Gatunki literackie romantyzmu
Powieść poetycka
To gatunek łączący dwa rodzaje literackie: epikę (powieść) i lirykę (poetycka). Powieść poetycka zwana jest również poematem epickim i jest formą przejściową pomiędzy klasyczną poezją a powieścią realistyczną.
Twórcą gatunku był George Byron, a jego utwory (Giaur, Korsarz) są sztandarowymi przykładami tego gatunku.
Powieść poetycką rozpoznajemy poprzez:
- luźną, fragmentaryczną kompozycję
- inwersję czasową
- obecność bohatera bajronicznego
- regularny wiersz
- narratora ujawniającego swe uczucia
- liryczne dygresje
- scenerię egzotyczną bądź historyczną potęgującą efekt tajemniczości.
Gatunek ten wyróżnia się charakterystyczną dla epiki obecnością fabuły. I oczywiście też – kogoś, kto tę fabułę opowiada, czyli narratora, co połączone jest jednak z lirycznym wyrażaniem uczuć (subiektywizacja narracji) i poetyckim obrazowaniem, np. w opisach przyrody.
Cechą rozpoznawczą powieści poetyckiej jest również charakterystyczna konstrukcja samego jej bohatera: mrocznego charakteru, niezrozumianego i stroniącego od ludzi. Autorem i twórcą, który wymyślił i pierwszy zastosował ten typ postaci w swoich utworach, jest George Byron. Od jego imienia ten typ postaci nazywa się bohaterem bajronicznym. Jest to człowiek dumny i zbuntowany, na zewnątrz zimny i nieczuły, natomiast wewnętrznie przeżywający tragedię. Bohater bajroniczny to postać odwrócona od świata, jego przeszłość kryje tajemnicę, której nie będzie nam dane poznać. Bohater powieści poetyckiej nie pozostaje bierny, walczy ze światem – nie zawsze zgodnie z regułami kodeksu moralnego.
Ballada
Ballada to gatunek charakterystyczny dla wczesnej fazy romantyzmu. Wywodzi się z celtyckich podań ludowych, a jej artystyczną wersję stworzyli romantycy niemieccy – głównie Johann Wolfgang Goethe (Król olch) i Fryderyk Schiller (Rękawiczka). Jej romantyczny wzorzec w literaturze polskiej ustalił zaś Adam Mickiewicz.
Główne cechy ballady to:
- epicka narracja połączona z lirycznym komentarzem i dialogami,
- niezwykłe wydarzenie odkrywające prawdę ludowej etyki,
- fabuła zaczerpnięta z ludowych podań,
- fantastyka: duchy, elfy, upiory,
- tajemnicza, groźna sceneria,
- prosty, plebejski bohater.
Ballada jest specyficznym gatunkiem literackim spokrewnionym z sielanką, wywodzi się z tradycji ludowej, z podań i opowieści ludu. Jest to utwór epicko-liryczny (podobnie jak powieść poetycka). Pisana wierszem, zawiera wiele poetyckich obrazów, a nastrojowość i liryzm narracji sugerować by mogły jej przynależność do liryki. Jednak tak nie jest. Fabuła, postacie, tło akcji, opis i dialogi to elementy epickie, dlatego też ballada jest gatunkiem mieszanym, synkretycznym. Ballada zawiera zawsze udramatyzowaną akcję, opowiada o wydarzeniach niezwykłych i tajemniczych, a jej bohaterowie obcują z duchami, widmami, upiorami, strzygami, wilkołakami i wszelkimi innymi istotami nadprzyrodzonymi. Dlatego balladę spośród innych gatunków wyróżnia atmosfera tajemniczości, grozy i fantastyki.
Dramat romantyczny
to najważniejsza z romantycznych form literackich. Łączy niemal wszystkie rodzaje literackie ze wszystkimi rodzajami sztuki. Przez wielu uważany jest za niesceniczny, gdyż odwołuje się raczej do wyobraźni czytelnika niż oczu widza.
