe on rozesłać Gospodarzowi wici – w ten sposób dawni Słowianie wzywali lud do wspólnego czynu wojennego. Fascynacja dawną historią i legendą Słowiańszczyzny była typowa dla romantyków. Jest rzecznikiem ludu. To on razem ze szlachtą ma współtworzyć przyszłe państwo polskie.
Wariant 2
Wernyhora jest postacią zagadkową i tajemniczą, podobną do romantycznych pieśniarzy i bardów ludowych. Romantycy, na przykład Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie , podnosili rangę „wieści gminnej”, czyli żywej poezji ludowej. Również Wernyhora wierzy w moc słowa, które powoduje realne czyny; sam mówi o swoim posłaniu jako o „prawdzie żywej”.
Postać Wernyhory, przypominająca „dawnych mocarzy”, na siwym koniu nawiązuje do średniowiecznego etosu rycerskiego. Średniowiecze i gotycyzm, pochwala rycerskiej waleczności w imię idei były ważnymi czynnikami romantycznego światopoglądu.
Wernyhora określa sam siebie jako „człowieka dawnej wiary”, czyli zakorzenionego w przeszłości i tradycji narodowej, w dawnych „dumach i bajkach”.
W swojej pracy koniecznie podkreśl:
- Na Wernyhorę można patrzeć jako na wieszcza – poetę i proroka, który sprawuje swoisty „rząd dusz”, poprzez Słowo-Rozkaz chce zjednoczyć naród i porwać go do czynu.
- Dla Wernyhory, podobnie jak dla romantyków, ważnymi pojęciami są Słowo i Duch. Słowo, tak jak dla romantycznych poetów, posiada moc Boską, twórczą. Natomiast Duch jest to nadnaturalna siła, która w sprzyjających okolicznościach może doprowadzić do zwycięskiego zrywu.
- Wernyhora jest w pewien sposób postacią mistyczną, posiada wiedzę objawioną, każe ludowi czekać na siebie, jako na posłańca bożego. Na taką postać czekali romantycy, między innymi ksiądz Piotr w części III Dziadów mówi właśnie o tajemniczym rycerzu, przyszłym wybawicielu narodu.
- Wernyhora przekazuje Gospodarzowi przedmiot o sile magicznej – złoty róg, który ma zapewnić powodzenie zbrojnemu przedsięwzięciu. Przekonanie o magicznej roli przedmiotów-talizmanów ma również rodowód romantyczny.
Wariant 3
Wernyhora, jako typowa postać o rodowodzie romantycznym, stoi na pograniczu dwóch światów: realnego i metafizycznego; łączy w sposób mistyczny teraźniejszość z przeszłością.
W utworze dramatycznym Słowackiego Sen srebrny Salomei Wernyhora występuje jako rzecznik wiary w przyszłość mimo tragizmu teraźniejszości. Taką funkcję nadaje mu też Wyspiański w Weselu. Wernyhora uosabia siły duchowe, tkwiące w narodzie i jego tradycji, niepowodzenie planowanego powstania jest wynikiem niefrasobliwości Jaśka i nieodpowiedzialności zarówno chłopów, jak i szlachty.
Wernyhora łączy w sobie cechy wróżbity, poety, który sprawia, że słowo staje się ciałem, oraz duchowego przewodnika narodu, który ma doprowadzić Polaków do niepodległości. Za takim herosem tęsknili romantycy, a mit wieszcza-wybawiciela na długie lata zaistniał w zbiorowej wyobraźni Polaków. Przywołanie Wernyhory przez Wyspiańskiego można zrozumieć w ten sposób, że autor Wesela uświadamia narodowi pewien stereotyp, którego wszyscy podświadomie oczekują.
Wyspiański jednakże odnosi się sceptycznie do romantycznego mitu zesłanego przez Boga wybawcy. Droga czekania na Wernyhorę jest typowo romantycznym sposobem widzenia świata; klęska wspólnej walki, która nie zostaje podjęta z powodu waśni społecznych, jasno ukazuje, że mit Wernyhory jest pustym stereotypem.
Wyspiański, być może, chciał przekazać, że narodowi nie pomoże żaden wyśniony przez romantyków wieszcz czy mesjasz, jeżeli nie będzie narodowej zgody, wybaczenia dawnych krzywd i porozumienia co do przyszłego kształtu Polski.
Zwróć także uwagę, że chociaż Wernyhora pozornie jest zwolennikiem narodowego pojednania (wybiera Bronowice, gdzie bawi się szlachta razem z ludem), to pierwotnie postać ta jest związana z krwawym buntem chłopów ukraińskich.
Warianty zakończenia
Wariant 1
Postać Wernyhory można uznać za inspirację romantyczną w Weselu. Wskazują na to zarówno ludowe pochodzenie bohatera, jak i personifikowana przez niego moc „żywej poezji” i „wieści gminnej”. Ludowy bard, natchniony profeta jest typową postacią romantycznych ballad i dramatów, którą Wyspiański przenosi w rzeczywistość przełomu wieku XIX i XX. Wernyhorę możemy uznać za jeden z polskich mitów narodowych, uosabiających wiarę Polaków w siłę ducha; reprezentujących także polską tęsknotę do wolności i niepodległości.
