Gatunki literackie romantyzmu
Typowo romantyczne
Dramat romantyczny
Cechy:
- zerwanie z klasyczną regułą trzech jedności (przestrzeń, czas o szerokim zakresie, wiele wątków);
- synkretyzm rodzajowy;
- niesceniczność;
- zakłócenia chronologii zdarzeń;
- kompozycja otwarta (luki, zagadkowość, otwarte zakończenie);
- obecność bohatera romantycznego.
Przykład:
- Dziady – Adama Mickiewicza
- Kordian – Juliusza Słowackiego
- Nie-Boska komedia – Zygmunta Krasińskiego
Poemat dygresyjny
Cechy:
- główna linia akcji jest pretekstem do wtrącania licznych dygresji autora – dotyczących problematyki współczesnej: polemik, programów literackich, definicji twórczości itp.;
- fabułę stanowią epizody przygód bohatera oparte na osi podróży;
- narrator ujawnia się wielokrotnie w dygresjach, często stosując ironię romantyczną;
- kompozycja swobodna, fragmentaryzm.
Przykłady:
- Wędrówki Childe Harolda – George’a Byrona
- Beniowski – Juliusza Słowackiego
Powieść poetycka
Cechy:
- synkretyzm rodzajów literackich,
- brak chronologii zdarzeń,
- dramatyczna fabuła z lukami,
- tajemniczość,
- bohater bajroniczny.
Przykłady:
- Giaur – George’a Byrona
- Konrad Wallenrod – Adama Mickiewicza
- Lambro – Juliusza Słowackiego
Ballada
Cechy
- ludowe pochodzenie,
- fabuła pełna zagadek,
- atmosfera tajemniczości,
- postacie – typy (pan, dziewczyna itp.),
- subiektywna narracja, czasem refren lub dialog.
Przykłady:
- Rękawiczka – Fryderyka Schillera
- Romantyczność
- Świteź
- Rybka
- Lilie – Adama Mickiewicza
Tradycyjne
Sonet
Cechy:
- budowa stroficzna: dwie strofy czterowersowe o charakterze opisowym plus dwie trzywersowe o charakterze refleksyjnym
Przykłady:
- Sonety krymskie, Sonety odeskie – Adama Mickiewicza
Oda
Cechy:
- gatunek klasyczny, patetyczny, opiewający wybitną osobę, ideę lub wydarzenie (pieśń sławiąca)
Przykłady:
- Oda do młodości – Adama Mickiewicza
Epos
Cechy:
- gatunek klasyczny (homerycki), rozpoczyna się inwokacją;
- bogaty w epizody, opisy, sceny batalistyczne; realistyczne szczegóły, retardacje, postaci i wątki;
- akcja rozgrywa się na tle wielkiego wydarzenia epoki (na przykład kampanii Napoleona).
Przykłady:
- Pan Tadeusz – Adama Mickiewicza
Hymn
Cechy:
- utwór „na cześć” – Boga lub bohatera;
- uroczysta pieśń pochwalna, z reguły zwrot całej zbiorowości do Boga lub bóstw.
Przykłady:
- Hymn (Smutno mi, Boże) – Juliusza Słowackiego
Rapsod
Cechy:
- utwór poświęcony chwale jakiegoś bohatera albo sławiący ważne wydarzenie.
Przykłady:
- Bema pamięci żałobny rapsod – Cypriana Kamila Norwida.
Tragedia
Cechy:
- utwór dramatyczny, pełen krwawych wydarzeń, rozgrywających się w mrocznej atmosferze, oparty na kategorii tragizmu.
Przykłady:
- Balladyna – Juliusza Słowackiego
Komedia
Cechy:
- utwór dramatyczny, oparty na komizmie słowa, charakteru lub sytuacji, zakończony szczęśliwym rozwiązaniem kłopotów bohaterów.
Przykłady:
- Śluby panieńskie, Zemsta – Aleksandra Fredry.
Powieść
Cechy:
- powieść historyczna – w przypadku Józefa Ignacego Kraszewskiego powstaje na podstawie głębokich studiów dokumentów i tłem wydarzeń czyni historyczne dzieje Polski.
Przykłady:
- Stara baśń, Brühl, Hrabina Cosel – Józefa Ignacego Kraszewskiego.