Charakteryzuje się:
- Zerwaniem z klasyczną zasadą trzech jedności: akcja rozgrywa się w wielu przestrzeniach, które przemierzamy, podążając za bohaterem; czas akcji często rozciąga się na przestrzeni kilku lat, podobnie jest z samą akcją, w dramacie mamy do czynienia z wielością wątków, często wcale ze sobą niepowiązanych.
- Synkretyzmem rodzajowym i gatunkowym: łączeniem części epickich z partiami lirycznymi.
- Obecnością istot fantastycznych i zdarzeń nadprzyrodzonych.
- Kompozycją otwartą: sceny zdarzenia utworu nie są powiązane ciągiem przyczynowo-skutkowym. Każda z nich stanowi niezależną całość. Między scenami brak związku, akcję oglądamy we fragmentach, koniec dzieła nie przynosi żadnego rozwiązania.
- Niescenicznością: oznacza to, że utwór jest trudny do wystawienia na scenie, a to dlatego, że nie był pisany na potrzeby teatru, istnieje jako dzieło samo w sobie i stąd techniczne trudności w jego realizacji.
- Wprowadzeniem romantycznego bohatera: jego obecność jest wyznacznikiem gatunku.
Najważniejsze przykłady dramatów romantycznych w literaturze polskiej to: Dziady Adama Mickiewicza, Kordian, Nie-Boska komedia i Irydion Zygmunta Krasińskiego.
Poemat dygresyjny
to gatunek typowy dla późnej fazy polskiego romantyzmu. Cechą charakterystyczna poematu dygresyjnego jest to, że zawarte w nim dygresje, czyli poboczne, niezwiązane z treścią wstawki odautorskie, są dużo ważniejsze niż sama oś akcji i główni bohaterowie. Pozostałe cechy gatunkowe to:
- niezbyt rozbudowana fabuła osnuta najczęściej wokół podróży głównego bohatera,
- liczne dygresje na tematy osobiste, ideologiczne, artystyczne i filozoficzne, odsłaniające często warsztat samego pisania,
- ironiczny dystans do przedstawianej rzeczywistości.
Najsłynniejsze europejskie dramaty dygresyjne to Don Juan i Wędrówki Childe Harolda George’a Byrona. W Polsce mistrzem poematu dygresyjnego był Juliusz Słowacki, a jego Beniowski to typowy przykład tego gatunku. Beniowski to historia szlachcica, który wyrusza na wojnę, ale barwna opowieść o jego losach jest tylko przykrywka do licznych dygresji odautorskich na tematy dotyczące przemyśleń o współczesności, polemiki z wrogami i refleksji na tematy polityczne lub literackie.
Zapamiętaj inaczej
Ballada
- ludowe pochodzenie
- fabuła pełna zagadek
- atmosfera tajemniczości
- postacie – typy (pan, dziewczyna itp.)
- subiektywna narracja, czasem refren lub dialog
- Rękawiczka – Fryderyka Schillera;
- Romantyczność, Świteź, Rybka, Lilie – Adama Mickiewicza
Powieść poetycka
- synkretyzm rodzajów literackich
- brak chronologii zdarzeń
- dramatyczna fabuła z lukami
- tajemniczość
- bohater bajroniczny
- Giaur – George’a Byrona,
- Konrad Wallenrod – Adama Mickiewicza
Dramat romantyczny
- zerwanie z klasyczną regułą trzech jedności (przestrzeń, czas o szerokim zakresie, wiele wątków)
- synkretyzm rodzajowy
- niesceniczność
- zakłócenia chronologii zdarzeń
- kompozycja otwarta (luki, zagadkowość, otwarte zakończenie)
- obecność bohatera romantycznego
- Dziady – Adama Mickiewicza,
- Kordian – Juliusza Słowackiego,
- Nie-Boska komedia – Zygmunta Krasińskiego
Poemat dygresyjny
- główna linia akcji jest pretekstem do wtrącania licznych dygresji autora – dotyczących problematyki współczesnej: polemik, programów literackich, definicji twórczości itp.
- fabułę stanowią epizody przygód bohatera oparte na osi podróży
- narrator ujawnia się wielokrotnie w dygresjach, często stosując ironię romantyczną
- kompozycja swobodna
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c136-adam-mickiewicz/udowodnij-ze-dziady-sa-dramatem-romantycznym