Dramat romantyczny – to, jak sama nazwa wskazuje, gatunek dramatyczny ukształtowany w okresie romantyzmu, w opozycji do reguł dramaturgii klasycystycznej. Bardzo ważnym etapem na drodze od dramatu klasycystycznego do romantycznego były dramaty Williama Szekspira.
A oto najważniejsze cechy dramatu romantycznego:
- odrzucenie reguły trzech jedności (czasu, miejsca i akcji);
- kompozycja otwarta – ten termin oznacza, że poszczególne sceny są luźno ze sobą powiązane, związki pomiędzy nimi często ulegają zatarciu, ważną cechą kompozycji otwartej jest fragmentaryczność i wieloznaczność świata przedstawionego, a także brak wyrazistego zakończenia, puenty;
- swobodne łączenie elementów dramatycznych z epickimi i poetyckimi, a nawet tzw. integracja sztuk, czyli obecność w dramacie malarskich wizji, wpływ gatunków muzycznych (zwłaszcza opery i pieśni);
- swobodne łączenie monumentalnych scen zbiorowych (tłumy ludzi, pędzące konie na… scenie) z kameralnymi fragmentami lirycznymi;
- splatanie wątków realistycznych z fantastycznymi, tragizmu z komizmem, patosu z groteską;
- niesceniczność – wielu badaczy uważa, że dramaty romantyczne to utwory do czytania, nieprzystosowane do grania na scenie, nieliczące się z możliwościami technicznymi, inscenizacyjnymi teatru (np. didaskalia w Kordianie: „Błyska dziesięć razy i dziesięć tysięcy szatanów spada”).
Cechy dramatu romantycznego na przykładzie Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego
- brak jedności czasu (akcja dramatu może trwać nawet kilkanaście lat, a pomiędzy pokazanymi wydarzeniami mogą być luki czasowe, nawet bardzo duże, niektóre sceny dzieją się równocześnie);
- brak jedności miejsca (sceny dramatu rozgrywają się w różnych miejscach, często trudnych do określenia, np. w domu Hrabiego, szpitalu dla obłąkanych, górach, okopach Świętej Trójcy; często jest to sceneria typowo romantyczna);
- brak jedności akcji (na akcję składa się wiele różnych wątków, np. życie rodzinne Hrabiego, losy jego syna Orcia, walka rewolucjonistów z arystokracją, walka duchów dobrych i złych o duszę Męża);
- budowa otwarta (nie wiadomo, jakie będą skutki Boskiej interwencji);
- fragmentaryczność akcji;
- luźna kompozycja (poszczególne sceny nie są ze sobą połączone przyczynowo-skutkowo);
- łączenie fantastyki z realizmem (np. upiór Dziewica, sąd nad Hrabią w podziemiach, pojawienie się Chrystusa w zakończeniu);
- elementy liryczne (np. narrator ma cechy podmiotu lirycznego, jego wypowiedzi cechuje emocjonalność, niektóre postacie otacza szczególna atmosfera uczuciowa, np. Orcia);
- sceny zbiorowe (np. obóz rewolucjonistów) są łączone z kameralnymi (rozmowy Hrabiego z Marią, Orciem);
- synkretyzm kategorii estetycznych – czyli łączenie tragizmu (np. koncepcja poety i poezji) z komizmem (np. zachowanie gości na chrzcinach); patosu (np. postać Pankracego) z groteską (np. w rewolucyjnej obrzędowości: „prosimy ślicznie o głowę arystokraty”);
- łączenie różnych stylów wypowiedzi (np. metaforyka prozy poetyckiej obok stylu potocznego – gości na chrzcinach i naukowego – lekarza);
- niesceniczność dramatu (bardzo trudno jest go zaadaptować na potrzeby teatru, utwór przeznaczony jest głównie do czytania, trudno pokazać duchy i zjawy na scenie).
Pomimo tak wielu elementów rozbijających jedność dramatu spajają go: nadrzędna wobec całości dramatu postać narratora, główny bohater, pojawiające się we wszystkich częściach postacie epizodyczne (np. Ojciec Chrzestny), a także symetria kompozycji (cz. I i II + cz. III i IV, tzw. uwertury).
Zobacz:
Kompozycja III części Dziadów jako wzór dramatu romantycznego.
Co wiesz na temat dramatu romantycznego? Scharakteryzuj gatunek.
Udowodnij, że Dziady Adama Mickiewicza są dramatem romantycznym
W jaki sposób dramat romantyczny nawiązuje do tematyki powstania listopadowego?
Co wiesz na temat dramatu romantycznego? Scharakteryzuj gatunek.