Wielu ciekawych autorów, wiele ważnych dzieł!
Wpłynął na to charakter epoki: fascynacja artystą i samym aktem tworzenia zachęcała do zajmowania się literaturą. O bogactwie romantycznego dorobku zadecydował fakt, że ówcześni twórcy dostrzegali różnorodne źródła inspiracji. Choć powtarzają się pewne tematy, nie jest to niewolnicze naśladowanie wspólnych wzorów. Różnice wynikają i z odmienności lokalnych – społecznych czy politycznych. Dla literatury ważny był także ówczesny wzrost liczby czytelników.
Ciekawostka
Kiedy po raz pierwszy mamy kontakt z literaturą powstałą w romantyzmie?
Wcześniej niż mogłoby się wydawać. To właśnie w romantyzmie wydali zebrane przez siebie ludowe legendy i baśnie bracia Grimm: Jacob Ludwik i Wilhelm. Romantykiem był także urodzony w 1805 r. Hans Christian Andersen…
W Niemczech
Johann Wolfgang Goethe
Ten prekursor europejskiego romantyzmu uznawany jest także za wielkiego twórcę oświecenia – żył w latach 1749–1832. Wszechstronnie wykształcony, przyjaciel Schillera i Herdera (znanego z zainteresowania folklorem). Nie tylko pisarz, lecz także autorytet intelektualny. Do jego domu w Weimarze – w którym dziś jest muzeum Goethego – pielgrzymowali młodzi romantycy. Wśród nich był także Adam Mickiewicz, któremu udało się w 1829 r. poznać autora Cierpień młodego Wertera.
O swojej, olbrzymiej zresztą, twórczości, Goethe napisał: „Wszystkie znane moje utwory są tylko ułomkami wielkiej spowiedzi”. Często też w związku z lekturą jego dzieł szuka się związków z biografią pisarza, zwłaszcza z jego licznymi miłościami. Ma swój pierwowzór Lotta z Cierpień młodego Wertera – to Charlotta de Buff, która podobnie jak bohaterka powieści wybrała narzeczonego i urodziła mu później dwanaścioro dzieci. Czy jednak ona właśnie była wielką miłością Goethego? Jego biografowie bardzo w to wątpią. Na szczęście pisarz nie popełnił tak jak Werter samobójstwa. Nie powstałoby wówczas dzieło jego życia – dramat romantyczny Faust.
Zapamiętaj!
- Goethemu zawdzięczamy stworzenie charakterystycznego typu bohatera zwanego werterowskim i całego zjawiska w kulturze, polegającego na naśladowaniu postawy Wertera: mody, sposobu myślenia.
- Inspiracją dla innych twórców były też jego ballady (np. Król Olszyn, Rybak) czy poematy (Herman i Dorota), a także Faust.
Fryderyk Schiller
Drugi, obok Goethego, z pisarzy najlepiej oddających nastroje niemieckiego Sturm und Drang. Buntownik i pesymista, bohaterowie jego dzieł są często „szlachetnymi zbrodniarzami”, którzy ponoszą klęskę w zetknięciu ze światem. Panujące w nim niesprawiedliwe zasady, między innymi przesądy klasowe, niszczą ludzkie szczęście. Jest tak na przykład z miłością Luizy Miller i Ferdynanda von Walter z tragedii Intryga i miłość. On jest arystokratą, ona córką miejskiego muzykanta. Tytułowa intryga doprowadza do tragicznego końca: Ferdynand, oszukany przez otoczenie, otruł Luizę.
Zbójcy to najbardziej znany utwór Schillera. Tragedia mówi o losach szlachetnego hrabiego Karola Moora. Karol, rzekomo odrzucony przez ojca, staje się rozbójnikiem. To wynik intrygi jego zawistnego brata Franciszka, który chce zdobyć cały majątek i ukochaną Karola – Amalię. Kiedy prawda wyjdzie na jaw, Karol uwolni ojca, a Franciszek popełni samobójstwo. Uczciwy hrabia nie osiągnie jednak szczęścia. Zbójcy przypomną o złożonej im przysiędze. Zrozpaczona Amalia wybierze śmierć z ręki ukochanego, a sam Karol odda się w ręce policji.
Rękawiczka to z kolei słynna ballada pióra Schillera. Nie wolno tak sprawdzać miłości! Piękna Marta rzuciła swoją rękawiczkę pomiędzy lwy i lamparty, by sprawdzić, czy kochający ją Emrod jest dostatecznie odważny. Był, tyle że później „poszedł i więcej nie wrócił”. Ten utwór to kolejny przejaw romantycznej fascynacji średniowieczem.
W Anglii
George Gordon Byron
Pisarz, którego życie też stało się legendą. Po zmarłym krewnym odziedziczył lordowski tytuł, ale nie wybrał spokojnego życia w majątku ziemskim. Dużo podróżował: do Hiszpanii, Włoch, Grecji. Szokowało jego życie osobiste – małżeństwo rozpadło się z hukiem po roku zaledwie, tajemnicą pozostaje jego rzekomy kazirodczy związek z siostrą Augustą Leigh. W końcu pisarz wyjechał na stałe z Anglii, w 1824 przyłączył się do greckich powstańców i w ich obozie umarł.
Oryginalna twórczość Byrona fascynowała współczesnych. Zawdzięczamy mu typ bohatera bajronicznego, a także co najmniej kilka gatunków literackich, między innymi poemat dygresyjny.
James Macpherson
Furorę zrobiły wydane przez niego Pieśni Osjana – rzekomo oryginalne staroceltyckie utwory, znalezione w szkockim klasztorze. Później okazało się, że… Macpherson sam je napisał. Tytułowy Osjan miał być starym, niewidomym królem, opowiadającym o walkach Celtów w obronie wolności. Romantycy znaleźli w utworze Macphersona to, co lubili: powiew wolności, urok historii, duchy, egzotykę (dziwne imiona!), dziką przyrodę.
Walter Scott
Szkocki pisarz, twórca powieści historycznych zwanych od jego nazwiska walterskotowskimi. Wawerley, Narzeczona z Lammermoor, Rob Roy czy Ivanhoe łączą romans z przygodami, podniosłość z komizmem. Pisarz wprowadzał też elementy fantastyczne – zależało mu nie na faktach historycznych, ale oddaniu „kolorytu epoki”. I szkockich wrzosowisk oczywiście…
We Francji
Wiktor Hugo
Spod jego pióra wyszła opowieść o pięknej miłości brzydkiego Quasimodo, czyli Katedra Marii Panny w Paryżu, oraz wielka powieść Nędznicy. Był też Hugo teoretykiem teatru, twórcą ważnych dramatów romantycznych. Budziły one gorące emocje, a starcia zwolenników klasycyzmu i romantyzmu bywały wówczas nie tylko teoretyczne. Premiera dramatu Hernani 25 lutego 1830 zakończyła się prawdziwymi zamieszkami.
Alfred de Musset
W swojej powieści Spowiedź dziecięcia wieku przedstawia nastroje określane później jako choroba wieku. Bohater, Oktaw de T***, ma lat dwadzieścia, na koncie zawód miłosny, a w duszy wiele pesymizmu. Późniejsza miłość do Brygidy niszczy ich oboje – a wszystko przez zazdrość! W tym utworze opisał podobno de Musset swój związek z George Sand.
W Rosji
Aleksander Puszkin
Autor Eugeniusza Oniegina, ale też dramatu romantycznego Borys Godunow.
Poeci dekabryści, głoszący hasła wolnościowe: Aleksander Bestużew, Konrad Rylejew.
Michał Lermontow
W utworze Bohater naszych czasów pokazuje rosyjską odmianę „choroby wieku”.
Zobacz:
Omów na wybranych przykładach cechy charakterystyczne i tematy poezji europejskiego romantyzmu