Quo vadis stanowi znakomitą literaturę do tematów takich, jak:

  • śmierć
  • miłość
  • kreacje bohaterek kobiecych
  • motywy antyczne w literaturze późniejszych wieków
  • sceny okrucieństwa
  • literatura a historia
  • piękno i brzydota
  • rola poety
  • przemiana bohatera

 

Śmierć

Przykład sformułowania tematu:
Motyw śmierci w wybranych tekstach literackich. Ukaż na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Quo vadis jest znakomitym przykładem pokazania różnych scen śmierci – śmierci upokarzającej, porażającej tchórzostwem (odejście Nerona), śmierci chwalebnej, męczeńskiej (śmierć świętego Piotra czy zamęczenie pierwszych chrześcijan na arenie), wreszcie śmierci samobójczej, pozbawionej strachu, mocno powiązanej z rozkoszami życia (śmierć Petroniusza). Warto też zwrócić uwagę na na­tu­ra­li­stycz­ny wymiar śmierci (sceny okrucieństwa, na podstawie których współcześni krytycy wytykają Sienkiewiczowi sadystyczne skłonności). Śmierć męczeńską warto zestawić na przykład ze śmiercią rycerza Rolanda walczącego za wiarę, czy z żywotami świętych, aspekt tchórzostwa w obliczu śmierci jest nieco podobny w przypadku Nerona i Józefa K. (choć sytuacja zupełnie inna), można wreszcie pokazać elementy sadystyczne w opisie śmierci Azji z Pana Wołodyjowskiego (sposób obrazowania podobny jak w Quo vadis).

 

Miłość

Przykład sformułowania tematu:
Portrety zakochanych bohaterów literackich. Ukaż na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Ukaż różne zakochane postacie i różne cechy ich miłości. Roland jest zakochany w Odzie papierowym uczuciem, wiemy tylko tyle, że to jego narzeczona, nie wspomina jej nawet w godzinie śmierci. Ona z kolei umiera na wieść o jego zgonie niejako z obowiązku.

Zakochany – szalony, łamiący wszelkie zakazy i znajdujący się pod wpływem czarodziejskiego płynu to bohater średniowiecznego utworu Tristan. Zakochany, ale zawsze ponad miłość stawiający obo­wią­zek to Skrzetuski z Ogniem i mieczem. Zakochany miłością toksyczną, która niszczy to Azja z Pana Wołodyjowskiego, którego uczucie popycha do czynów szalonych, ale też strasznych zbrodni, miłość jego zresztą łatwo przekształca się w nienawiść, Ewkę kocha, ale gdy przestaje kochać, mści się okrutnie na wybrance i jej rodzinie. W tej galerii postaci Winicjusz znajdzie się w grupie bohaterów, którzy przeszli metamorfozę pod wpływem uczucia (Marek pod wpływem Ligii zmienia stosunek do cesarza i chrześcijan, przyjmuje religię ukochanej, zmienia się też jego kodeks wartości, nawet miłości nie pojmuje już tak samo, jako namiętności, lecz jako bardzo głębokie uczucie).

 

Kreacje bohaterek kobiecych

Przykład sformułowania tematu:
Portrety wybranych bohaterek literackich. Przedstaw na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Wybierz Ligię jako przykład kobiety pięknej, szlachetnej, niewinnej, a jednocześnie wiedzącej, czego chce, za wszelką cenę broniącej wyznawanych wartości. W tej samej grupie znajdzie się na przykład Sienkiewiczowska Oleńka (Ligia pozostaje wierna chrześcijaństwu, Oleńka ojczyźnie).

Jako przykład kobiety szalonej, zakochanej aż do obłędu wybierz na przykład Ofelię z Hamleta Szekspira czy Karusię z ballady Mickiewicza. Możesz jeszcze przedstawić portrety kobiet – tyranek (Róża z Cudzoziemki, pani Dulska z dramatu Zapolskiej) i femme fatale doprowadzające mężczyzn do zguby (tu na przykład Izabela Łęcka z Lalki Prusa czy w specyficznej wiejskiej wersji Jagna z Chłopów Reymonta). Przykłady można mnożyć, ważne, byś znalazł klucz do klasyfikacji bohaterek.

 

Motywy antyczne

Przykład sformułowania:
Motywy antyczne w tekstach kultury. Ukaż na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Możesz się skupić na przykład na literaturze, filmie i dramacie. Filmy oparte na wątkach antycznych to m.in. adaptacje wielkiej literatury – liczne ekranizacje Quo vadis czy bardzo swobodna, hol­ly­wo­odz­ka adaptacja Iliady – Troja. Na wątkach antycznych oparty jest też słynny Spartakus – film z Kirkiem Douglasem w roli głównej.

A literatura?
Skup się na kontynuowaniu i udoskonalaniu wzorców antycznych u Kochanowskiego (pieśni czy Odprawa posłów greckich – kontynuacja gatunków, czerpanie z antycznych wątków i motywów), omów sposób ukazania starożytnego Rzymu w Quo vadis (Sienkiewicz sięgnął do historii, starał się oddać realia epoki, pokazać życie mieszkańców starożytnego Rzymu, czerpał ze źródłem historycznych), wreszcie na reinterpretacji (innej, często przekornej interpretacji) wątków antycznych w poezji Herberta (np. wiersz Nike która się waha) czy filmie Woody’ego Allena Jej wysokość Afro­dy­ta.

Wreszcie możesz wspomnieć o przeniesieniu wątków antycznych we współczesne realia (sztuka Janusza Głowackiego Antygona w Nowym Jorku).

 

Sceny okrucieństwa

Przykład sformułowania:
Czy literatura bywa okrutna? Na wybranych przykładach omów sposób funkcjonowania scen okru­cień­stwa w literaturze.

Podpowiadamy
Możesz zaczerpnąć co najmniej kilka przykładów z powieści Sienkiewicza. Scena wbijania Azji na pal w Panu Wołodyjowskim, szczegółowy opis obcięcia języka i wypalenia oczu Jurandowi w Krzyżakach, wreszcie przejmujący opis śmierci chrześcijan na rzymskiej arenie w Quo vadis (zwłaszcza obraz niemowlęcia rozszarpanego przez lwy!) – to wszystko daje do myślenia. Wydaje się, że pisarz lubuje się w makabrycznych opisach.

Dobrym źródłem będą też utwory posługujące się konwencją naturalistyczną. Tu epatowanie obrzy­dli­wo­ścią bywa świadomym założeniem artystycznym. Opis trupa powstańca w opowiadaniu Żerom­skie­go Rozdzióbią nas kruki, wrony… i okrucieństwa Rosjan wobec powstańca, a także ukazanie bezwzględnego stosunku chłopa do powstańczego trupa służy pewnym założeniom artystycznym i ideologicznym – sprowadzeniu życia bohaterów do aspektów biologizmu…

Można wreszcie powołać się na sceny okrucieństwa w opisach tortur bohaterów II wojny światowej czy opisach męki więźniów w obozach koncentracyjnych (proza łagrowa i lagrowa, choćby Inny świat). Te opisy służą dokumentacji stalinowskich i hitlerowskich zbrodni, jeśli skupiają się na szcze­gó­łach, to po to, by miało to wymiar dokumentarny, oskarżający katów…

Okrucieństwo rozumiane jako agresja i autoagresja w powieści noblistki Jelinek Pianistka (i nakręconym na jej podstawie filmie) pozwala dotrzeć do korzeni okrucieństwa jako perwersji, do źródła agresji i autoagresji oraz ukazać je jako część… życia – perwersyjna, ale przecież nieżyjąca na marginesie społecznym nauczycielka muzyki czerpie przyjemność z samookaleczania się czy psychicznego upo­ko­rze­nia seksualnego partnera.

 

Literatura a historia

Przykład sformułowania:
Jak historia odbija się w literaturze? Ukaż wątki i motywy historyczne na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Zdecyduj się na pokazanie różnych sposobów funkcjonowania historii w utworach literackich.
W powieściach historycznych epoki pozytywizmu, takich jak Quo vadis czy Trylogia, Sienkiewicz opiera się na faktach historycznych, dokumentuje. Historia staje się pretekstem do snucia przy­go­do­wych romansów i opowieści, przemieniana jest w romans, krwawy horror czy niemal kolorowy ko­miks.

Przywoływanie jej chlubnych kart służy też „pokrzepieniu serc” (Trylogia), niekiedy w formie aluzji mówi się, na przykład w Quo vadis o nadziei na pokonanie silniejszych nawet wrogów (na przykład Ursus kontra germański tur, chrześcijanie kontra Rzymianie).

Są też jednak utwory, w których nie chodzi o utrwalanie historycznej prawdy, lecz żonglowanie nią w celu snucia historiozoficznych refleksji.

W wierszu Norwida Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie odwoływanie się do różnych postaci hi­sto­rycz­nych służy udowodnieniu pewnej poetyckiej tezy dotyczącej niewdzięczności narodów wobec wiel­kich ludzi – przejawia się ono w tym, że wielcy niekiedy nie mają godnych pochówków. Podobnie jest w wierszu Miłosza Campo di Fiori – skojarzenie sytuacji Galileusza z sytuacją ginącego warszawskiego getta staje się pretekstem do rozważań o „samotności ginących”.

Również w przypadku niektórych powieści (na przykład Andrzeja Kuśniewicza) będących raczej swobodną wariacją na temat historii) możemy raczej mówić o historiozofii, nie historii.

Możesz też omówić kwestie historycznych kostiumów, masek, gdy to z powodu niemożności mó­wie­nia wprost (na przykład ze względu na cenzurę) o problemach współczesnych mówi się w hi­sto­rycz­nym kostiumie (i tak na przykład o dylematach walki podstępem i zdradą z zaborcą – mówi utwór Mickiewicza traktujący o… średniowieczu Konrad Wallenrod).

 

Piękno i brzydota

Przykład sformułowania:
Funkcje piękna i brzydoty w wybranych utworach literackich. Omów na kilku przykładach z różnych epok.

Podpowiadamy
Skup się na pięknie Ligii z Quo vadis – jak w baśniach i jak w innych utworach Sienkiewicza (Trylogia, Krzyżacy) kobieca bohaterka bywa niewinna i piękna. Uroda jest oprawą dla jej dobroci, szlachetności, niewinności.

Piękno może też bywać bastionem przeciw przemocy, okrucieństwu, bylejakości, szarości. Taka funk­cję pełni w Quo vadis w kreacji postaci Petroniusza. Sam piękny i otaczający się pięknymi ludźmi i przedmiotami, jest utalentowanym literatem, arbitrem elegancji. Owo piękno i elegancja pozwala mu się odgrodzić od brudu, przemocy i zwyrodnialstwa obecnych na dworze Nerona, jest ostatnim bastionem jego niezależności. Dlatego za największą winę Nerona uważa on (nieco ironicznie) to, że… władca pisze złe wiersze.

Podobny wątek niezależności artysty wobec władzy i ustroju totalitarnego podejmie Herbert w wier­szu Potęga smaku.
Z kolei motyw brzydoty – niekiedy służy uwypukleniu negatywnych cech (także charakteru!) bo­ha­te­ra – negatywne postacie są brzydkie, tak jest w baśniach, tak bywa też w opisach niektórych bohaterów Quo vadis (Chilon i Neron nie grzeszą szczególną urodą). W innych tekstach eksponowanie brzydoty to swoista ideologia – może służyć wyeksponowaniu biologizmu bohaterów (Chłopi Reymonta, Roz­dzió­bią nas kruki, wrony…) bądź tęsknocie za prawdą (jak pisze Grochowiak w wierszu Czyści „wolę brzydotę / jest bliżej krwiobiegu”).

 

Rola poety

Przykład sformułowania:
Postać poety w wybranych utworach literackich. Przedstaw na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Skup się na różnych rolach poety. Poeta z Nie-Boskiej komedii Krasińskiego, hrabia Henryk, to czło­wiek, który „dramat układa” z życia, poświęca szczęście i stabilność rodziny, nawet miłość, dla ulot­nych wrażeń. Staje się to przyczyną tragedii jego rodziny, szaleństwa i choroby, a w konsekwencji śmierci żony, wreszcie śmierci syna. Bywa więc poeta ukazywany jako człowiek niosący prze­kleń­stwo i przeklęty, unieszczęśliwiający siebie i otoczenie.

Kreacja poety wyklętego (poeta maudit), ale dumnego ze swej roli, górowania nad tłumem to domena modernizmu – wystarczy wspomnieć wiersze symbolistów francuskich czy młodopolskich autorów.

Wreszcie poeta doctus, poeta uczony, kontynuujący antyczne wzorce, oczytany, utalentowany – to na przykład poeta z pieśni Kochanowskiego czy Horacego, świadom swej wartości i wartości własnej twórczości. Petroniusz z Quo vadis – poeta utalentowany i elegancki to człowiek, który nawet w krwawym świecie okrucieństwa i przemocy, terroru znajduje miejsce dla piękna, otacza się pięknem. Taki esteta i erudyta jest wyrocznią w kwestii dobrego smaku i taka pozycja stawia go nawet… ponad reżimem i pozwala się od niego uzależnić. Ten sam wątek niezależności poety-estety, którego nie skusi marna propozycja nieznających się na sztuce władców tego (totalitarnego) świata pojawi się u Herberta w wierszu Potęga smaku.

 

Przemiana bohatera

Przykład sformułowania:
Różne rodzaje metamorfoz bohaterów. Omów na kilku przykładach z różnych epok.

Podpowiadamy
Koniecznie opowiedz o sztandarowej przemianie naszej literatury Gustawa w Konrada. Staje się ona symbolem przejścia od egzystencji romantyka, samotnika, skupionego na własnej osobistej tragedii, niespełnionej miłości do życia bojownika za wolność ojczyzny.

Inny rodzaj metamorfozy to właśnie przemiana pod wpływem miłości, taka jak w Quo vadis – Wi­ni­cjusz zmienia poglądy, wyznanie, całe swoje życie dla pięknej młodej chrześcijanki Ligii, początkowo kocha ją jedynie namiętnym uczuciem, potem przeradza się ono z namiętności w głęboką miłość, zbudowaną na chrześcijańskich fundamentach.

Wreszcie można wspomnieć o przemianach w poezji Leśmiana (jest nawet wiersz tego autora o tytule Przemiany). Wszyscy niemal bohaterowie jego wierszy stoją na pograniczu bytów, przemieniają się z żywych w zmarłych lub półżywych, ze zwierząt w rośliny albo inne byty. Szereg środków poetyckich (na przykład neologizmy, upodabnianie brzmień) służy oddaniu łączności między różnymi bytami.

A wszystko to służy zilustrowaniu idei o przenikaniu się bytów, dynamiki świata, tak popularnych w epoce Młodej Polski, której spadkobiercą był Leśmian.

 

Zobacz:

Quo vadis Sienkiewicza

Quo vadis – bohaterowie

Quo vadis – plan wydarzeń

Quo vadis w pytaniach i odpowiedziach

Quo vadis Sienkiewicza

„Rzym był panem świata, ale i wrzodem świata”. Twoje refleksje po lekturze Quo vadis.