Aniela Dulska
Reprezentantka mieszczańskiej kołtunerii (Moralność pani Dulskiej). Symbol kobiety ograniczonej, fałszywej, obdarzonej specyficzną, niemoralną „moralnością” na pokaz. Niestety, typ przeciętny, reprezentatywny i uniwersalny. Myli się ten, kto sądzi, że osoba taka pojawiła się raz, sto lat temu, i akurat Zapolska zarejestrowała to niezwykłe indywiduum w swojej tragifarsie.
Na jej portret składa się wiele drobnych szkiców: zachowanie wobec rodziny i sąsiadów, obraz mieszkania, niemy protest męża, Felicjana Dulskiego. To wszystko daje charakterystykę osoby odpychającej, a w dodatku flejtuchowatej („Kobieta uczciwa nie potrzebuje mieć czystej bielizny dla męża”). Punkt kulminacyjny to jej postawa w sprawie syna, który wdał się w romans ze służącą Hanką, z dość przewidywalnym efektem w postaci nieślubnego dziecka. Dulska opłaca wyjazd Hanki, łatwo radzi sobie z wątpliwościami Zbyszka, by tylko zagrzebać głęboko własne brudy, uniknąć skandalu i żyć dalej z czystym sumieniem „porządnej” kobiety.
Salomea Brynicka
To smutna, choć dumna postać naszej literatury. Bohaterka Wiernej rzeki ratuje życie ciężko rannemu powstańcowi, ukrywa go w swoim dworku i leczy. Powstaniec okazuje się arystokratą i pięknym mężczyzną, miłością życia Salomei. Józef Odrowąż też ją kocha i idylla trwa, dopóki nie pojawi się matka panicza, z odpowiednią dozą realizmu wykluczającą związek szlachcianki z młodym magnatem. Happy endu nie będzie. Salomea zapłaci wielką cenę za swoją tragiczną miłość, a ból i rozpacz powierzyć będzie mogła tylko rzece.
Joasia Podborska
Bohaterka Ludzi bezdomnych, narzeczona doktora Tomasza Judyma. Jej ukochany zerwie związek, gdy zapragnie całkowicie poświęcić się służbie społeczeństwu. Uważa, że żona, dom, dzieci odciągną go od tej idei, nie pozwolą mu w pełni oddać się misji. Joasia na zawsze pozostanie literackim symbolem kobiety odtrąconej dla wyższej idei, nieszczęśliwej, przegranej w rywalizacji z inną sprawą. Niezbyt przyjemna to rola, zwłaszcza że niektórzy krytycy sugerują, iż Judym nie pragnął Joasi tak bardzo, bo gdyby pragnął, nie odtrąciłby jej miłości. Sugerują też, że gdyby na miejscu Joasi była Natalia, sprawy potoczyłyby się inaczej…
Rachela
Muza Wesela, córka bronowickiego Żyda, uosobienie poezji w polskiej literaturze. To Rachela wymyśli zaproszenie widm i zjaw na wesele. Jest osobą oryginalną, romantyczną, inteligentną, co widać w błyskotliwej rozmowie z poetą. To dziewczyna owładnięta poezją. Jej rola w Weselu nie jest wielka, ale zagrania jej podejmowały się największe aktorki. Pepa Singer, pierwowzór tej postaci, była natomiast zupełnie inną osobą, przeciętną i bezbarwną. Wyspiański swoim dramatem odmienił jej życie – zapragnęła stać się taka jak Rachela. Wątpliwe jednak, że przyniosło jej to radość czy szczęście.
Jagna
Główna bohaterka Chłopów to osoba dość prosta, choć jej ocena może okazać się skomplikowana. Najładniejsza panna we wsi, urodziwa bujną urodą lipeckiej blondynki, wychodzi za mąż za starego Borynę. Zdradza go namiętnie z Antkiem, potem z następnymi adoratorami. Wreszcie, gdy romans zaczyna dotyczyć młodego kleryka, staje się ofiarą zemsty kobiet. Wieś wywiezie Jagnę na wozie z gnojem i kobieta popadnie w obłęd. Mimo to Jagna nie zajęła w polskiej literaturze miejsca ladacznicy czy rozpustnicy. Jest symbolem naturalnej namiętności, obiektem pożądania, kobiecym obrazem ludzkich żądz, seksualności. Moralność niewielką odgrywa rolę w jej poczynaniach. Jagusia za każdym razem ulega „wewnętrznej niemocy”. Za każdym razem na swój sposób kocha! Być może, dzisiejsi lekarze odnaleźliby u niej chorobę o ładnie brzmiącej nazwie. Według Reymonta Jagusia nie była zła, nie była zepsuta, ale nie była też mądra. Była wciąż gotowa do miłości jak matka ziemia. Poza tym wyrasta na heroinę królestwa, o które, jak w micie, walczy ojciec i syn, władca i następca. Jako jednostka wykluczona ze społeczności ponosi ciężką karę za swoją odmienność.
Tomasz Judym
Uosobienie idealizmu i społecznikostwa w naszej literaturze i świadomości (Ludzie bezdomni). Wywodził się z proletariatu. Wiele poświęcił i przeżył, zanim zdobył zawód lekarza. Gdy już nim został, wszędzie obserwował ludzką nędzę i cierpienie. Postanowił zatem odrzucić pozycję doktora możnych i podjąć walkę ze złem. Aby oddać się jej całkowicie, odrzuca własne szczęście i miłość Joasi. Stan jego duszy, moc jego decyzji – obrazuje symboliczna rozdarta sosna z finału powieści. Dzięki Ludziom bezdomnym społeczników nazywa się w Polsce Judymami.
Józef Odrowąż
Powstaniec i arystokrata z Wiernej rzeki. Gra raczej bierną rolę wobec otaczających go kobiet. Salomea ratuje go od śmierci i chroni przed patrolami wroga. Matka przyjeżdża zabrać go i uratować przed małżeństwem z Salomeą. Wbrew nadziejom czytelników młody arystokrata daje się przekonać do wyjazdu i pozostawia swoją ukochaną sam na sam z cierpieniem. Choć Żeromski starał się ukształtować postać szlachetną i niewinną tragedii – nie bardzo mu to wyszło. Odrowążowi wiele można zarzucić.
Maciej Boryna – ojciec
Bogacz lipecki realizuje stary i znany literaturze typ podstarzałego mężczyzny, który „sprawia sobie” nową żonę i wkrótce staje się rogaczem. Boryna prezentuje jednak także typ gospodarza z prawdziwego zdarzenia, rządzącego twardą ręką w swoim małym państewku, i prawdziwą chłopską mentalność – poczucie zrośnięcia się z ziemią.
Antek Boryna – syn
Młody, porywczy, zazdrosny. Nie tylko o Jagnę. Także o ziemię, o dziedzictwo, o znaczenie w rodzinie. Buntownik przeciw ojcu, kochanek Jagny, niewierny mąż Hanki. W końcu godzi się z ojcem, wraca do żony, rezygnuje z Jagny. Przykro tylko, że w czasie, gdy wieś występuje przeciw niej, w żaden sposób nie stara się jej pomóc – nie ponosi żadnej odpowiedzialności za przeszłość. Dowodzi to jego pełnej przynależności do społeczności wiejskiej. Wydaje się jednak krzywdzące wobec Jagny, choć ta nie była aniołem ani wzorem cnót.
Gospodarz
Najszacowniejsza postać, z krwi i kości, z Wesela Wyspiańskiego. Ponieważ reprezentuje rozwagę, uczciwość, szlachetność, to jemu pojawi się Wernyhora i wręczy złoty róg, powierzając rolę inicjatora zrywu niepodległościowego. Niestety, mimo że tak pozytywnie scharakteryzowany, Gospodarz zawodzi – róg powierzy Jaśkowi, a główny moment prześpi. Prototypem Gospodarza był Włodzimierz Tetmajer (brat Kazimierza, poety), który ożenił się z wiejską dziewczyną i osiadł na wsi.
Pan Młody
Reprezentant młodopolskiej ludomanii. Zafascynowany folklorem, potęgą i zdrowiem chłopstwa, naturalnością życia na wsi – bierze za żonę wiejską dziewczynę. To entuzjasta. Cieszy się z chodzenia na bosaka i radośnie patrzy w przyszłość. Wydaje się, że zachłysnął się nowym pomysłem na życie. Obserwując zachowanie Pana Młodego, można nabrać podejrzeń, że jego małżeństwo to programowa deklaracja chłopomanii, poza, że nie kryje się za nim rzeczywiste uczucie. Prototypem tej postaci był Lucjan Rydel, który poślubił siostrę żony Włodzimierza Tetmajera.
Kilka osób nie z tej ziemi, czyli „osoby dramatu” z Wesela
Chochoł
Nie człowiek to bynajmniej, lecz ważna postać polskiej literatury. Opatulony na zimę krzak róży stał się ważnym symbolem – uśpionej siły, nadziei na przyszłość, a zarazem martwoty i niemocy w chwili obecnej. Poza tym Chochoł zyskuje rangę wyroczni, sędziego. Widać to w końcowej scenie Wesela, gdy wciąga wszystkich w chocholi taniec.
Stańczyk
Symbol rozwagi i patriotyzmu. Przyjdzie do Dziennikarza, dlatego że konserwatywne stronnictwo krakowskiego dziennika Czas wzięło go sobie za patrona, nazywając się stańczykami. „Wielki, bo w błazeńskiej szacie, wielki, bo wam z oczu zszedł” – mówi błazen filozof, którego prawdy musiały być dotkliwe dla jego nieprzyjaciół.
Hetman
Symbol zdrady, duch Branickiego, jednego z targowiczan. Dlaczego przybył akurat do Pana Młodego? Czy uosabia zdradę klasy społecznej, której dokonuje inteligent, żeniąc się z chłopką?
Rycerz Czarny
Zawisza Czarny symbolizuje potęgę, dawną świetność narodu. Przyjdzie do słabego i wahającego się Poety.
Upiór
Ukazuje się Marysi, tak jak w Romantyczności Mickiewicza Jasio ukazał się Karusi. Powiela typ zmarłego kochanka. Tu chodzi o malarza Ludwika de Laveaux, dawnego narzeczonego jeszcze jednej Mikołajczykówny.
Wernyhora
To widmo szczególne. Ma być wodzem zrywu, jakby przewodnikiem z tej drugiej, duchowej, nierealnej strefy. Jak wiemy, pojawi się Gospodarzowi, lecz całe przedsięwzięcie zakończy się klęską.
Zobacz: