Wesele w Atomicach
Jaki jest czas i miejsce akcji?
- Czas akcji:
Bliżej nieokreślony. Jakaś przeszłość, ale wiele w niej elementów z przyszłości (technika atomowa).
- Miejsce akcji:
Wieś Atomice. Nazwę słusznie kojarzysz z atomem. To dziwna wieś, zupełnie niepodobna do tej, którą znamy z książek lub własnego doświadczenia. Nie ma tu pól, lasów. Na podwórkach są stodoły, ale tuż za nimi – pasy startowe dla odrzutowców (to właśnie element groteski – mieszanie różnych elementów, tradycyjnych z nowoczesnymi). Cały naturalny krajobraz został absurdalnie przekształcony, ucywilizowany, unowocześniony.
Co autor uczynił przedmiotem parodii i przed czym ten tekst przestrzega?
Akcja opowiadania rozgrywa się na wsi, ale nie tylko wieś jest przedmiotem parodii. Autor ośmieszył i tym samym skrytykował wady ludzkie – rzekomą, bezmyślną nowoczesność. Uczynił to za pomocą groteski, kontrastu. Zestawił zupełnie do siebie niepasujące elementy fantastycznej przyszłości i wiejskiej tradycji (gdzie nowinki techniczne docierają przecież najpóźniej). Po co autor stosuje ten zabieg? Chce uwypuklić dewiację – odchylenie, wynaturzenie świata, w którym technika wyprzedza moralność.
Z opowiadania płynie pewien morał: nieprzemyślane zachowania, kłótnie, agresja mogą doprowadzić do katastrofy, końca świata, zagłady, nieodwracalnych zmian. Moralność, zasada nieczynienia zła innym powinna być fundamentem wszelkiego rozwoju, zmian. Jeśli rozwój techniki nie idzie w parze z rozwojem uczuciowym, intelektualnym człowieka – skutek może być tragiczny.
Scharakteryzuj głównych bohaterów
Chłopi
Bohater zbiorowy. Goście weselni. Wszyscy opisani skrótowo, schematycznie. Chłopi, ale nietypowi, bo nie uprawiają ziemi, nie hodują zwierząt. Otaczają ich najnowsze wynalazki techniczne. To ich zajęcie – udoskonalają świat za pomocą technicznych wynalazków. Są wykształceni.
Pan młody
Zamożny, wykształcony chłop. O jego bogactwie świadczą posiadane „dobra” – laboratorium, reaktory, zakład chemicznej syntezy.
Panna młoda
Wykształcona (opatentowała kilka odkryć z biochemii), pochodzi z bogatej rodziny. Wnosi nie byle jaki posag: siłownię (najprawdopodobniej energii nuklearnej).
Skojarz wydarzenia polityczne
Na opowiadania Sławomira Mrożka mogły mieć wpływ aktualne zdarzenia:
- formowanie się ustroju państwa polskiego po II wojnie światowej,
- dominacja Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i jej kolejne zjazdy,
- cenzurowanie dzieł literackich i artystycznych,
- napięcie polityczne i groźba nowej wojny między państwami bloku wschodniego a USA i państwami Europy Zachodniej – rozwój badań nad bronią atomową, również w Polsce (np. w 1958 r. w Świerku pod Warszawą uruchomiono reaktor atomowy „Ewa”) – skojarz z Weselem w Atomicach!
Postać tych czasów – Władysław Gomułka
Lider PZPR. Na III zjeździe PZPR (1959) Gomułka (wówczas sekretarz PZPR) w przemówieniu skrytykował artystów za brak politycznego zaangażowania („Dlaczego wielu współczesnych pisarzy i innych twórców od dłuższego czasu błąka się po ideowych rozdrożach?”). Od tego momentu jeszcze surowiej cenzurowano wiele utworów, m.in. Sławomira Mrożka.
Co było bezpośrednią przyczyną wojny?
Bezpośrednią jej przyczyną jest światopoglądowy spór Smygi i Piega. Pieg twierdzi, że moralność w budowaniu szczęścia społecznego jest najważniejsza. Smyga, jak rasowy socjalista, propaguje technikę – ona ma zapewnić szczęście i dobrą przyszłość.
Wybucha wojna atomowa – na głowice nuklearne, pociski średniego zasięgu, promieniowanie, gazy. Jej efektem jest totalna zmiana w krajobrazie i mutacje (co najdotkliwiej odczuł narrator, który zmalał, ale za to przybyło mu nóg).
Atak na nowoczesność w rozumieniu socjalistycznym
Nie jest złe to, co nowoczesne. Ale ulepszenia, które okazują się utrudnieniami, są bezsensowne. Jednego dnia zalesione, następnego dnia wykarczowane. Takie są Atomice. Budowle powstają bez ładu i składu. Nikt nie wie, jaki jest cel budowy tamy lub zawracania biegu rzeki. Nie wystarczą skomplikowane urządzenia i wynalazki.
- „Tama o poważnym znaczeniu gospodarczym” – większość nowych przedsięwzięć gospodarczych okraszano określeniem „o poważnym znaczeniu gospodarczym”. Cokolwiek by to znaczyło. Chyba tylko po to, aby komuś wybić z głowy wszelkie śmichy-chichy na temat gospodarki socjalistycznej.
- „Wesele pokoju” – a może być wesele wojny? Konferencja pokojowa, manifestacja pokojowa – te wyrażenia mają sens. Ale wesele pokoju zdecydowanie nie.
- „Jurne siły wytwórcze” – w państwach socjalistycznych od wszystkich wymaga się maksymalnego wykorzystania swoich sił wytwórczych. A u Mrożka jurni chłopi swoje siły wytwórcze wykorzystują w mało szczytnym celu – bójce na weselu.
Atak na głupotę
W ślad za postępem technicznym musi iść rozwój umysłowy. Mrożek nie poucza, nie mówi o fatalnych skutkach nieprzemyślanych przemian cywilizacyjnych. Ale mieszkańcy opisanych przez niego Atomic z pewnością nie są mądrzy. Skłonni do bójki i do wypitki, nie mają żadnego pojęcia o broni atomowej. Mają naukowe tytuły, ale inteligencją chyba nawet nie dorównują bohaterom Chłopów Reymonta.
Oto Atomice
Wieś przyszłości. Kompletne pomieszanie z poplątaniem. Odrzutowce na polu, na podwórku zakład chemicznej syntezy. Chłopi mówią jak chłopi, chociaż mają wyższe wykształcenie. Chodzą boso i siadają na zydlach, ale na wesele założą ludowe… termostaty. Dzieci uczą się na uniwersytetach, a wieczorem rzucają kamieniami w gwiazdy. Codziennie nowe wynalazki. Zbudowana na podwórku tama przeszkadza w otwieraniu drzwi. Wesele odbywa się według tradycyjnych zasad – zaproszenie gości, oczepiny, przyśpiewki, tańce. Ale wyposażenie weselnych gości zdecydowanie nie jest tradycyjne. Podchmieleni mężczyźni rozpoczynają bójkę z użyciem rakiet atomowych. A jeśli ktoś, tak jak narrator, miał nieszczelny kombinezon ochronny, to może zamienić się w fosforyzującego żuczka. Nie szkodzi, to normalne.
Nawiązania do Chłopów Reymonta
Elementy wesela opisane przez Reymonta
- zaproszenie na wesele
- oczepiny
- przyśpiewki
- do tańca przygrywa ludowa kapela
- kłótnia, zaczepki (bójki nie było)
- koniec wesela (następnego dnia poprawiny)
Elementy wesela opisane przez Mrożka
- zaproszenie na wesele pokoju
- oczepiny poprzedzone są wykonaniem elektrolizy i przygotowaniem panny młodej w komorze ciśnień
- przyśpiewki mają charakter pieśni masowych
- muzyka jest syntetyczna i dodekafoniczna
- bójka na głowice atomowe i rakiety średniego zasięgu
- katastrofa (promieniowanie, radioaktywny deszczyk, przemiana narratora w owada)
Reymont chłopską kulturą się zachwycał, Mrożek z niej się śmieje. Nie ma nic przeciw tradycji, ale tradycja pomieszana z nowoczesnością nie ma sensu. Prymitywne myślenie zestawione z nauką wywołuje katastrofę.
Gdzie jest groteska?
To właśnie absurdalne, kontrastowe połączenie niemających ze sobą nic wspólnego światów: wsi i wysoko rozwiniętej techniki:
- stroje weselników (ludowe termostaty),
- muzyka (syntetyczna i dodekafoniczna),
- zabawa (ludowe przytupy i śpiewy oraz trzaskanie z rur wydechowych),
- oczepiny (ludowe przyśpiewki i elektroliza panny młodej),
- bójka (jak często na wiejskich weselach, ale wyjątkowo spektakularna – atomowa!).
Język czasów socjalizmu!
Pojawiają się wyrażenia i zwroty nawiązujące do rzeczywistości socjalistycznej:
- Wielka tama o poważnym znaczeniu gospodarczym – poważne znaczenie gospodarcze w czasach socjalizmu miało wszystko, nawet najbardziej bezsensowne i kosztowne pomysły. Budowano tamy, które nie spełniały swojej funkcji, mieszkania, które groziły zawaleniem, mosty, które trzeba było remontować, zanim jeszcze zakończono budowę. Takie osiągnięcia nagłaśniały media, ale było to wielkie kłamstwo, co próbuje ośmieszyć Mrożek. Tama na podwórku narratora-bohatera przeszkadzała w domykaniu drzwi.
- Kłębiły się, wrzały jurne siły wytwórcze – młodzi w czasach socjalizmu wyrabiali ponadstuprocentowe normy. Kazano im zbudować mur o długości 100 metrów, to budowali kilka razy dłuższą zagrodę. Praca wrzała, ale jakość tej pracy odczuwamy do dziś.
- Już się przed wsią naszą / jasna przyszłość mości; / przez szczęście społeczeństw / do szczęścia ludzkości! – tekst przyśpiewki ma rodowód romantyczny. To Mickiewicz dużo prawił o świetlanej przyszłości narodu (Oda do młodości), ale wyjątkową siłę tego typu hasła nabrały w socjalizmie. Ludzie, którym brakowało na życie, chleb, papier toaletowy, którzy żywność kupowali po okazaniu specjalnych kartek i po odstaniu kilkunastu godzin w kolejce, byli ciągle oszukiwani, że przed nimi jasna, wspaniała przyszłość, że swoim poświęceniem i pracą budują szczęście całej ludzkości. To oczywiście fałsz!
Pojęcia przydatne przy omawianiu twórczości Mrożka
- Absurd – zjawisko niedorzeczne, niemożliwe w rzeczywistym świecie.
- Groteska – ukazywanie rzeczywistości w sposób zdeformowany, powstaje na skutek zderzenia sprzecznych elementów, np. komizmu z tragizmem, zwyczajności i wzniosłości.
- Ironia – ukryta drwina, szyderstwo, złośliwość w wypowiedzi pozornie pochwalnej.
- Karykatura – przedstawienie postaci, zjawiska w krzywym zwierciadle, np. wyolbrzymienie negatywnych lub śmiesznych cech przy umniejszeniu zalet.
- Kontrast – przeciwieństwo, przeciwstawienie pojęć.
- Nonsens – brak sensu, postępowanie sprzeczne z logiką.
- Satyra – utwór literacki ośmieszający ukazywane w nim wady ludzkie, obyczaje, zjawiska.
Określenia których używa Mrożek, pochodzą z gwary uczniowskiej.
Zobacz:
Udowodnij, że Wesele w Atomicach Sławomira Mrożka jest utworem groteskowym