Wariant 2
Wernyhorę w Weselu możemy odczytywać przede wszystkim jako symbol tak potrzebnej jedności narodowej. Próbuje on skłonić przedstawicieli szlachty i chłopstwa do zapomnienia o trudnej i krwawej historii wzajemnych waśni, do wybaczenia win i budowania narodowej zgody. Jest więc Wernyhora bliski marzeniom i ideom romantyzmu. Bowiem w tej to epoce pojawia się po raz pierwszy, silniej u Słowackiego niż u Mickiewicza, wizja przyszłej ojczyzny tworzonej przez lud. Wernyhora jest personifikacją zarazem żywej poezji, ocalającej ideę narodu w sercach ludzi, jak i personifikacją poezji wieszczej, która dzięki boskiemu geniuszowi może stworzyć nową rzeczywistość społeczną.
Wariant 3
Wernyhora jako postać romantyczna jest kreacją trudną do interpretacji, wieloznaczną. Z jednej strony jest głęboko zakorzeniony w narodowej tradycji i romantycznym pojmowaniu ojczyzny, z drugiej strony uosabia zbyt łatwą drogę, której oczekiwali Polacy. Dlatego też tę postać można interpretować jako ostrzeżenie: Polakom pragnącym odzyskać niepodległość nie jest potrzebny żaden metafizyczny wybawca ani magiczny złoty róg. Potrzebna jest natomiast dojrzałość, chęć głębszego porozumienia między społecznymi klasami oraz klarowna wizja przyszłej, niepodległej ojczyzny.
Za to na pewno dostałbyś punkty
- wskazanie nawiązań do romantyzmu w sferze ludowości i ludowej poezji;
- porównanie Wernyhory z wajdelotą;
- pokazanie rangi dwóch ważnych romantycznych pojęć: Słowa i Ducha;
- określenie podobieństwa Wernyhory do postaci romantycznego wieszcza;
- opisanie Wernyhory jako swoistego romantycznego mitu;
- ukazanie negatywnych skutków dla mentalności Polaków, które wynikają ze ślepego zapatrzenia w postać Wernyhory wybawcy;
- przedstawienie Wernyhory jako rzecznika narodowego pojednania;
- rozszyfrowanie symbolu złotego rogu i jego znaczenia dla dramatu.
Konteksty
- Widzenie księdza Piotra z III części Dziadów Adama Mickiewicza – tajemnicza zapowiedź przyszłego rycerza i przewodnika duchowego, który ma poprowadzić Polaków do walki o niepodległość.
- wajdelota Halban – ludowy pieśniarz litewski, wierzący w kreacyjną moc poezji (Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza)
- Wernyhora Andrzeja Bursy – w wierszu obecne jest obrazoburcze podejście do postaci Wernyhory – jako nawiedzonego poety, którego przyjście jednak nic nie zmienia.
Tekst źródłowy
Wesele – dramat Wyspiańskiego utrzymany w konwencji realistyczno-symbolicznej, wystawiony w 1900 roku. Impulsem do jego napisania było autentyczne wesele poety młodopolskiego, Lucjana Rydla, z chłopką z Bronowic, Jadwigą Mikołajczykówną. Dramat jest zarówno satyrą na młodopolską ludomanię, jak i rozliczeniem z grzechami i mitami narodowymi.
Wernyhora
Legendarny lirnik i prorok ukraiński, występował w wielu dziełach literackich XIX wieku. Czy był postacią historyczną? Do dziś jest to przedmiotem sporu. Spora część historyków utrzymuje, że Wernyhora istniał naprawdę. Ten Kozak z Zaporoża zdobył wielką sławę jako znachor i prorok ludowy, w okresie buntu Kozaków, w czasie konfederacji barskiej, był zwolennikiem pojednania polsko-ukrańskiego. Utwory, w których pojawia się Wernyhora, to np.:
- powieść Michała Czajkowskiego pt. Wernyhora, wieszcz ukraiński (1838),
- poemat Trzy wieszczby Lucjana Hipolita Siemieńskiego (1841),
- Wacław Rzewuski Michała Budzyńskiego (1841).
Juliusz Słowacki przedstawił go jako proroka odrodzenia Polski i zwolennika zgody polsko-ukraińskiej (Beniowski i Sen srebrny Salomei).
Kilkakrotnie malował Wernyhorę Jan Matejko – to właśnie portret ukraińskiego proroka pędzla Matejki wisi na ścianie izby, w której rozgrywa się akcja Wesela Stanisława Wyspiańskiego.
Zauważ
Status Wernyhory jest inny niż pozostałych osób dramatu! Nie jest on tylko projekcją indywidualnej wyobraźni i psychiki poszczególnych bohaterów dramatu (np. Poety, Pana Młodego), lecz zyskuje byt półrealny. Oprócz Gospodarza widzą go także Kuba i Staszek. Wernyhora wręcza Gospodarzowi czarodziejski złoty róg, który potem trafi w ręce Jaśka i zostanie przez niego zgubiony. Poza tym koń Wernyhory gubi złotą podkowę, co jest kolejnym dowodem na to, że Wernyhora nie był tylko projekcją Gospodarza.
Ważne pojęcia
- Wieść gminna – poezja ludowa, łączy przeszłość ze współczesnością, pełni rolę tyrtejską.
- Prawdy żywe – prawdy niedostępne rozumowi, objawione, przyjmowane przez sferę ducha i uczuć.
Zobacz: